بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975-1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا پێنجێ
93
په‌یوه‌ندیێن پارتی و لیبیا
كۆنگره‌یێ بزاڤێن رزگاریخوازێن جیهانێ ل رۆژێن 15 هه‌تا 18ی 1986ێ، ب به‌رهه‌ڤبوونا نوونه‌رێن زێده‌تر ژ سێسه‌د ته‌ڤگه‌ر و رێكخستن و ده‌وله‌تان ده‌ست ب كارێن خوه كر، شانده‌كێ مه‌زن یێ جڤاتا بلندا ئیسلامییا ئیراقێ ژی ب سه‌رۆكایه‌تییا ئیبراهیم جه‌عفه‌ری ب مه‌ره‌ما پشكداریكرنێ د وی كۆنگره‌ی دا راسته‌وخۆ ژ ته‌هرانێ ب فرۆكه‌یه‌كا تایبه‌ت گه‌هشتنه لیبیا.
رۆژا ده‌ستپێكرنا كۆنگره‌ی، شاندێ جڤاتا بلندا ئیسلامییا ئیراقێ نێزیكی پێنجی ــ شێست كه‌سان بوون، هه‌ر زوو چوونه ناڤا هۆلا كۆنگره‌ی و هه‌موو ئه‌ندامێن شاندی ل رێزا پێشیێ روونشتن و جهێ شاندێن فه‌رمی گرت. به‌رپرسێن رێڤه‌به‌رنا كۆنگره‌ی گه‌له‌ك بزاڤ كرن كو جهێ كه‌سێن ئێكێ چوول بكه‌ن، لێ ئه‌و به‌رهه‌ڤ نه‌بوون جهێن خوه بهێلن. پێشكێشكارێ به‌رنامان ده‌ست ب خواندنا به‌رنامێ كارێ كۆنگره‌ی كر و راگه‌هاند كو نها گۆتارا به‌ره‌یێ جود دێ ژ ئالییێ مه‌بده‌ر ئه‌لوه‌یسی ڤه هێته خواندن.
ژ نشكه‌كێ ڤه هه‌موو ئه‌ندامێن شاندێ جڤاتا بلند هۆلا كۆنگره‌ی بجهـ هێلا و ڤه‌گه‌ریانا جهێ ڤه‌حه‌ویانا خوه ل ئۆتێلێ. مووسا و موختار ژ رێڤه‌به‌رییا كۆنگره‌ی داخواز ژ من كر كو سه‌ره‌دانا شاندێ جڤاتێ بكه‌م بۆ وێ یه‌كێ ڤه‌گه‌رنه ناڤ كۆنگره‌ی و گۆتی پترییا عه‌ره‌بان ژ مه دلگرانن ژبه‌ر پشته‌ڤانییا مه بۆ ئیرانێ ل دژی ئیراقێ د شه‌ری دا، نها ژی ئه‌و هه‌مان سه‌ره‌ده‌ری دكه‌ن و بۆ مه گه‌له‌ك نه‌خۆش و نه‌شرینه.
ده‌مێ من ل ئۆتێلێ سه‌ره‌دانا وان كری و من داخواز ژێ كری ڤه‌گه‌رنه ناڤا هۆلا كۆنگره‌ی، ره‌ت كر ڤه‌گه‌رن. ده‌مێ من پرسیارا ئه‌گه‌ران ژێ كری، د به‌رسڤێ دا گۆتی دێ چاوا پشكداریێ د كۆنگره‌یه‌كی دا كه‌ین كو سڤكاتی ب مه بهێته كرن؟! بۆ من ژی یا سه‌یر بوو، من گۆتێ سڤكایه‌تییا چ؟ گۆتی ئه‌رێ چاوا چێدبیت كابره‌یه‌كێ مه‌سیحی ژ پێش مه‌ڤه گۆتارێ پێشكێش بكه‌ت؟! من ژی گۆتی مه‌سیحیێ چ؟ كا مه‌سیحی؟ گۆتی ئه‌رێ ما مه‌بده‌ر لویس نه مه‌سیحی یه؟ من گۆتێ كاكه هوین شاش تێگه‌هشتینه، كابرا عه‌ره‌به و ناڤێ وی مه‌بده‌ر ئه‌لوه‌یسه، نه‌ك لویس. عه‌ره‌به‌كێ نه‌ته‌وه‌یی یه و گه‌له‌ك یێ مه‌رده ژی. پاشی گۆتی ب مه‌رجه‌كی دێ ڤه‌گه‌رینه ڤه كو به‌رپرسێن كۆنگره‌ی داخوازا لێبوورینێ بكه‌ن. ده‌مێ من بابه‌ت د گه‌ل به‌رپرسێن كۆنگره‌ی به‌حس كری، گۆتن ب چ شێوه‌یه‌كی داخوازا لێبوورینێ ناكه‌ین و بلا ڤه‌نه‌گه‌رن، ئه‌و بوو شاندێ جڤاتا بلندا ئیسلامییا ئیراقێ ب فرۆكه‌یه‌كا تایبه‌ت ڤه‌گه‌ریانه ئیرانێ. ل رۆژا ئێكێ یا كۆنگره‌ی سه‌رۆكێ لیبیا گۆتاره‌ك پێشكێشكر و گرنگییه‌كا مه‌زن ب كێشا كوردی دا، بۆ دیاركرنا چاره‌نڤیسێ خوه.
ل رۆژا دویێ یا وێ كۆمبوونێ ب نوونه‌رایه‌تییا پارتی و حزبێن كوردستانیێن پشكدار، من گۆتاره‌ك پێشكێش كر. شاندێ به‌ره‌یێ (جود) ژی پشكداری كۆنگره‌ی بوو و گۆتاره‌ك ژی پێشكێش كر. بۆ جارا ئێكێ د دیرۆكێ دا ب ڤێ هه‌ژمارێ، ئالیگرییا مافێ چاره‌نڤیسێ نه‌ته‌وه‌ییا كورد هاته كرن. ل رۆژا دوماهیێ یا كۆنگره‌ی ب نوونه‌رایه‌تییا هه‌موو بزاڤێن رزگاریخواز و ئه‌و شاندێن پشكداری د كۆنگره‌ی دا كری، پرۆژه‌بریارێن كۆنگره‌ی مه خواندن.
د ناڤا شاندێن ئیراقی دا ب تنێ مه چاڤ ب قه‌زافی كه‌فت و د دیداره‌كێ دا سه‌ره‌رای گه‌نگه‌شه‌كرنا ره‌وشێ، من داخواز ژێ كر پێشوازیێ ل شاندێ به‌ره‌یێ جود بكه‌ت، ب وێ داخوازێ رازی بوو، لێ پشتی هینگێ ل ژێر كارتێكرنا عه‌لی حیجازی و ئه‌حمه‌د قه‌زافولده‌م و سه‌عه‌د موجبری، لێڤه‌بوو. من ژی نامه‌یه‌كا ره‌خنه‌یی بۆ هنارت و ئه‌م ڤه‌گه‌ریاینه دیمه‌شقێ.
پشتی چه‌ندین دیدار و كۆمبوونان ل لیبیا و پشكداریێ د كۆنگره‌یێ (المپابه العالمیه) دا ئه‌ز ڤه‌گه‌ریامه دیمه‌شقێ. ل ده‌مێ مانا من ل دیمه‌شقێ ئه‌ز هاتمه ئاگه‌هداركرن كو قه‌زافی دخوازیت دیسان سه‌ره‌دانا لیبیا بكه‌م. من ژی چ ئه‌گه‌رێن به‌رچاڤ بۆ وێ سه‌ره‌دانێ نه‌دیتن، لێ لیبی رژد بوون كو وێ سه‌ره‌دانێ بكه‌م. به‌لاڤبوونا ده‌نگۆیێ لێدانا لیبیا ژ ئالییێ ئه‌مریكا ڤه ره‌وش ئالۆز كر بوو. كاك ئدریسی نامه‌یه‌ك نڤیسیبوو و هزار سووند دانه به‌ر من كو سه‌ره‌دانان لیبیا نه‌كه‌م.
سوورییان ژی پێ باش نه‌بوو وێ سه‌ره‌دانێ بكه‌م، لێ ژبه‌ركو من سۆز دابوویێ، پشتی به‌رهه‌ڤییان دیسان ل رۆژا 14ی نیسانا 1986ێ، ئه‌ز ڤه‌گه‌ریامه لیبیا و بریار بوو رۆژا پاشتر قه‌زافی ببینم و ڤه‌گه‌رمه دیمه‌شقێ، شه‌ڤه‌كێ ل ئۆتێلێ بووین و سه‌عه‌ت 2ی به‌رێ سپێده‌هییا رۆژا 15ی نیسانێ، په‌قینه‌كا گه‌له‌ك مه‌زن ده‌ڤه‌ر هه‌ژاند. ئه‌م هه‌موو ژ ئۆتێلێ ده‌ركه‌فتین. من به‌رێخوه دا ئاسمانی، لێ چ به‌رگرییه‌ك ژ ئالییێ هێزێن دژه‌ئاسمانی یێن لیبیا ڤه نه‌بوو.
پشی ده‌مه‌كی كه‌سه‌كێ ماقویل و كه‌شخه هات و گۆته مێهڤانێن ناڤا ئۆتێلێ: ئه‌ز نوونه‌رێ وه‌زاره‌تا ده‌رڤه مه و داخوازا لێبوورینێ ژ هه‌وه دكه‌ین. مانۆره‌كا سه‌ربازی یه و ڤه‌گه‌ریا ڤه. ئه‌م ژی چووینه ژوورێن خوه و من دزانی راست نابێژیت. بۆ جارا دویێ، ل سه‌عه‌ت پێنجی به‌رێ سپێدێ په‌قینه‌كا دی ته‌رابلوس هه‌ژاند و هه‌موو جهـ بوونه ئێك پارچا رۆناهیێ و خه‌لك دیسا چوونه ده‌رڤه.
ره‌وشه‌كا نه‌لبار و ب ترس بوو. كه‌س یێ ب كه‌سێ نه‌بوو. كه‌سێ پرسیارا مه نه‌كر. رۆژا سیێ مه سه‌ره‌دانا قه‌زافی كر، لێ یێ دیار بوو یێ شه‌پرزه و په‌ریشان بوو. ده‌مێ ئه‌م چووینه نك گۆته من: “كاك مه‌سعوود، تو دبینی وی كافری (ره‌یگان) چ ب سه‌رێ مه‌ئینا؟!”. من ژی گۆت: “گه‌له‌ك ره‌وشێن وه‌سا ب سه‌رێ مه هاتینه، ژبه‌ر ره‌وش و روودانان، ئه‌و رۆژ یا وێ نه‌بوو د كۆمبوونێ دا به‌حسی چ تشتان بهێته كرن”.
فرۆكه‌یه‌كا ئه‌مریكا ژ جۆرێ (ئێف 111)، ئێخسته خار و بۆمبه‌بارانێ هه‌ژماره‌كا كوشتی و برینداران ل پشت خوه هێلان و هێرشا ئه‌مریكا ب ناڤێ (ئه‌لرۆ و دادۆ) بوو. پێنج فرۆكه‌یێن ئالیۆشن و چارده فرۆكه‌یێن شه‌ركه‌رێن ژ جۆرێ (مێگ 23) و دو هێلیكۆپته‌رێن لیبی ژ ناڤ چوون، پشتی ده‌مه‌كی ل رۆژا 22ی گولانا 1986ێ ئه‌م گه‌هشتینه ئیرانێ.
پشتی پرۆسه‌یا ئازادییا ئیراقێ من بابه‌ت بۆ شانده‌كێ ئه‌مریكی ڤه‌گێرا كو سه‌ره‌دانا مه كربوو. ئێك ژ وان ب حێبه‌تی ڤه پرسیار ژ من كر: بۆچی ما تو ل كیرێ بووی؟ من گۆت: “ل ئۆتێلا (باب البحر) بووم”. ئه‌فسه‌رێ ئه‌مریكی ده‌ستێن خوه ب سه‌رێ خوه دا ئینان و گۆت: “وه‌ی خودێ، ب راستی تو ل وێرێ بووی؟” من گۆت: “به‌لێ”. گۆتی: “باوه‌ر بكه ئێك ژ وان ئارمانجێن هاتینه ده‌ستنیشانكرن كو بهێته بۆمبه‌باران كرن ئه‌و ئۆتێل بوو، لێ ژبه‌ركو هه‌ژماره‌كا رۆژنامه‌ڤان و ده‌زگه‌هێن راگه‌هاندنێ لێ بوون باش نه‌بوو و دا ده‌نگڤه‌ده‌ت، له‌ورا بریارا لێدانا وێ هاته هه‌لوه‌شاندن”.
هه‌ر د چارچووڤێ بزاڤێن مه‌دا پێخه‌مه‌ت ب هێزكرن و پێشڤه‌برنا په‌یوه‌ندیێن مه د گه‌ل وه‌لاتێن عه‌ره‌بی دا ل سالێن 1984 و 1986 و 2008ێ من سه‌ره‌دانا لیبیا كر و من چاڤ ب موعه‌مه‌ر قه‌زافی كه‌فت. د كۆمبوونان دا ره‌وشا گشتی یا ده‌ڤه‌رێ و ئیراقێ هاته گه‌نگه‌شه‌كرن و گرنگییا په‌یوه‌ندییان د ناڤبه‌را كوردان ب گشتی و پارتی ب تایبه‌تی دگه‌ل وه‌لاتێن عه‌ره‌بی دا داكۆكی ل سه‌ر هاته كرن.
ئه‌و دیدار و چاڤپێكه‌فتن فاكته‌رێ گرنگ بوون بۆ پێشڤه‌برنا په‌یوه‌ندییان د ناڤبه‌را هه‌ردو ئالییان دا و گه‌هاندنا ده‌نگێ گه‌لێ كورد ب رایا گشتی و جاددا عه‌ره‌بی.
مانشێتێن ژ ناڤ دا
ل رۆژا ئێكێ یا كۆنگره‌ی موعه‌مه‌ر قه‌زافی، سه‌رۆكێ لیبیا گۆتاره‌ك پێشكێشكر و گرنگییه‌كا مه‌زن ب كێشا كوردی دا، بۆ دیاركرنا چاره‌نڤیسێ خوه.
پشتی چه‌ندین دیدار و كۆمبوونان ل لیبیا و پشكداریێ د كۆنگره‌یێ (المپابه العالمیه) دا ئه‌ز ڤه‌گه‌ریامه دیمه‌شقێ. ل ده‌مێ مانا من ل دیمه‌شقێ ئه‌ز هاتمه ئاگه‌هداركرن كو قه‌زافی دخوازیت دیسان سه‌ره‌دانا لیبیا بكه‌م.
پشتی بۆمبه‌بارانێ قه‌زافی گۆته من: “كاك مه‌سعوود، تو دبینی وی كافری (ره‌یگان) چ ب سه‌رێ مه‌ئینا؟!”. من ژی گۆت: “گه‌له‌ك ره‌وشێن وه‌سا ب سه‌رێ مه هاتینه.
