كـاریگەریـا كـەفتنا حوكمەتـا سووریـێ لسەر ئیراقـێ
دیندار سـەرگـەلـی
پەیوەندیێن ئیراقێ و سووریا بۆ دەهان سالێن بەری نها دهێنە دیتن، پشتی سەرهلدانا پارتا بەعس كاریگەری لسەر پێكئینانا رژێمەكا دكتاتۆ ل هەردو وەلاتان هەبوو. هەڤپەیمانێن ناڤچەیی ژی وەكو هەڤپەیمانا حافز ئەسەدی دگەل ئیرانێ ل دەمێ شەرێ دگەل ئیراقێ دا، رۆلەك بۆ لاوازكرنا پەیوەندیان هەبوو، وەلاتێ ئیراقێ شیانا خۆنیشا دا بۆ خۆپاراستن ژ دەستێوەردانا راستەوخۆ د ململانا سووریێ دا، سەرەرای بانگەوازیا هندەك لایەنێن ئیراقێ بۆ بەرگریكرنێ ژ بەرژەوەندیێن شیعەیان و بەرهنگاربوونا گرۆپێن تیرۆری ل وەلاتێ سووریێ.
كەفتنا رژێما بەشار ئەسەدی دێ لاپەڕەكێ نووی د مێژوویا پەیوەندیێن سووریا و ئیراقێ دا ڤەكەت، پشتی چەندین سالان ژ گرژی و ڤەقەتیانا پەیوەندیان نوكە هەردو وەلاتێن جیران دشێن پەیوەندییان لسەر بنەمایێ رێزگرتنا ئێكودو و بەرژەوەندییا هەڤپشك ئاڤا بكەنەڤە، سەرەرای مێژوویەكا دوور و درێژ و ئالۆز. ئیراق و سووریێ پێگەهەكێ بێ وێنە بۆ دروستكرنا هەڤپشكیەكا مفابەخش هەیە كو د سەقامگیریا ناوچەیێ دا پشكدارن.
یا پێدڤیە پەیوەندیێن هەردو وەلاتان لسەر بنەمایێ رێزگرتنێ و هەڤكاریا ئێكودو بیت و زەمینە بۆ سەردەمەكێ نوی یێ هەڤپشك ئاڤاكەر د ناڤبەرا سووریا و ئیراقێ دا بكەت.
ئەو گوهۆڕینا ژ سووریێ دروست بووی پێشبینی دهێتەكرن كو ئەو چەندە ل ئیراقێ سەرهلبددەت؟
پشتی حوكمەتا ئەسەدی كەفتی جۆرەك ژ مەترسیان ل سەر ئیراقێ درست بوون، ئەوژی وەك دیار بوو لەشكرێ ئیراقێ ب درێژاهیا سنووران بۆ بارودۆخەكی نەخواستی هاتبوو ئامادەكرن، هەروەسا كەفتنا حوكمەتا سووریێ مەترسی ل سەر ناڤچەیێن دەوروبەر یا دروستكری؛ چاڤەرێ دهێتەكرن كو ئاریشەیێن ئەمنی و سیاسی و جڤاكی درست ببن.
ژبەر ڤێ چەندێ پێدڤییە حوكمەتا ئیراقێ ب هۆشیارانە رەفتاران بكەت كو دژی ئاخفتنێن خەلكێ ڤی ناڤچەیێ نەبیت، پشتی پتر ژ ٢٠ ساڵان ژ گوهۆرینا حوكمەتا ئیراقێ ئەرێ پرۆسەیا سیاسی یا ئیراقێ سەركەفتی بوویە و یان ژ هەمبەری شكەستنێی، چونكی حەتا نوكە ژی خەلكێ ئیراقێ هەتا باشۆرێ كوردستانێ ژی نەڕازییە ژ ئەڤی پرۆسێ و چاكسازیێ، هەروەسا چاڤدێرێن سیاسی وێ چەندێ ژی دوپات دكەن كو نەیا دیارە ئەو بارودۆخێ ل سووریێ چێبووی كاریگەریێن ئەرێنی دێ كەتە سەر ئیراقێ ئان نە، كا حوكمەت دێ چاكسازیان دەست پێكەت بەری بگەهیتە وی ئاستی كو دەستێوەردانا دەرەكی د ئیراقێ دا بهێتەكرن، چونكی كەفتنا حوكمەتا سووریێ پلانەك بوو ژ لایێ توركیا ڤە كو پشتەڤانی ژبۆ دهاتەكرن.
كاریگەریا سەرهلدانا گرۆپێن تیرۆری
هەردو وەلاتێن سووریا و ئیراقێ بدەست سەرهلدانێن گرۆپێن تیرۆری دنالن، ئەڤێ ژی یا وەكری هاریكاریا د ناڤبەرا وان دا یا پێدڤی بیت بۆ هندێ گرۆپێن وەك داعش هێزا خۆ بدەستڤە نەئیننەڤە. ئەڤە ژی ب دەستبسەرداگرتنا دامەزراوەیێن هەستیارێن وەك كەمپا ئەلهول و پێكڤە كاركرن بۆ هەلوەشاندنا تووڕێن قاچاخ كو مەترسیا ئەمنی و ئابووری بۆ هەردوو وەلاتان دروست دكەن، بۆ هندێ ئیراق و سووریا پەیوەندیەكا هەڤپشك یا راستەقینە دروست بكەن پێدڤیە ئیراق ب رێكا روانگەها عەرەبی ڤە مامەلەیێ ل گەل نیگەرانیێن سەبارەت ب سووریێ بكەت نەك د چاڤلێكەیا كارتێكرنێن ئیرانی دا.
سیاسەتێن ئیراقێ بەرامبەر سووریا دڤێت ل گەل جیهانا عەرەبی بەرفرەهتر ئێكبگریت، پەیوەندیێن دگەل یاریزانێن سەرەكی یێن ناڤچەیێ وەك سعوزدیە، ئوردن، مسرێ باشتر بكەت. ئیراقێ نەڤێت بەرەڤان بیت بۆ بەرژەوەندیێن ئیرانێ ل سووریا و گرنگیدان ب هەڤپشكیا عەرەبی پەیوەندیەكا هەڤسەنگتر و ئاڤاكەر د ناڤبەرا هەردوو وەلاتان دا مسۆگەردكەت.
هەڤكاریا د ناڤبەرا كەرتێن تایبەتێن ل سووریا و ئیراقێ دشێت زێدەتر پەیوەندیان دروستبكەت و دەلیڤەیێن كاری و پرۆژەیان دابین بكەت كو مفا بۆ هەردو لایان دێ هەبیت، گرنگیدانا هەڤپشك ب بازرگانی و ژێرخانا ئابووری دشێت ناڤچەیێ بگوهۆریت بۆ ناڤەندەكا چالاكا ئابووری و خوشگوزەرانی.
كاریگەریا شەڕێ مەزهەبی
دەمێ كو وەلاتەكێ باوەری ب ئێكپارچەیی و مافێ گەلان نەبیت، زمانێ هێزێ بكاردئینیت چ رامانێ ناهێلیت بۆ ئێك پارچەیێ و ئێكرێزی و پێكڤەژیانێ، مێژوویا ئیراقێ چ رۆژێن بێ شەڕ و تیرۆر نەدیتینە، گەلەك ئاریشەیێن بێ وێنە ل ئاستێ ئابووری وجڤاكی یێن هەیین وژ گەلەك ئاریشەیێن دیتر، كێمیا خزمەتگوزاریان و بێكاری و هەلاوسان و دۆخێ هەژاریێ بوویە ئەگەرێ هندێ كو سەدان هزار كەس بۆ نەهێلانا برسیبوونێ بەرێ خۆدایە دەوروبەرێن ناوچەیێن پیرۆز یێن شیعەنشین و ل دەوروبەرێن مەرجەع و سیاسەتمەداران كۆمبووین، كو چەندەها میلیشیاتێن هەین و دیمۆگرافیا وان ناڤچەییان ب ڤان كەسان دهێتە گوهۆرین، وەك یا دیارە ل ئیراقێ ٧٣ میلیشیاتێن جۆراوجۆر هەنە كو ژلایێ حەشدا شەعبی مۆلەت یا پێ هاتیەدان، كو ئەڤ میلیشیاتە شیعە مەزهەبن گەلەك جاران یێن بوویە مەترسی ل سەر كوردستانێ ژی نە ب تنێ ناڤخۆیا سنوورێ ئیراقێ، هەروەسا ئەڤ چەندە دگەل سوننە مەزهەبێن ئیراقی یا هاتیەكرن كو یێن كەتینە هەمبەری چەندین هەڤڕكیان، هەروەسا شەڕ و ململانێیێن شیعە و سوننەیان ئاریشەكا مێژوویە و یا بەردەوامە هەر بارودۆخەكێ نە چاڤەڕێكری دروست ببیت و شەڕەكێ مەزهەبی دروست د ناڤبەرا وان دا ببیت، ئەوە هەڤسەنگیا هێزێ نامینیت د دەولەتێ دا دێ بیتە ئەگەرێ دروستبوونا شەرەكێ ناڤخۆیی د ناڤبەرا وان دا، ئەڤ چەندە ژی مەترسیە بۆ سەر ئێكلابوون و سەركەفتنا ئێك ژ وان لایەنان.
لایەنێ مەزهەبی هۆكارە بۆ دروستبوونا ئالۆزیا وەلاتی و كو هەتا نوكە ئەو هەڤڕكییە هەر یا بەردەوامە و لایەنێ هێزێ و دەسهەلاتدار سەرپشكێن ڤان ئالۆزیانە.
كاریگەریێن ئابووری
گوهۆرینێن ئابووری یێن فەرمی د ناڤبەرا ئیراقێ و سووریێ دا زۆر سنووردان، هەناردەكرنا تۆماركری یا سووریایێ بۆ ئێراقێ ل سالا ٢٠٢٣ دا ژ ٥٨ ملیۆن دۆلاران دەرباز نابیت، ب بەراورد هەناردەكرنا ئیراقێ بۆ سووریێ كو بتنێ ب بهایێ ٢٧ ملیۆن دۆلارانە.
دەرفەت بۆ ئیراقێ هەیە هەناردەكرنا نەفتێ بۆ سووریێ زێدە ببیت، راگرتنا پێشبینیكری یا هەناردەكرنا نەفتا خاڤ یا ئیرانێ بۆ سووریێ رەنگە رێكێ خۆش بكەت بۆ بەغدا بشێت ببیتە جێگرێ تەهرانێ و پێدڤیێن نەفتا سووریێ دابین بكەت بەلكی نەفتا رەش و نەفتا سپی بۆ برێڤەبرنا وێستگەهێن كارەبێ.
ئەڤەژی ژبەر دابەزینا بەرهەمئینانا نەفتێ ل سووریێ كو ب رێژەیا ٤٠ هزار بەرمیل د رۆژەكێ دا ل سالا ٢٠٢٣، جۆرەكێ دیترێ ئابووری هەیە كو بازرگانیا نەئاسایی نوونەراتیا هندێ دكەت، لدویڤ وێ قاچاخبرنا پارەی ب رێكا كوتلەیێن چەكدار ڤەدگریت، هەروەسا قاچاخكرنا ماددەیێن هۆشبەر چ ل سووریێ بۆ ئیراقێ بیت یان بەروڤاژی.
ئیراقی پێشبینیا بارودۆخێ سیاسی و ئێمناهیێ دگەل سووریێ دكەن، ب بەرچاڤوەرگرتنا ئەڤا كو هەردو وەلاتان سنوورەكێ درێژێ هەیی كو نێزیكی ٦٠٥ هزار كیلۆمەترێن دوجاركی یە و ئیراقی دبێژن تنێ مە دڤێت سووریا وەلاتەكێ ئارام و ئاسایشا تێدا پاراستی بیت.
