فـەلسەفـە بـۆ هرچـێ

‹دویماهیا من و هرچێ بوو ئەڤە›
– من لێڤ و لمپتۆرێن هرچێ دیتن من زانی گەلەك یا نیگەرانە، من پرسیار ژێكر: تە خێرە تو نەیا دروستی ئەڤرۆ؟
– وەرە مڕوڤ زەوقا خۆ خۆشكە، ئەڤە خەلەكا دویماهیێ یە یا ‹فەلسەفە بۆ هرچێ› وەرە دا بزانین كا ب بیست خەلەكان تشتەك د سەرێ تەدا چوویە، چ فێربووی، چاوا بوو؟.
• هرچێ گۆت: بلا دێ بێژمە تە، بەس بێژە من چ گەهشتە تە؟
– من گۆتێ: من ئەڤ گوتارە بۆ تشتەكێ مەتریالی نەنڤیسینە؛ وەكی دی، بۆ من گەلەك یا باشبوو، ئەز جارەكا دی ئێخستمە بەر دسپلینا نڤیسینا ستوینا حەفتیانە، كو دبیتە ئەركەكێ مەزن ئەگەر بەردەوام بیت.
– یادی ژی، ئەز هێلامە ئەپدەیت و نویگەه دەربارەی بارودۆخ و رویدانێن كوردستانێ، چونكی ژ خەلەكا سێزدێ وەرە ئەز ژ ئوستڕالیا دنڤیسم، خەم و دەردێن كوردستانێ هەمی یێ ل گەل من ل ڤێرێ ژی، دەما ئەز ڤەگەڕایمە ئوسترالیا من گۆت: دێ دەرفەتەكا باش بیت پیچەك مێشكێ من تەناببیت، من نەزانی هەمی خەمێن كوردستانێ یێن دگەل من هەركیڤە بچم.
– ئەگەر چەند هرچ و مرۆڤەكان ئەڤ گۆتارە خواندبن، دروستە، ئەگەر ئەز نەشیابم هزرا وانژی بگوهۆڕم -كو مەبەستا من نەبووە هزرا كەسێ بگوهۆڕم ـ بلا یێ كێمی ڤە ئەز شیابم من پرسیار د هزرا وان دا چێكربن، بۆ من گەلەك جهێ دلخۆشیێ یە و ئەز یێ ژێ ڕازیمە، من چیێ دی نەڤێت. ئەڤەبوو ئارمانجا من ژنڤیسینا ڤی كوژی بوو بیست حەفتیان.
– پا تە چكر؟ تو فێری چ بووی و چ گوهۆڕین د تەدا چێبوون؟
• هرچێ گۆت: ما تە چ خۆشی بۆ من هێلان؟ چ عەیب ل من نەبوون، ئەز ب خۆ وەكی هرچ دژیام من چ گرفت نەبوون، تە نەهێلا، نهۆ ئەز نزانم چ بكەم؟ چاوا بزڤڕمەڤە ناڤ هرچان؟ نە ئەز شیام ب دروستی ببمە مرۆڤ و نە من هرچاتی برە سەر، ئەز نەشێم ئێدی دگەل هەرچان بم من قەبوول ناكەنەڤە، ئەز نەشێم ل سەر دڕی و بەڕویان بژیم، ئەز نەشێم ئێدی بچمە شانێن هنگڤینی ل چیای، من خۆ و رەوەشتێن خۆ و ڕەوەشتێن هرچان ژدەستدان، هەمی بناسێن تەبوون، تە ژیانا من تێكدا، ما چ حەقێ خودێ تە یە وەل من كر؟
– من گۆتێ: من وە ل تە نەكر، تە دڤیا وەكی هرچان ل ناڤ جڤاكا مرۆڤی دا بژی، تەدڤیا ببیە مرۆڤ و من ڤیا هاریكاریاتە بكەم.
• هرچێ گۆت: بەس تە چ نیشا من نەدا: من دڤیا فێری فەلسەفا ژیانێ ببم تە ئەز ب تشتێن لاوەكیڤە مژویلكرم و هەرجار تە بەحسێ تشتەكی ل گەل من دكر، ب راستی ئەز شاشبووم.
– كەس نەشێت كەسێ فێری هیچ تشتەك بكەت ئەگەر ئەو ب خۆ حەز نەكەت فێرببیت، ئەز نەشێم سەرێ تە ڤەكەم و زانیاریان بكەمە تێدا، ئەز تەنێ دشێم رێكا فێربوونێ نیشا تەبدەم، چاوا فێربـبی و چاوا لدویڤ زانیاریان بگەڕی و چاوا وان زانیاریان د ژیانا خۆ یا رۆژانە دا پروسێسكەی و بۆ خۆ ژی و بۆ خەلكێ ژی ببیە ئوج و سوودێ بگەهینیە جڤاكێ.
– من بەحسێ كارێن فەلسەفی بۆ تە دكر، تە دگۆتە من: دێ چم نەرگیلێ كێشم و من دگۆتە تە: ژیان ب ڤی رەنگییە، تە دگۆت دێ چم بوتۆكس و فیلەران لێدەم، من دگۆتە تە: بەردەوام رۆژنامێ بخوینە و هەلگرە، تە شویشە پێ پاقژدكرن و تە ددانا بن خوارنێ ل شوینا سفرێ، ما ئەز دێ شێم چ ل تە كەم؟ من گەلەك جاران زێدە ژ رادێ قەبوولكرنێ تو فهێت ژی دكری بەلكی ب دروستی ل خۆ بزڤڕی، تە دگۆت: دێ چم بمە شرۆڤەكارا سیاسی و كەناڵێن راگەهاندنێ ل دویڤ من دگەڕیێن.
• هرچێ گۆت: ئەز چ بكەم نهو؟
– من گوتێ: ئەز باوەردكەم مرۆڤ ب هشیاریا خۆ مرۆڤە، نە ب جلك و سیارە و قەسران، مرۆڤ تەنێ ب وێ هشیاریێ پێشدكەڤیت، و تشتێ ژ هەمیان گرنگتر ئەوە كو مرۆڤ و هەمی بۆنەوەر ژی ئەگەر پرۆسەیا پێشكەڤتنێ دیت و پێشكەڤت، جارەكا دی نەشێت ب پاش بكەڤیتەڤە؛ لەوا ئەز دبێژم: هەما بەردەوامبە د پرۆسا مرۆڤبوونێ دا، بەس پێدڤیە لسەر وان پڕەنسیپان بچی یێن كو تو دزانی دێ هاریكاریا مرۆڤبوونا تە كەن و دێ تەكەنە مرۆڤەكا باشتر، ژبیر نەكە كو دو فەلسەفەیێن گرنگ د ناڤ دیرۆكا مرۆڤایەتیێ دا پەیدابووینە و دێ هەر بەردەوامبن، ئایدیالیزم نموونەیی و مەتریالیزم ماددی، هەردوكان گەلەك چەق ژێ دچن و هەردەم یێن د ململانێ دا دگەل ئێك و چو جاران كەس ژ وان نەشێت بێی ئەوا دی بەردەوامبیت؛ مەتریالیزم زانست و پێشكەڤتنێ هەمبێزدكەت و ئایدیالیزم مۆڕالێ (أخلاق) دپارێزیت، مۆڕال بتەنێ مرۆڤی پێشنائێخیت و زانست ژی ب تەنێ دێ بیتە مالوێرانكەر ئەگەر ئەخلاق دگەل نەبیت.
– ڤێجا هەما بەردەوامبە و چو جاران ڕانەوەستە، هندی رۆژەك بسەرتەڤە بچیت، هەوڵبدە ببیە مرۆڤەكا باشتر و هەر رۆژ فێری تشتەكێ نوی ببە، نەگرنگە ئەو تشت چیە.
– بلا ئارمانجا تە یا سەرەكی نە پارەبیت، چونكی ئەگەر پارێ تە تەنەكەتە مرۆڤەكا باشتر، وی پارەی چ سوود تێدانینن.
• هرچێ گۆت: چاوا پارە مرۆڤی باشتر لێ دكەت؟
– من گۆتێ: ئەگەر تو ب وی پارەی تشتەكێ باش بو مرۆڤایەتیێ نەكەی و تو هاریكاریا یێن پێدڤی نەكەی و خێر و قەنجیێ پێ نەكەی، ئەو پارە دێ بیتە ژەهر و دگەوریا تەدا ناچیت، باوەربكە دێ هەمی چیت و تو تشتەكی دگەل خۆ نابەیە گۆڕی خ.
– ژبیرنەكە كو زانینێ ژی وەكی پارەی زكات لێ دكەڤیت، هندی تە پتر هەبیت، پێدڤیە پترێ بدەیە خەلكێ و خەلكێ دی فێركەی، ئەگەر نا؛ ئەو زانین دێ بیتە زانینەكا بێ مۆڕاڵ و تو چ سوودان ژێ نابینی.
– تو ب خێر بچی و تە ئاگە‌ه ژ خۆ هەبیت؛ جارجار بزڤڕەڤە سەر وان گۆتاران و ئەو گفتوگۆ و ئاخڤتنێن مە ل وێرێ كرین ببینەڤە دێ سوودەكا باشتر ژێ بینی.

کۆمێنتا تە