دیتنەكا یاسایی بۆ كوشتنا گیانەوەرێن بەرەللا و بێ خودان
ژمارەیا سەیێن بەرەلا و بێ سەرپەرشت ل ناڤ باژێر و كۆمەلگەهـ و گوندان رۆژ بۆ رۆژێ بەرەف زێدەبوونێ ڤە دچن و بوویە ئاریشە و مەترسی ل سەر ژیان و سەلامەتیا وەلاتییان، ئەڤ چەندە بوویە ئەگەر كو سۆشیال میدیا و كەنالێن ئاسمانی و لۆكالی دەست ب ئازراندنا ئاریشێ بكەن و بگەهینە جهێن بریارێ و د ئەنجام دا ئێكەتیا زانایێن ئایینێ ئیسلامێ لدویڤ گازیێ هات و فەتوایەك ب كوشتنا وان سەیێن بێ خودان و بەرەلا دەركر، ئەوێن هێرشێ دكەنە لسەر خەلكەكێ سڤیل و دبیتە ئەگەرێ پەیدابوونا زیانێ و ترسێ و دلراوەكیێ؛ تایبەت دەمێ دایكێن قوتابیان زارۆكێن خۆ رێدكەنە قوتابخانێ و فەرمۆدەكا پێغەمبەرێ مە یێ دلۆڤان (محەمەد) (س) دبێژیت (خمس من الدواب كلهن الفواسق، یقتلن فی الحل والحرم: الغراب، والحدأە، والفأرە، والعقرب، والكلب العقور)، پێنچ ئافات ل حەلالیێ و ل حەرامیێ دئێنە كوشتن، ژ وان پێنچان سەیێ هار ئەوێ هێرشێ دكەت و ب نەخۆشیا ئێشا سەیی نەدساخن، كو ئەو نەخۆشی بۆ مرۆڤان دئێتە ڤەگوهاستن، ئەڤرو ژمارەیا سەیێن بەرەلا و بێ سەرپەرشت ل باژار و قەزا وكۆمەلگەه و گوندان گەهشتیە ژمارەیێن مەترسیدار و بووینە مەترسی و چەندین كەس تووشی هێرشێن وان بووینە تاكو قوتابێن زانكۆیێ ژی ژبەر هێرشێن وان بێ بەهر نەبووینە. ل ڤێرە ئەگەر ئەم دپرسین كانێ دیتنا یاسایێ لسەر بابەتی چی یە؟ ئەرێ یاسا رێكێ ددەت سەیێن بەرەلا و بێ سەرپەرشت و بێ خودان بهێتە كوشتن؟ هندەك پارێزەران وەسا دیاركرن كو ماددەیێن (٤٨٢ تا ٤٨٦) ژ یاسا سزایی یا ئیراقی یا ژمارە ١١١ یا سالا ١٩٦٩ رێگریێ ل كوشتنا وان سەیێن بێ خودان دكەت و ناهێلیت زیان ب سەیێن بەرەلا بهێتەكرن، لێ ئەگەر تەماشەیی وان تێكستێن دیاركری بكەین، دێ بۆ مە دیاربیت كو بەحسێ سەیێ هار و بێ خودان نەكریە، بەلكو پتر بەحس ل وان گیانەوەرێن بارگیر و كەهی و ب خودان كریە كو خەلكەك ل مالێن خۆ ب خودان دكەت؛ ئەگەر كەسەك زیانێ بگەهینتە وان گیانەوەرێن كەهی دێ هێتە سزادان، چونكی تێكستێن یاسایێ ژبۆ رێكخستنێ و دادپەروەریێ و ژیانەكا ئارام بێ مەترسی و دودلی دئێنە دارتن، ئەڤرۆ ئەڤ سەیێن بەرەلا بووینە مەترسی ل سەر جڤاكێ؛ ئێدی باوەریا خەلكەكی ناهێت زارۆیێن خۆ فرێكەنە قوتابخانەیان، دڤێت چارەسەریەك بۆ بهێتەدیتن.
و ژبەر گرنگیا بابەتی یاسایەكا تایبەت ژلایێ یاسا دانەرێ ئیراقی ڤە؛ ژمارە ٤٦ سالا ١٩٨٦ هاتیە دەركرن سەبارەت ب نەهێلانا سەیێن بێ خودان كو نهۆ ل هەرێما كوردستانێ كار پێ دئێتەكرن، ل بەندا (٦) دیاردكەت كو سەیێن بێ خودان لسەر رێكێن گشتی و ژدەرڤەیی مالان و ل ناڤ باژار و باژێركان و گوندان بهێنە كوشتن و نێچیركرن ب هەر شێوازەكێ دیتر بەرهنگاریا وان بهێتەكرن،پاشی ل بڕگەیا دووێ ژ هەمان ماددە دیاردكەت جهێن پەیوەندیدار وان سەیێن كوشتی كۆم بكەت و ل جهەكێ دویری باژاران بهێنە سۆتن و ڤەشارتن، ئەڤە ژی بەرسڤەكە بۆ وان ئەوێن دبێژین یاسا بەرەڤانیێ ژێ دكەت و دبێژینێ یاسایێ رێك یا دای سەیێن بێخودان یان بێ سەرپەرشت بهێنە كوشتن، چونكی گەلەك سەگ ژ وان هەلگرێن نەخۆشیا ڤایرۆسینە كو دبێژنێ (ئێشا سەیان) و بۆ مرۆڤان دهێتە ڤەگوهاستن ئەگەر ئەو كەسە تووشی هێرشێن وان بوون، دێ ژیانا وی كەڤیتە د مەترسیێ دا. ژ لایەكێ دیتر ڤە ئەگەر كەسەك تووشی هێرشێن سەیەكێ ب خودان و سەرپەرشت ببیت و زیان بگەهیتێ و ساخەلەمیا وی تێكبچیت وی ماف هەیە سكالایێ ل خودانێ سەیی بكەت، چونكی یاسایێ ئەو یێ پێگیركری كو نەهێلیت سەیێ وی هێرشی كەسێن دیتر بكەت و نەچاركریە كو سەیێ خۆ گرێدەت و دەرمان بكەن و چارەسەریا وی بكەت دا نەخۆشیێن وی بۆ كەسێن دی؛ نەهێنە ڤەگوهاستن ل گۆرەیی یاسا ناڤبری.
نهۆ ل ئیراقێ ژبلی هەرێما كوردستانێ كار ب یاسایا ناڤبری ناهێتەكرن، چونكی هاتیە لادان و یاسایەك دیتر بناڤێ (ساخلەمیا گیانەوەری) ژمارە (٣٢) سالا (٢٠١٣ ) ل جهێ وێ هاتیەدانان و كار پێ دئێتەكرن و تا نهو پەرلەمانێ كوردستانێ ئەو یاسایە پەسەند نەكریە ل هەرێمێ، بهێتە جێبەجێكرن، ئەڤ یاسایە وەك یا بەری نوكە مە بەحس لێ كری، رێكێ ددەت سەیێن بێخودان و بێ سەرپەرشت بهێنە قڕكرن و كوشتن چونكی زیانە و مەترسی لسەر ژیان و ساخلەمیا وەلاتیان؛، د بەندا (٢٥) بڕگەیا ئێكێ ژ یاسا ناڤبری دەستهەلاتا ساخلەمیێ یا ڤیتەرنەری راسپاردیە ب كوشتن و دۆرپێچكرنا گیانەوەرێن بەرللا و بێ خودان، و بەندا (٢٦) دا دیاردكەت كو لژنەك لسەر ئاستێ پارێزگەهان و سەرۆكاتیا باژێرڤانیێ و نوویەرێ رێڤەبەریا ساخلەمیێ و چاندنێ و ژینگەهێ و پۆلیسان بۆ جێبەجێكرنا هەوێن نەهێلان و قڕكرن و كوشتنا سەیێن بێ خودان ئەوێن د باژار و كۆمەلگەهان و لسەر رێیان رادوەستن و زیانێ دگەهیننە وەلاتیان. دیسا ل بەندا (٢٧) بەحس ل لایەنێن لەشكری ژی كریە و ب نەهێلانا سەیێن بێخودان و بەرەللا راسپاردینە، ل جهێن نێزیكی بارەگایێن وان یێن لەشكری.
نیڤشكێ بابەتی وێ دگەهینیت كو ل هەرێما كوردستانێ دگەل پارێزگەهێن دێ یێن ئیراقێ ئەڤ ئاریشە هەیە، ژبەر هندێ یاسا رێكێ ددەت هەوێن ب كوشتن و قڕكرنا ڤان گیانەوەرێن بێ خودان و بێ سەرپەرشت بهێتەكرن چونكی مەترسیەكا مەزنە لسەر ساخلەمی و ژیانا مرۆڤان، ئێدێ رۆژ بۆ رۆژێ ژمارەیا وان سەیێن بەرەللا و بێ خودان ل باژار و كۆمەلگەهان بەر ب زێدەبوونێ ڤە دچن، دڤێت چارەسەریەكا تمام ژ لایەنێن پەیوەندیدار ڤە بهێتە دیتن.
* ماستەر ب یاسایا گشتی
