NO IORG
نووترين نووچه
Authors Posts by د.ديار ته‌يب

د.ديار ته‌يب

د.ديار ته‌يب
10 POSTS 0 COMMENTS

104

د.دیار ته‌یب به‌رواری

دو ده‌رگه‌هێن گرنگ و دو پیشه‌یێن گرنگ ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ، ده‌رگه‌هێن خوه‌ بۆ هه‌رێما كوردستانێ ڤه‌كرن. سه‌ندیكا رۆژنامه‌ڤانێن كوردستانێ كو چه‌ند ل سالا 2000 بوویه‌ ئه‌ندام فیدراسیۆنا جیهانێ یا رۆژنامه‌ڤانان (ifj) و سه‌ندیكا نۆژدارێن ڤێتێرنه‌ری ل هه‌رێما كوردستانێ كو ل سالا 2022 بووینه‌ ئه‌ندامێ كۆمه‌لا جیهانی یا ڤێتێرنه‌ری (WVA). كه‌سێن شاره‌زا د ناڤ ڤان هه‌ردو سه‌ندیكایان دا دزانن كا چه‌ند ئه‌ڤ بابه‌ته‌ یێ گرنگه‌ بۆ هه‌رێما كوردستانێ و كا چاوا ژناڤ لۆكالی و دۆرپێچا ناڤخوه‌یی و بازنێن كارتێكرنا جڤاك و سیاسه‌تا هه‌رێما شكاندنه‌ و بوونه‌ پارچه‌ك ژ هێزه‌كا جیهانی.
من سه‌رپه‌رشتیا كارێ ب ئه‌ندامبوونا سه‌ندیكا پزیشكێن ڤێتێرنه‌ری ل هه‌رێما كوردستانێ دكر بۆ وه‌رگرتنا ئه‌ندامه‌تیا كۆمه‌لا جیهانی یا ڤێتێرنه‌ری، و ئه‌ڤێ چه‌ندێ ژ سالا 2010 ده‌سپێكربوو، ل چه‌ندین كۆنگره‌یێن ڤێ كۆمه‌لێ ئاماده‌بووین و دووماهی، ئێك ل دوماهیا ئادارا ئه‌ڤ ساله‌ بوو ل وه‌لاتێ ئیماراتا عه‌ره‌بی، ئه‌ڤ چه‌نده‌ ببوو هۆكار كو جڤاتا كۆمه‌لێ ل 31/5/2022 باوه‌رنامه‌یا ئه‌ندامه‌تیێ بده‌ته‌ سه‌ندیكا مه‌.
بنه‌ما و سه‌روسیمایێ سه‌ربه‌خوه‌بوونا هه‌رێما كوردستانێ ب هنده‌ك كارێن جودا ده‌ستپیدكه‌ت و دیاردبیت، ده‌ستوورێ ئیراقێ هنده‌ك بیاڤێن كاری بۆ سه‌ربخوه‌یا هه‌رێما كوردستانێ دیاركرینه‌، لێ مه‌ شیان نه‌بوون ب به‌رنامه‌ ل سه‌ر وان كار بكه‌ین. پێشكه‌فتنا هه‌ر جۆره‌ پیشه‌یه‌كێ و كه‌رته‌كی ل هه‌رێما كوردستانێ هاریكاره‌ بۆ پێشكه‌فتنا هزر و پلانێن حوكمه‌تا هه‌رێمێ و كارێ وه‌زاره‌تێن وێ. به‌ر ب جیهانێ ڤه‌ ژ لایه‌كی دی ڤه‌ فشارێ دئێخیته‌ سه‌ر ده‌ستهه‌لاتێ داكو خوه‌ ل گه‌ل پێشكه‌فتنا جیهانی و زانستێ سه‌رده‌م بگونجینیت. ئه‌ڤ ئه‌ندامبوونه‌ و تێكهه‌لبوونه‌ ژ لایه‌كێ دی ڤه‌ گه‌شه‌كا باش دئێخیته‌ جڤاكێ هه‌رێمێ كو پێكهاتیه‌ ژ كۆمه‌كا ته‌خ و پیشه‌یان، و هۆسا پێشكه‌فتنا پشكه‌ك ژ جڤاكی دێ هاریكاربیت بۆ كه‌شه‌كرنا به‌رفره‌هتر، دیاره‌ ئارمانجا گشتی ژ پێگه‌هشتنا ئارمانجێن یه‌كه‌یێن بچویكه‌.
پشتی ل سالا 2008 گه‌له‌ك پێشكه‌فتن كه‌تی یه‌ وارێ زانست و خزمه‌تێن ڤێتێرنه‌ری ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ ب گشتی و وه‌لاتێن پێشكه‌فتی ب تایه‌به‌تی، ئه‌ڤ چه‌نده‌ ژ ئه‌گه‌رێ به‌رفه‌رهبوون و گوهۆرینا رێنمایێن رێكخراوا بازرگانیا جیهانی و دامه‌زراندنا رێكه‌فتنا (SPS) و سیته‌مێ (STDF) كو گرێدایه‌ ب بازرگانی و ڤه‌گوهاستنا به‌رهه‌م و پیشه‌سازیا خوارنێ ڤه‌. دیسا رێكخراوا ساخله‌میا جیهانی و رێكخراوا خوارن و چاندنا جیهانی به‌رنامه‌ك دروست كریه‌ بۆ پشتراستبوون ژ خوارنێ ب ناڤێ (Codex Alimentarius). لێ هه‌رێم ل سه‌ر گشت بابه‌تی یا كاڕا نینه‌ سه‌ره‌رای هه‌بوونا پێزانینان ل سه‌ر ڤێ چه‌ندی. كه‌سێن شاره‌زا دزانن كو دڤێت ل گه‌ل به‌غدا هه‌ڤكاربین بۆ گه‌هشتن بئارمانجان، لێ بۆ وه‌رگرتنا پشته‌ڤانی و هاریكاریا راسته‌وخوه‌ د ڤان واران دا هه‌رێم دشێت ب رێیا سه‌ندیكا پزیشكێن ڤێتێرنه‌ری كاری ل گه‌ل كۆمه‌لا جیهانی بكه‌ت و گه‌شه‌یێ بێخیته‌ د وارێ خزمه‌تێن ڤێتێرنه‌ری و ساخله‌میا خوارنێ دا و پاراستنا ساخله‌میا گشتی ژ نه‌خۆشیێن هه‌ڤپشك.
ده‌رگه‌هێ جیهانێ مه‌ قوتا و ب مه‌ هاته‌ ڤه‌كرن، ئێدی دڤێت كه‌سێن شاره‌زا و حوكمه‌تا هه‌رێمێ كاره‌كێ ساخله‌م و دروست ل گه‌ل ڤان رێكخراوێن بیانی بكه‌ت و به‌ر ب جیهانیێ ڤه‌ بچیت.

23

دیار ته‌یب به‌رواری
دستوورێ عیراقێ رێیا گوهۆرینێ گرت و پتریا لایه‌نان ل سه‌ر ئێك رانه‌ و كورد هه‌تاكو نوكه‌ ل سه‌ر ڤی بابه‌تی هه‌لۆیسته‌كێ نه‌ته‌وی و سیاسی دیار نه‌كریه‌.
ژ بۆ مفاوه‌رگرتن ژ خونیشادانان و به‌لاڤبوونا گه‌نده‌لیێ ل هه‌موو ئیشكێن حوكمه‌تا عیراقێ و ل هه‌موو ئاستان، لایه‌نێن شیعی درووشمێ گوهۆرینا دسه‌وری هه‌لگرتی یه‌، ئه‌ڤه‌ نه‌ جارا ئێكێ یه‌ ڤێ هه‌ولێ دده‌ن، هه‌ر ژ سه‌رده‌مێ نووری ئه‌لمالكی ئه‌ڤ هزره‌ ل ده‌ڤ وان دروست بوویه‌. ژ لایه‌كێ ڤه‌ ئه‌و پتریا ده‌نگده‌رێ عیراقێ نه‌ و پشتراستن هه‌كه‌ سه‌رۆك كۆمار ژ ناڤ خه‌لكی بهێته‌ هه‌لبژارتن دێ یێ وان بیت و ژلایه‌كێ دی ڤه‌ ئه‌ڤ جۆره‌ دابه‌شكرنا ده‌ستهه‌لاتێ ل سه‌ر پێكهاتا ب دلێ وان نینه‌ و وان دڤێتن هه‌موو ده‌ستهه‌لات ڤ وان بیتن و هه‌كه‌ ب خێرا خوه‌ هنده‌كێ بده‌نه‌ لایه‌نه‌كێ دی. ئه‌ڤه‌ ئێك ژ مه‌ترسیانه‌ ل سه‌ر كوردستانێ. یا دی لادانا مادا 140 یا گرێدای ده‌ڤه‌رێن ده‌رڤه‌ی ئیدارا هه‌رێمێ. كو هنده‌ك لایه‌ن ژ دل ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ كار دكه‌ن. ژبلی بابه‌تێ داهات و دابه‌شكرنا وی و كێمكرنا ده‌ستهه‌لاتا هه‌رێما كوردستانێ یان نه‌هێلانا وێ و زێده‌كرنا ده‌ستهه‌لاتا حوكمه‌تا فیدرال ل سه‌ر یا هه‌رێمێ و یێن پارێزگه‌هان.
ل ڤێرێ چه‌ند پسیاره‌ك هه‌نه‌ گرنگه‌ هزر ل به‌رسڤا وێ بده‌ین وه‌ك لایه‌نێن كوردستانێ:
چه‌ند ئه‌م بۆ ڤان گوهۆرینان ئامادینه‌؟
مه‌ چ لایه‌ن هه‌یه‌ ببیته‌ جهێ باوه‌ریێ كو ل گه‌ل رێكبكه‌ڤین ل سه‌ر دستووری؟
مه‌ چه‌ند باوه‌ری ب تیما نه‌ته‌وێن ئێكگرتی یه‌ كو دێ دناڤ گوهۆرینا دستووری دا بیت؟
لایه‌نێن كوردستانێ هه‌تا چ راده‌ ب ئێك دیتن و ستراتیجی د ڤی واری دا كار دكه‌ن؟
ئه‌ڤرۆ نه‌پشكداریكرن د ڤان كاران دا گه‌له‌ك باشتره‌ ژ بوونا لایه‌نێن كوردستانێ د ناڤ دا و بێ هێز و بێ به‌رنامه‌. په‌یاما خوه‌ پیشانده‌ران نه‌هێلا ڤان گه‌نده‌لا و ڤان پارتا و هه‌ر وه‌سا لادانا حوكمه‌ت و په‌رله‌مانی یه‌.
د ناڤ ڤی په‌رله‌مانی و ڤێ سه‌رۆكاتیێ دا، كورد تنێ تشتان ژ ده‌ست ده‌ن. ئه‌ڤرۆ دڤێتن باش بزانین تشتێ د ڤێ قووناغێ دا ل سه‌ر مه‌ دهێته‌ سه‌پاندن دێ دژ بیت و ب زه‌حمه‌ت بهێته‌ گوهۆرین، له‌وما هه‌موو سیاسه‌تا مه‌ بۆ خوه‌ڤه‌كێشان ژ ڤێ گێله‌شۆكێ ب به‌هانا نه‌بوونا باوه‌ریا خه‌لكی ب ڤێ ده‌ستهه‌لات و په‌رله‌مانی، نابین په‌رله‌مانه‌كێ ڵاواز و ب دلێ خه‌لكی نه‌بیت دستووری بگوهۆریت، یان ژی قانوونه‌كێ بۆ هه‌لبژارتنان دانیت. ئه‌ڤ چه‌نده‌ دا یا وه‌كهه‌ڤ و هه‌ڤ رابیت ل گه‌ل په‌یاما مه‌رجعیا ئاینێ شیعی و یا نه‌ته‌وێن ئێكگرتی.
لایه‌نێن كوردستانێ ژی دڤێت سیاسه‌تێ بكه‌ن و ل پێلا خوه‌پیشاندانا سووار بن و ب مفا ژ ڤێ قووناغا هه‌ستیار بده‌ركه‌ڤن و پتر لایه‌نێ قانوونێ هه‌رێمێ بهێز بێخن.

94

دیار ته‌یب به‌رواری
پشتی ب دووماهیهاتنا قووناغا شۆره‌شگێریا چه‌كداری ل كوردستانێ و بۆرینا قووناغێن رێڤه‌برنا وه‌لات ب شێوازه‌كێ دیمۆكراسی ب هه‌می كێشه‌ و كێماسی ڤه‌، نوكه‌ ژی ده‌مێ گوهۆرینا بیركرنا مه‌یه‌ بۆ شێوازێ رێڤه‌برنا وه‌لات و خه‌لكی، ژبه‌ركو گوهۆرین ل سه‌ر ئاستێ جیهانی و ده‌ڤه‌رێ د وارێ ئابووری و جڤاكی دا هه‌نه‌ م دبه‌رده‌وامن. خۆگونجاندن و به‌رده‌وامیا خۆگوهۆرین ژبۆ سه‌ره‌ده‌ریكرنا دروست ل گه‌ل دۆرهێل و ژینگه‌ها ده‌رڤه‌ یا فه‌ره‌. بۆ كوردستانێ پیڤه‌ره‌كێ سه‌ره‌كی یه‌ بۆ ژیاندان و زیندیبوونا گه‌لێ مه‌ و شێوازێ بیركرنا وی بۆ رێڤه‌برنا ژیانا خوه‌. دبیت كه‌لتۆرێ جڤاكێ مه‌ و هنده‌ك ژ ئه‌وا ب رێیا ئاینی گه‌هشتی یه‌ مه‌ ئه‌و چه‌نده‌ ل ده‌ف مه‌ زالكریه‌ كو دونیا تنێ بۆ لایێ راستی دزڤریت و قه‌د بۆ لایێ چه‌پێ نازڤریت و هه‌رتشت وه‌كی خوه‌ دڤێت بمینیت و هه‌ر گوهۆرینه‌ك مه‌ترسی لێ په‌یدا دبیت و دبیت تو هه‌می تشتان ژ ده‌ستبده‌ی. بیركرن و ره‌فتار ل سه‌ر ڤێ چه‌ندێ ده‌نگڤه‌دانا وی باش دیاردبیت د ناڤ پارتێن سیاسی دا و تاكه‌ كه‌سێ ده‌ستهه‌لات بده‌ست كو گوهۆرین یان هه‌ر بیركرنه‌ك جودا دبیته‌ مه‌ترسی ل سه‌ر به‌رژه‌وه‌ندیێن وان ژبه‌ركو وان خوه‌ بۆ گوهۆرینێ به‌رنه‌ڤ نه‌كریه‌ و هه‌ر گوهۆرینه‌ك بهێته‌كرن، دێ ئه‌و بنه‌ قوربان و پاشڤه‌چن.
گه‌له‌ك كه‌س ل هه‌رێما كوردستانێ وه‌كی من بیردكه‌ن و د هه‌لسه‌نگاندنا شێوازێ رێڤه‌برنا وه‌لاتیدا و ژبۆ باشتركرنا وی دڤێت هنده‌ك گوهۆرین بهێنه‌ كرن. دیاره‌ ره‌وشا ئابووری یا خه‌لكی و ئاستێ ژیارا وان و ئاستێ هه‌ژاریێ و گوهۆرینا سه‌قایێ ده‌رڤه‌ و هه‌بوونا مه‌ترسیا ته‌مام ل سه‌ر ئاسایشا خوارنێ یا خه‌لكی و ل هه‌مان ده‌م دا خۆبه‌رهه‌ڤكرن بۆ قووناغه‌كا دی كو دبیت دژوارتربیت. ئاڤه‌ ب كورتی هنده‌ك هۆكارن بۆ بیركرنه‌كا ته‌مام بۆ پێداچوونا شێوازێ حوكمرانی و رێڤه‌برنا هه‌رێما كوردستانێ. دبیت ئه‌ڤ چه‌نده‌ بیروكه‌یه‌كا كه‌سایه‌تی یه‌، پارتی سه‌ركێشا ڤێ گوهۆرینێ بكه‌ت و پرۆژه‌كێ ته‌مام هه‌بیت بۆ پاشه‌رۆژا هه‌رێما كوردستانێ و بشێت ب ڤی به‌رنامه‌ی رازیبوونا خه‌لكی بده‌ستڤه‌بینیت. و حوكمه‌تا نوو و په‌رله‌مانێ نوو بیرۆكا پارتی تێدا زال بیت و ئه‌و خه‌لك نه‌رازی و گازنده‌ هه‌ین بگه‌هینینته‌ وێ باوه‌ریێ و قه‌ناعه‌تێ كو پارتی نه‌ هۆكارێ سه‌ره‌كی بوو ژبۆ ڤێ لاوازیا د رێڤه‌برنا وه‌لاتی دا هه‌ی. یان نه‌بوونا ده‌زگه‌هێن پاراستنا به‌رژه‌وه‌ندیا نشتیمانی. ب ئاخفتنه‌كا دی رێڤه‌برنا وه‌لات ب هه‌مان بیركرن و هزر و ره‌فتار، هه‌ر وێ زیانێ دگه‌هینیت هه‌می گه‌لێ هه‌رێما كوردستانێ و پارتی ژی وه‌ك پارته‌كا جه‌ماوه‌ری و گرنگ ل گه‌شت ده‌ڤه‌رێ.

76

دیار ته‌یب به‌رواری

هه‌رێما كوردستانێ د دو قووناغێن جودا یێن حوكمرانیێ دا بۆری، قووناغا پشتی سه‌رهلدانێ تاكو پرۆسیسا ئازادیا عیراق، كو گرێدا بوو ب رێكه‌فتنێن ده‌مكی و هنده‌ك جاران هه‌ڤركیا پارتێن سیاسی یێن كوردستانی، ل گه‌ل هه‌بوونا دو ئیداران.
قووناغا دوێ ب هه‌بوونا دستووره‌كێ هه‌میشه‌یی ل 2005 حه‌تا كو 2018 كو هه‌رێمێ هنده‌ك گه‌شه‌كرن و پێشكه‌فتن بخوه‌ڤه‌ دیت، ل گه‌ل دیاربوونا ئوپوزسیۆن و خۆنیشادانان و هێرشا تیرۆرستان بۆ سه‌ر كوردستانێ و ب ریفراندۆما سه‌ربخوه‌یێ بدووماهی هاتی.
دبیت بۆ قووناغا بهێت شێواز و سیسته‌مه‌كێ هنده‌ك جودا بهێته‌ په‌یره‌وكرن بۆ برێڤه‌برنا هه‌رێما كوردستانێ. سالوخه‌تێ وێ دیاركرنا دستووره‌كی بۆ هه‌رێمێ و دابه‌شبوونا جوداتر یا هێزێن سیاسی كو خزمه‌تا پێشكه‌فتنا پرۆسیسا حوكمرانی و دیمۆكراسیا هه‌رێمێ.
ژبۆ برێڤه‌برنا هه‌ر وه‌لاته‌كی و دیاركرنا شێوازێ حكومرانیێ، دڤێت قانوونه‌كا سه‌ره‌كی هه‌بیت مینا دستوور یان سۆزنامه‌كا نشتیمانی. دیاره‌ هه‌رێما كوردستانێ هێشتا بۆ وێ قووناغێ خه‌باتێ دكه‌ت و هه‌ولێن سیاسی و جڤاكی بۆ ڤێ چه‌ندێ هه‌نه‌. دبیت گرنگترین و گه‌رمترین باده‌ك ل به‌رده‌ستێ خولا نوو یا په‌رله‌مانێ كوردستانێ بیت. هه‌ر ژلایێ دستوورێ عیراقا فیدرال پێدڤیه‌كا قانوونی یه‌ و هه‌مان ده‌م ژبۆ برێڤه‌برنا هه‌رێمێ ب شێوازه‌كێ قانوونی و دروست.
ل بیرا مه‌ نه‌چیت كو هنده‌ك سالوخه‌ت هه‌نه‌ د ناڤ جڤاكێ مه‌دا رێگرن به‌رامبه‌ر سیسته‌مكرن و ب قانوونیكرنا كاری، د قووناغێن دیرۆكی دا ئه‌ڤ چه‌نده‌ هاتیه‌ ڤه‌گوهاستن بۆ ناڤ حزب و ئۆرگانێن وان ل كوردستانێ، و ژبه‌ركو ئه‌ڤ حزبه‌ نوكه‌ هه‌رێمێ برێڤه‌ دبه‌ن، له‌وما هنده‌ك بێ قانوونی و بێ سیسته‌می د رێڤه‌چوونا وێ دا دیاره‌. كه‌سێ كورد هه‌رده‌م خودان ئیراده‌ و خودان هێزه‌كا ئازاده‌ و حه‌زژ قه‌ید و سنۆركرنێ ناكه‌ت. دیسا ل ئاستێ جڤاكی دا ناڤچه‌گه‌ری و میرنشینی هێشتا یا به‌رچاڤ و دیاره‌، له‌ما د ئاستێ رێڤه‌برنا وه‌لاتی دا دڤێت ئه‌ڤ چه‌نده‌ ل به‌رچاڤبیت. هۆسا قووناغا سیێ دێ هێته‌ دونیایێ.
ـ

69

دیار ته‌یب
ئێك ژ باشیێن ژناڤچوونا رژێما به‌عس ل به‌غدا پشتى پرۆسیسا ئازادیا عیراقێ ل 2003, ئه‌نجامدانا چه‌ند خولێن دادگه‌هكرنێ بۆ سه‌رێن وێ رژێمێ ب گونه‌ها ئه‌نجامدنا تاوانا دژى خه‌لكێ سڤیل و جینۆساید و ئه‌نفال و كیمیابارنا كوردان. ڤان دادگه‌هكرنا دو مفایێن سه‌ره‌كى هه‌بوون بۆ خه‌لكێ كوردستانێ، یا ئێكێ دیاركرنا وێ زولم و سته‌ما هاتیه‌كرن دژى خه‌لكێ عیراقێ بگشتى و كوردستانێ ب تایبه‌تى و گونه‌هباركرنا وان كه‌سێن پێرابووین و سزادانا وان، یادووێ دابینكرنا بنه‌مایه‌كێ یاسایى بۆ قه‌ره‌بۆكرنا وى خه‌لكێ زیان ڤێ كه‌تى. د دیرۆكا كوردان دا ئه‌ڤه‌ جاران ئێكێ یه‌ بۆ كوردان، كو شیان ب به‌لگه‌ و دكیۆمێنت رژێمه‌كێ گونه‌هبار كه‌ن ب تاوانێن وان دژى كوردستانیان و مرۆڤاتیێ.
بابه‌تێ قه‌ره‌بۆكرنا وان كه‌سان و كه‌راندنا سه‌نگه‌كا مه‌عه‌نه‌وى بۆ خه‌لكێ كوردستانێ، بابه‌تك قانوونى و دارایى یه‌. حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ ب رێیا تیمه‌كا تایبه‌ت و ب پشكداریا نوونه‌رێن كوردستانێ ژ ئه‌نجوومه‌نێ نوونه‌ران دشێت به‌رده‌وامیێ بده‌ته‌ لڤینا ڤى باده‌كى و ئه‌و قه‌ره‌بۆكرنا پێدڤى بهێته‌دان ب شێوه‌كێ دروست و ب به‌رده‌وامیا سالان، ب رێیا كاراكرنا سندۆقا قه‌ره‌بۆكرنێ و داكۆیكرن بۆ ئێخستنا برێ پاره‌یێ پێدڤى بۆ وێ سندۆقێ د ناڤ قانوونا میزانیا سالانه‌ یا حوكمه‌تا فیدرال دا . دیاره‌ ژى هنده‌ك جۆرێن وان قه‌بۆیا هاتینه‌ وه‌گرتن ب تایبه‌تى یێن زیندانیێن سیاسى. لێ ب راستى ئه‌ڤ بابه‌ته‌ گه‌له‌ك به‌رفه‌ره‌ و بره‌كێ مه‌زنیێ پاره‌ى دێ هێته‌ وه‌رگرتن ژ حوكمه‌تا به‌غدا و گه‌هیته‌ خه‌لكێ مه‌ ل كوردستانێ. لڤاندنا به‌رده‌وام یا ڤى بابه‌تى و باسكرنا وێ ل گشت كۆمبوونێن هه‌ڤپشك د ناڤبه‌را حوكمه‌تا فیدرال و یا هه‌رێما كوردستانێ دا. ئه‌ڤ بابه‌ته‌ چه‌ند گرنگه‌ بۆ خه‌لكَێ كوردستانێ هند گرنگه‌ بۆ گشت عیراقیان، له‌وما دبیته‌ بابه‌ته‌ك گه‌رم بۆ به‌حسكرنا به‌رده‌وام ل ناڤ راگه‌هاندنێ دا بۆ هندێ دیار بیت كو حوكمه‌تا عیراقێ نه‌ یا راستگۆیه‌ د بابه‌تێ قه‌ره‌بۆكرنا خه‌لكێ عیراقێ دا ل به‌رامبه‌ر دا هه‌ر ئه‌و حوكمه‌ت یا به‌رنیاسه‌ ب زه‌عێكرنا پاره‌ى د پرۆژێن بێ بنه‌ما و ئاشۆپى و گه‌نده‌لیا دارایى.

85

د. دیار ته‌یب: د. دیار ته‌یب، كاندیدێ ژماره‌ 3 یا لیستا 184 یا پارتى دیمۆكراتى كوردستان بۆ په‌رله‌مانێ عیراقێ دیار كر،

ئه‌ وه‌كو كاندیده‌كێ پارتى دێ كارمه‌م بۆ پشته‌ڤانیا كه‌رتێ چاندنێ ل هه‌رێما كوردستانێ ككو ژێرخانه‌كا هه‌ره‌ گرنگه‌ بۆ ئاڤاكرنا گۆندان و په‌یداكرنا ده‌لیڤێن كارى و كۆمه‌كا ئاسته‌نگان یا هه‌ى دێ بزاڤان كه‌ین راكه‌ین دا كو بزاڤا بازرگانى ناڤبه‌را دهۆك و عیراقێ دا خۆشتر لێ بهێت. ئه‌ڤرۆ، ئه‌میر ئه‌ترووشى: د. دیار ته‌یب، كاندیدێ ژماره‌ 3 یا لیستا 184 د دیداره‌كێ دا بۆ ئه‌ڤرۆ دیاركر، د ناڤا به‌رنامێ خوه‌ یێ كارى دا، دێ بزاڤێ كه‌ین ئاریشێن گه‌نمێ جۆتیارێن هه‌رێمێ بهێنه‌ چاره‌سه‌ركرن و سایلۆ بهێنه‌ ئاڤاكرن و گۆت: دێ د بوارێ گه‌نج و وه‌زرشڤانان دا كاركه‌م بۆ هندێ ده‌لیڤێن باشتر بۆ گه‌نجان بهێنه‌ رۆخساندن و ب رێیا عیراقێ قه‌ره‌بوویا خه‌لكێ زیانڤێكه‌تى یێت ئه‌نفالان و كیمیابارانكرن و ده‌ربه‌ده‌ركرنێ بهێته‌ كرن و بكه‌ڤنه‌ د ناڤ سیسته‌مه‌كێ سیادى دا كو عیراق ژێ به‌رپرس بیت. هه‌روه‌سا یاسا خانه‌نشینا ل عیراقێ و هه‌رێمێ ئێك نینه‌ و دێ هه‌ول ده‌ین كار ل سه‌ر بكه‌ین بۆ هندێ مافێن وان ب درۆستى بگه‌هیته‌ ده‌ستێ وان. ل دۆر ریفراندۆمى د. دیار گۆت: ریفراندۆم ب خوه‌ ئێك ژ وان ئامرازایه‌ كو گه‌لێ كورد و جه‌نابێ سه‌رۆك بارزانى خواندنه‌كا باش و كه‌توارى بۆ ریفراندۆمێ كریه‌، پشتى به‌غدا هه‌موو رێ ل هه‌رێما كوردستانێ گرتین د بوارێ بجهئینانا ده‌ستوورى دا، وه‌كو بنه‌مایه‌كێ سه‌ره‌كى كه‌س نه‌شێت ئینكارا مافێ گه‌لێ كورد بكه‌ت د دیاركرنا پاشه‌رۆژا كوردان دا و كوردان ب درۆستى سه‌ره‌ده‌رى ل گه‌ل ریفراندۆمى هاتیه‌ كرن، چونكو د بابه‌تێ ریفراندۆمێ دا جه‌نابێ سه‌رۆكى دو په‌یامێن گه‌له‌ك گرنگ ئاراسته‌ى گه‌لێ كورد كرینه‌، ئه‌و ژى پێكهات بوون ژ چوونا هێزێن سیاسى یێن كوردى پشتى 2003 شاشیه‌ك بوویه‌ و د هه‌مان ده‌م دا ژى ئه‌و دیتن ب درۆستى ل به‌رچاڤ نه‌هاته‌ وه‌رگرتن و ژ به‌ر هندێ ژى بابه‌تێ ریفراندۆمێ ده‌ستكه‌فته‌كێ دیرۆكى یه‌ بۆ گه‌لێ كورد و بنه‌مایه‌كێ سه‌ره‌ده‌ریكرنێ یه‌ بۆ كوردستانێ و هه‌ر ئه‌ندامه‌ك په‌رله‌مانه‌كێ نها بچیته‌ به‌غدا، عیراقى دێ بێژن ئه‌ڤه‌ ئه‌ون یێن ریفراندۆم ل سه‌ر مه‌ كرین و حه‌زدكه‌ن ژ مه‌ جۆدا ببن، ئه‌م ژى دێ هۆسا به‌رێ خوه‌ ده‌ینه‌ وان و بێژینێ هوون ئه‌ون یێن وه‌ نه‌هێلاى ئه‌م بگه‌هیننه‌ مافێن خوه‌ و هه‌وه‌ ب زۆرى دڤێت ل گه‌ل مه‌بن و هوون رێزێ ل مه‌ ناگرن. د. دیار ته‌یب ئاشكرا كر، رێككه‌فتنا مه‌ ل گه‌ل به‌غدا دێ ب شێوازه‌كێ ئاشتیانه‌ بیت و به‌غدا كلیلا چاره‌سه‌ریێ یه‌ بۆ كێشا كوردى، چونكو كێشا كوردى چه‌ندین قووناغ ڤه‌برینه‌، ب تایبه‌ت پشتى شۆره‌شا ئه‌یلۆلێ مه‌ رێككه‌فتنا 11 ئادارێ هه‌بوو و ل قۆناغا 2005 یا چه‌سپاندنا ده‌ستوورێ عیراقێ بوویه‌ و هه‌رێما كوردستانێ ژى قه‌واره‌كێ سیاسى و ئابوورى بخۆڤه‌ گرت و قووناغا ب دووڤ ڤێ ژى رادهێت دێ یا گرێداى بیت ب رێككه‌فتنا ل گه‌ل به‌غدا، له‌وما هه‌ر قووناغه‌كا پارتى خوه‌ ژ به‌غدا دابیته‌ پاش ژى، گرێداى فشارێ یه‌ و نه‌قه‌بوولكرن ل گه‌ل واقعى دایه‌. خۆیاژى كر كو ئه‌ندام په‌رله‌مانێ عیراقێ ب تایبه‌ت فراكسیۆنا كوردى و په‌رله‌مانێ كوردستانێ ژى شیاینه‌ فشارى ل حوكمه‌تا عه‌بادى بكه‌ن بۆدجه‌ و مووچه‌یێن هه‌رێمێ بهێنه‌ دابینكرن، ژ بۆ هندێ مۆچه‌خۆر بگه‌هنه‌ مافێن خوه‌ و به‌رده‌وامى ب لڤینێن ده‌زگه‌هێن حوكمه‌تێ و ئه‌نجامدانا پرۆژه‌یان بهێته‌كرن. ئه‌و یه‌ك ژى دیار كر، نها دوو بۆچوون ل هه‌رێما كوردستانێ هه‌نه‌، یا ئێكێ ئه‌وه‌ دڤێت قه‌وارێ سیاسى یێ كوردى وه‌كوك نه‌مینیت و جاره‌كا دى ببیته‌ سیسته‌مێ پارێزگه‌هان و نها ل عیراقێ ژى گه‌له‌ك ئه‌ندام په‌رله‌مانێن كورد یێن پارتێن دى خوه‌ ژ لیستێن كوردان ڤه‌كێشاینه‌ و چووینه‌ د ناڤ لیستێن عیراقى دا، له‌وما ئه‌ڤه‌ دێ كارتێكرنێ ل باردۆخێ پاشه‌رۆژێ ژى كه‌ت.

79

دیار ته‌یب
ئێك ژ باشیێن ژناڤچوونا رژێما به‌عس ل به‌غدا پشتى پرۆسیسا ئازادیا عیراقێ ل 2003, ئه‌نجامدانا چه‌ند خولێن دادگه‌هكرنێ بۆ سه‌رێن وێ رژێمێ ب گونه‌ها ئه‌نجامدنا تاوانا دژى خه‌لكێ سڤیل و جینۆساید و ئه‌نفال و كیمیابارنا كوردان. ڤان دادگه‌هكرنا دو مفاێن سه‌ره‌كى هه‌بوون بۆ خه‌لكێ كوردستانێ، یا ئێكێ دیاركرنا وێ زولم و سته‌ما هاتیه‌كرن دژى خه‌لكێ عیراقێ ب گشتى و كوردستانێ ب تایبه‌تى و گونه‌هباركرنا وان كه‌سێن پێرابووین و سزادانا وان، یا دووێ دابینكرنا بنه‌مایه‌كێ قانوونى بۆ قه‌ره‌بۆكرنا وى خه‌لكێ زیان ڤێ كه‌تى. د دیرۆك كوردان دا ئه‌ڤه‌ جارا ئێكێ یه‌ بۆ كوردان، كو شیان ب به‌لگه‌ و دكیۆمێنت رژێمه‌كێ گونه‌هبار كه‌ن ب تاوانێن وان دژى كوردستانیا و مرۆڤاتیێ.
بابه‌تێ قه‌ره‌بۆكرنا وان كه‌سان و گه‌راندنا سه‌نگه‌كا مه‌عه‌نوى بۆ خه‌لكێ كوردستانێ، بابه‌تك قانوونى و دارایى یه‌. حوكمه‌تا هه‌رێما كوردستانێ ب رێیا تیمه‌كا تایبه‌ت و ب پشكداریا نوونه‌رێن كوردستانێ ژ ئه‌نجوومه‌نێ نوونه‌ران دشێت به‌رده‌وامیێ بده‌ته‌ لڤینا ڤى باده‌كى و ئه‌و قه‌ره‌ بۆكرنا پێدڤى بهێته‌دان ب شێوه‌كێ دروست و ب به‌رده‌وامیا سالان، ب رێیا كاراكرنا سندوقا قه‌ره‌بۆكرنێ و داكۆكیكرن بۆ ئێخستنا بڕێ پاره‌یێ پێدڤى بوو وێ سندۆقێ د ناڤ قانوونا میزانیا سالانه‌ یا حوكمه‌تا فیدرال دا. دیاره‌ ژى هنده‌ك جۆرێن وان قه‌بۆیا هاتینه‌ وه‌گرتن ب تایبه‌تى یێن زیندانیێن سیاسى. لێ ب راستى ئه‌ڤ بابه‌ته‌ گه‌له‌ك به‌رفه‌ره‌ و بڕه‌كێ مه‌زنیێ پاره‌ى دێ هێته‌ وه‌رگرتن ژ حوكمه‌تا به‌غدا و گه‌هیته‌ خه‌لكێ مه‌ ل كوردستانێ. لڤاندنا به‌ر ده‌وام یا ڤى بابه‌تى و باسكرنا وێ ل گشت كۆمبوونێن هه‌ڤپشك د ناڤبه‌را حوكمه‌تا فیدرال و یا هه‌رێما كوردستانێ دا. ئه‌ڤ بابه‌ته‌ چه‌ند گرنگه‌ بۆ خه‌لكێ كوردستانێ هند، گرنگه‌ بۆ گشت عیراقیان، له‌وما دبیته‌ بابه‌ته‌ك گه‌رم بۆ به‌حسكرنا به‌رده‌وام ل ناڤ راگه‌هاندنێ دا بۆ هندێ دیار بیت كو حوكمه‌تا عیراقێ نه‌ یا راستگۆیه‌ د بابه‌تێ قه‌ره‌بۆكرنا خه‌لكێ عیراقێ دا د به‌رامبه‌ر دا هه‌ر ئه‌و حوكمه‌ت یا به‌رنیاسه‌ ب زه‌عێكرنا پاره‌ى د پرۆژێن بێ بنه‌ما و ئاشۆپى و گه‌نده‌لیا دارایى دا.

57

د.دیار ته‌یب
(2)
پرۆسێسا رێفراندۆما سه‌ربخوه‌یا هه‌رێما كوردستانێ د چه‌ندین بیاڤان دا وێنه‌كێ راست و دروست و ساخله‌م راگاهاند هه‌مى جیهانێ. و تێدا گرنگیا ده‌رگه‌هێ به‌غدا بۆ هه‌رێما كوردستانێ وه‌ك قه‌واره‌كێ سیاسى ب شێوه‌كێ زه‌لال دیار بوو. په‌یاما به‌غدا ل ده‌سپێكێ و د بیاڤێ دانوستاندنێن ده‌سپێكى و ل ناڤ داخۆیانیێن رۆژنامه‌ڤانى دا ئه‌و دژایه‌تیا به‌رچاڤ و توند نه‌بوو، لێ ده‌مێ بوویه‌ راستى و بریارا یا سه‌ركردایه‌تیا مه‌، وى ده‌مى و پشتى چه‌ند ده‌مژمێران په‌یاما به‌غدا ب گشتى هاته‌ گوهۆرین و گه‌له‌ك توند و هشك هاته‌نیشادان. ل هه‌مان ده‌م دا په‌یاما لایه‌نێن سیاسى ل عیراقێ كه‌ته‌ د هه‌مان ئاراسته‌ دا. د به‌رامبه‌ر په‌یاما به‌غدا ب نه‌قه‌بوولكرنا بریارا ریفراندۆمێ و نه‌ قه‌بوولكرنا ئه‌نجامێن وێ و ناساندنا وێ ب تێكدان و خیانه‌تكرنا ل عیراقێ دا، په‌یاما سه‌ركردایه‌تیا كوردستانێ كو ریفراندۆم ئێك ژ شێوازێن هه‌ره‌ پێشكه‌فتى و پر بها د بیاڤێ دیمۆكراسى و مافێ مرۆڤى دا و هێزا گه‌ل بۆ بریاردان ل سه‌ر پاشه‌رۆژا خوه‌ ژ لایه‌كى ڤه‌ و ژ لایه‌كى دى ڤه‌ بریارا دان و ستاندنا ئاشتیانه‌ ل گه‌ل به‌غدا، بۆ بجهئینانا ده‌رئه‌نجامێ پرۆسیسا ریفراندۆمێ. ب ڤێ چه‌ندێ دیار بوو كو به‌غدا دێ ب توندى دژى ڤێ پرۆسیسێ راوه‌ستیت و ئه‌و هێزا ل پشت لاواز كه‌ت و ئێخیته‌ بن فشار و سیبه‌را خوه‌. ده‌رگه‌هێ به‌غدا ب ته‌مامێ هاته‌ داخستن و ل گه‌ل ڤێ چه‌ندێ دا به‌غدا و ده‌وله‌تێن ده‌ڤه‌رێ كه‌تنه‌ د بیاڤێ رێكه‌فتن بۆ دژایه‌تیكرن و ژ ناڤبرنا ڤێ پرۆسێسێ ب هه‌ر بوهایه‌ك بیت. رێكه‌فتنا وان ل سه‌ر نه‌ ئه‌نجامدانا وێ ب هیچ ره‌نگه‌كى ده‌ستپێكرن ب فشارا سیاسى و راگه‌هاندنێ و پاشى ب كریارێن له‌شكرى و ترساندنێ و ل دووماهیێ بابه‌تێ فشارا ئابوورى و گرتنا هه‌مى ده‌ر گه‌هێن كو هه‌رێمێ ب دونیا یێ ڤه‌ گرێد ده‌ت. نه‌ك ئه‌ڤه‌ ب تنێ به‌لكو به‌غدا و هێزێن ده‌ڤه‌رێ به‌رێ خوه‌ دا هێزێن مه‌زنێن جیهانى بۆ زێده‌كرنا فشارێ ل سه‌ر سه‌ركردایه‌تیا كوردستانێ بۆ پاشكه‌زبوون ژ ڤێ بریارێ. د ڤێ قوناغێ دا كوردان باش دزانى كو ده‌رگه‌هێ به‌غدا دێ یێ فه‌ر و ئێكلاكه‌ر بیت و ل هنده‌ك داخویانیێت سه‌ردایه‌تیا كوردستانێ دیار بو كو بریار ل سه‌ر ئه‌نجامدان و نه‌ئه‌نجامدانا ریفراندۆمێ دێ ب تێگه‌هشتنا به‌غدا بیت بۆ داخوازیێن كوردستانێ و بحهئینانا بڕگێن دستوورى كو هاتبوونه‌ بنپێكرن، و ئه‌ڤ چه‌نده‌ نه‌هاته‌ خۆیا كرن و بریارا و په‌یاما به‌غدا نه‌هاته‌ گوهۆرین به‌لكو توندیا خوه‌ به‌رده‌وام كر.
سه‌ره‌راى پیرۆزیا ئه‌نجامدانا ریفراندۆمێ، لێ نه‌بوونا رێكه‌فتنا لایه‌نێن سیاسێن كوردستانى ل سه‌ر شێوازێ ریفراندۆمێ و نه‌ ئاماده‌كرنا بیاڤه‌كێ باش بۆ لێك تێگه‌هشتن و هه‌ڤكاریێ، و پرت و به‌لاڤبوونا لایه‌نێن سیاسى و لێگه‌ریانا هنده‌ك ژ وان بۆ خوه‌ نێزیكرن ژ به‌غدا و هنده‌ك هێزێن ده‌ڤه‌رى، د گه‌ل نیشادانا لاوازیا سیاسى یا هێزێن كوردستانێ و نه‌بوونا سیاسه‌ته‌كا به‌رچاڤ و ب هێز بۆ دروستكرنا لۆبیان ل ناف هێزێن جیهانى و ئێخستنا وان د ناڤ به‌رژه‌ونیا كوردستانا سه‌ربخوه‌ ب شێوه‌كى زانستى و ئابوورى ل سه‌ر بنه‌مایێ به‌ژه‌وه‌ندیا نه‌ته‌وى، لاوازیا كوردستانێ نیشا دا.

ده‌رگه‌هێ به‌غدا
د.دیار ته‌یب
به‌غدا ل سه‌رده‌مێ ئه‌بۆ جه‌عفه‌ر ئه‌لمه‌نسۆر هاتیه‌ ئاڤاكرن ل سالا 762 ز، و ل سالا 766 ز بدووماهى هاتیه‌. چار ده‌رگه‌ه هه‌نه‌، ده‌رگه‌هێ خوراسان یێ رۆژهه‌لاتى و ده‌رگه‌هێ كۆفه‌ ل رۆژئاڤا و ده‌رگه‌هێ به‌سڕا ل باشۆر و ده‌رگه‌هێ شام ل باكۆر. د به‌رده‌وامیا دیرۆكا خوه‌دا به‌غدا ناڤه‌ندا بازرگانى و سیاسى و زانستى بوویه‌. ب ژمارا نێزیكى نه‌ه ملیۆن كه‌سان كو دبیته‌ نێزیك 30% ژ خه‌لكێ عیراقێ ل سنۆرێ به‌غدا دژین و ژماره‌كا خه‌لكى رۆژانه‌ سه‌ره‌دانێ وێ دكه‌ن، چ بۆ گه‌شتیارى یان كارێ فه‌رمى یان ژى تێدا كار دكه‌ن. ئه‌ڤ ژمارا بۆش یا خه‌لكى، گه‌له‌ك جاران دبیته‌ ئارمانجا پلانێن ئابوورى و بازرگانى و وه‌به‌رهێنانێ. كوردستان ب هه‌بوونا ژێده‌رێن باش بۆ دابینكرنا خوارنێ و ئاڤێ ب رێژه‌كا باش، دێ بیته‌ ئێك ژ سه‌رچاوه‌یێن باش بۆ دابینكرنا وان كه‌رستا بۆ به‌غدا و ته‌ڤایا عیراقێ، بیركرن ب ڤى ئاستى و دانا ستراتیجیه‌تا باش بۆ مفاوه‌رگرتن ژ ژێده‌رێن ئاڤا ڤه‌خوارنێ و چاندنێ بۆ هندێ ده‌لیڤا گه‌شا ئابوورى و په‌یداكرنا داهاته‌كێ باش و ڤه‌ژاندنا كوردستانێ و خه‌لكێ وێ، دڤێت ببیته‌ بنه‌مایێ سه‌ره‌كى بۆ بیركرن بۆ دیتنا به‌غدا وه‌ك باشترین بازارێ كه‌لوپه‌لێن كوردستانێ. بۆ نموونه‌ 75% ژ به‌رهه‌مێ مریشكا خومالى یا پارێزگه‌ها دهۆكێ بۆ به‌غدا دچیت و داهاتێ وێ پتره‌ ژ 30 ملیار دیناران. ئه‌ڤه‌ ل ده‌مه‌كى كو راپۆرت دیار دكه‌ن كو به‌غدا تنێ 25% ژ پێڤدیێن خوه‌ دابیندكه‌ت ژ به‌رهه‌مێ خومالێ خوه‌.
پشتبه‌ستن ل سه‌ر پلانه‌كا باش و خۆسه‌ر بۆ گرێدانا په‌یوه‌ندیه‌كا باش یا ئابوورى و ل سه‌ر وان كه‌رستێن د شیان دا هه‌یه‌ ل كوردستانێ بهێنه‌ به‌رهه‌مئینان، دێ بیته‌ ئێك ژ نیشانێن هه‌ره‌ باش و پێشكه‌فتى بۆ تێگه‌هشتنا سه‌ركردایه‌تیا كوردستانێ بۆ دانانا باده‌كا ئابوورى وه‌ك فشار و بنه‌مایه‌ك بۆ گرێدانا په‌یوه‌ندیێن نه‌ته‌وى. ژبیرا مه‌ نه‌چیت كو گرێداى به‌رژه‌وه‌ندیێن خه‌لكى ب رێیه‌كا ئابوورى ل گه‌ل به‌رژه‌وه‌ندیا كوردستانێ و ب ئاراسته‌كا ساخله‌م دێ ده‌رئه‌نجام گه‌له‌ك باش بن. شیانێن كوردستانێ بۆ گه‌شه‌یا ئابوورى ب رێیا به‌غدا د ئاسۆیه‌كێ باش دانه‌، لێ دڤێت هه‌لسه‌نگاندنا باش بۆ هه‌بیت و بشێت هه‌ڤركیا به‌رهه‌مێ ئیرانى و توركى بكه‌ت. ل هه‌مان ده‌م دا ناڤه‌نده‌كا ستراتیجى بۆ ڤێ چه‌ندێ هه‌بیت، چ ل ناڤ وه‌زاره‌تا بازرگانى، یان وه‌زاره‌تا ئابوورى بیت. ل گه‌ل مفاوه‌رگرتن ژ وه‌به‌رهێنانا بیانى و خستنا وێ د خزمه‌تا ئابوورێ كوردستانێ دا. ب دیتنا من به‌غدا ڤێ چه‌ندێ دزانیت و ژ به‌ر هندێ هه‌ول دده‌ت قه‌وارێ سیاسى و ئابوورى یێ كوردستانێ تێكده‌ت كو نه‌بیته‌ خودان بریار و ب تایبه‌تى گه‌شه‌ و سه‌ربخوه‌یا ئابوورى ل كوردستانێ نه‌مینت. ئه‌ڤێ چه‌ندێ دیاره‌ وه‌لاتێن جیران ژى دزانن و قه‌د حه‌ز ناكه‌ن نه‌ته‌وا كورد جۆره‌كێ هێزى هه‌بیت، یان ژى رۆژه‌كێ ژ رۆژا ببیته‌ هه‌ڤرك و بازارى ژێ وه‌رگریت. ئه‌ڤ چه‌نده‌ ب گشتى دیار دكه‌ت كو سیاسه‌تا برێڤه‌برنا نه‌ته‌وى دڤێت ل سه‌ر بنه‌مایه‌كێ ئابوورى یێ ب هێز و ستراتیجى بهێته‌ ئاڤا كرن.

ده‌رگه‌هێ به‌غدا دشێت چه‌ند رۆلێ خوه‌ د گه‌شه‌كرنا گه‌نجان دا هه‌بیت ل هه‌رێمێ؟

به‌حسكرنا گرنگیا به‌غدا بۆ بهێزكرنا شیان و شاره‌زیا گه‌نج و وه‌رزشڤانان گه‌له‌ك ب حه‌سره‌ت و نه‌خۆشه‌، هه‌بوونا هه‌رێما كوردستانێ وه‌ك قه‌واره‌كێ سیاسى ل ناڤ ده‌وله‌تا عیراقێ سنۆرێن كاركرنا هه‌رێمێ و بزاڤا وێ یا گرێداى گه‌نجان و وه‌رزشڤانان سنۆرداردكه‌ت. كاركرن ب شاره‌زایى بۆ مفا وه‌رگرتن ژ ڤى بنه‌مایێ و ب شێوه‌كێ ساخله‌م ل سه‌ر بنیاتێ نه‌ته‌وى و به‌رژه‌وندیا نشتیمانێ كوردستانێ گه‌له‌ك یا فه‌ره‌ و دێ بیته‌ پیڤه‌ره‌ك بۆ زانینا هێز و تێگه‌هشتنا سه‌ركردایه‌تى و گه‌لێ كوردستانێ. ئه‌ڤرۆ پتر ژ 204 وه‌لات هه‌نه‌ پشكه‌كن ژ لیژنا ئولۆمپى یا جیهانى، ئه‌وا تنێ سه‌ره‌ده‌ریێ ل گه‌ل قه‌وارێن سیاسى یێن سه‌ربخوه‌ كاردكه‌ت. كوردستان نه‌پشكه‌ك ژ ڤێ رێكخستنێ . هه‌ر چه‌نده‌ گه‌له‌ك ئه‌ندامێن ڤێ لیژنێ نه‌ وه‌لاتێن سه‌ربخۆنه‌، لێ ره‌وشا وان هاتیه‌ قه‌بوولكرن، من نه‌ڤێت به‌حس ل هندێ بكه‌م كا مه‌ ل كوردستانێ چه‌ند ده‌لیڤه‌ هه‌بوو ژبۆ بوون ب ئه‌ندام د ڤێ رێكخستنێ دا و كا مه‌ ستراتیجیه‌ك هه‌بوو یان نه‌؟
واقع ئه‌وه‌ كو دڤێت هه‌بوونا كوردان یا ب هێز بیت د ناڤ ده‌زگه‌هێ وه‌رزشى یێ عیراقى دا و ب تایبه‌تى ل ناڤ ئیدارا لیژنا ئولۆمپى و ئێكه‌تیێن وه‌رزشى. دبیت هنده‌ك بێژن كو مه‌ كه‌س هه‌نه‌ د ناڤ ڤان ده‌زگه‌هان دا! لێ پرسیار ئه‌وه‌ ڤه‌ند ئه‌ڤ كه‌سه‌ كه‌تنه‌ د ناڤ بازنه‌كێ كوردستانێ دا و شیانه‌ ببنه‌ فشار و ئامرازه‌ك بۆ بهێزكرنا هه‌بوونا كوردان. ل ناڤ هه‌لبژارتنێن ئێك ژ ئێكه‌تیێن عیراقى دا و ژ به‌ر هه‌بوونا كه‌سه‌كێ كورد د ناڤ لیژنا ئولومپى و ئه‌یده‌وندیا وێ و فشارا وێ شیا كه‌سه‌كى ل سه‌ر وێ ئێكه‌تیێ زێده‌كه‌ت. ئه‌ڤه‌ نموونه‌كا بجووك ژ شیانێن كوردان بوو ژۆ بكارئینانا فشارێ بۆ بده‌ستڤه‌ئینانا جهه‌كى ل ناڤ خودان بریاران. به‌حسێ هه‌بوون و هێزا كوردان د ناڤ وه‌رزشا عیراقێ دا، ب هێز تشته‌كێ دیار لێ ئه‌و هێز د هه‌بوونا وان وه‌رزشڤانا یه‌ ل گۆرپانه‌یێن جیهانى و ئاڤاكرنا كه‌سێن زیره‌ك و خودان شیان و په‌یوه‌ندیێن جیهانى گه‌له‌ك بۆ مه‌ گرنگه‌ ژ بۆ دانانا به‌رێ بیاتێ دروست بۆ وه‌رزشا كودستانێ و ئه‌ڤ چه‌نده‌ دبیته‌ بنه‌مایه‌كێ ب هێز بۆ به‌رده‌وامبوون و هه‌بوونا ب هێز یا كوردان ل ناڤ گشت وه‌رزشا عیراقێ دا. لێ جاره‌كا دى دێ بێژم دڤێت ناڤه‌ندا ئاراسته‌كرن و مفا وه‌رگرتن ژ ڤێ ده‌لیڤێ و ب رێیا كه‌سێن كورد، دڤێت ناڤه‌ندا ب هێز ل كوردستانێ هه‌بیت و پشته‌ڤانیه‌كا باش یا سیاسى و دارایى بۆ بهێته‌ به‌رده‌ستكرن و باشه‌ په‌رله‌مانێ كوردستانێ هنده‌ك پیته‌ىی ب ڤى بابه‌تى بده‌ت. ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ هه‌میێ، دیاره‌ كو وه‌رزش په‌یامه‌كا سیاسى و جڤاكى دگه‌هینیت و گه‌له‌ك جاران دبیته‌ ئامرازه‌ك بۆ فشار یان ده‌ستكه‌فتێن نشتیمانى.
د.دیار ته‌یب

124

د.دیار ته‌یب
به‌غدا و په‌یوه‌ندیا وێ ب هه‌رێما كوردستانێ ڤه‌ نه‌ بابه‌ته‌ك نوویه‌ یان تشته‌ك ئاشۆپى یه‌، به‌لێ بابه‌ته‌ك به‌رده‌وام د گۆره‌پانا سیاسى دایه‌، ب تایبه‌تى پشتى پرۆسێسا ریفراندۆما سه‌ربه‌خوه‌یێ، ئه‌م ژى دێ ب رێیا ڤان پرسیاران ل سه‌ر راوه‌ستین. ده‌رگه‌هێ به‌غدا چه‌ند گرنگه‌ بۆ هه‌رێمێ؟ ده‌رگه‌هێ به‌غدا دێ چ لایه‌نێن كارى بخوه‌ ڤه‌ گریت؟ ده‌رگه‌هێ به‌غدا چ رۆل د پلان و ستراتیجیه‌تا هه‌رێما كوردستانێ دا هه‌یه‌؟ ده‌رگه‌هێ به‌غدا چ كارتێكرنا ئابوورى ل هه‌رێمێ هه‌یه‌؟ ده‌رگه‌هێ به‌غدا چه‌ند دشێت رۆلێ خوه‌ د گه‌شه‌كرنا گه‌نجان دا ل هه‌رێمێ هه‌بیت؟ ئه‌رێ ده‌رگه‌هێ به‌غدا دێ بیته‌ ده‌رگه‌هه‌كێ دروست بۆ چالاكیا دبلۆماسیا هه‌رێمێ؟ ده‌رگه‌هێ به‌غدا چه‌ند دێ هاریكاربیت بۆ پشته‌ڤانیا زانست و كارێ ئه‌كادیمى ل هه‌رێمێ؟ ده‌رگه‌هێ به‌غدا بۆ قه‌ره‌بۆكرنا زیانێن رژێما به‌رێ دێ یێ دروست بیت ئه‌گه‌ر بهێته‌ قوتان؟ ئه‌رێ قوتانا ده‌رگه‌هى كاره‌كێ ب ساناهى یه‌ هه‌ر گاڤا مه‌ بڤێت و بۆ هه‌ر بابه‌ته‌ك بیت؟ ده‌رگه‌هێ به‌غدا كى دێ قوتیت هه‌ر كه‌سێ بیت یان هنده‌ك كه‌سێن ده‌ست نیشانكرى بن؟ ده‌ما ده‌رگه‌هێ به‌غدا یێ گرتى بیت مه‌ چ په‌نجه‌ر هه‌نه‌ كو جهێ وى بگریت؟ ئه‌رێ به‌غدا ب دروستى چه‌ند ده‌رگه‌ه هه‌نه‌ كو بۆ مه‌ گرنگه‌ بهێنه‌ قوتان؟ چه‌ند یا گرنگه‌ ئه‌و كه‌سێن ل به‌غدا نوونه‌ریا مه‌ دكه‌ن د شاره‌زابن ل گشت ڤى بابه‌تى دا؟ كلیلا ده‌رگه‌هێ به‌غدا ب دروستى د ده‌ستێ كێ دا یه‌ و كى دشێت ل پشت په‌ردا كارتێكرنێ ل سه‌ر بكه‌ت؟ ئه‌رێ ئه‌م ب دروستى د بابه‌تێ ده‌رگه‌هێ به‌غدا دگه‌هین و مه‌ ئه‌و گرنگى و پلانا دروست بۆ دانایه‌؟ ئه‌رێ مه‌ چه‌ند ب رژدى كار ل سه‌ر مفا وه‌رگرتن ژ ده‌رگه‌هێ به‌غدا كریه‌؟ ئه‌ڤه‌ هنده‌ك ژ وان پرسیارا نه‌ كو ب گرنگى سه‌ح دكه‌نه‌ بابه‌تێ به‌غدا وه‌ك ده‌رگه‌هه‌كێ گرنگ و سه‌ره‌كى بۆ هه‌رێما كوردستانێ.
ل به‌رامبه‌ر دا مه‌ هزره‌كا دى هه‌یه‌ باس ل نه‌ گرنگیا بابه‌تێ ده‌رگه‌هێ به‌غدا دكه‌ت، ئه‌رێ مه‌ چ ده‌رگه‌ه و چاره‌سه‌ریێن دێ هه‌نه‌ كو جهێ به‌غدا بگرن؟ ئه‌و ده‌رگه‌ه ژ كیژ بابه‌تى ب هێزترن و ل كیژ بابه‌تى لاوازترن ژ ده‌رگه‌هێ به‌غدا؟ ئه‌رێ ئه‌و ده‌رگه‌ه هاتنه‌ هه‌لسه‌نگاندن یان تاقیكرن به‌رى نوكه‌ و به‌رسڤ چاوا بوویه‌؟ ئه‌رێ ئه‌و ده‌رگه‌ه دگه‌ڤنه‌ د خانا به‌رژه‌وندیا نه‌ته‌ویى دا یان حزبى و كه‌سۆكى دا؟ هه‌بوونا پتر ژ ده‌رگه‌هه‌كى چه‌ند سالوخه‌ته‌كێ ئه‌ره‌نى و ئیجابى و فه‌ره‌؟ د دیتنا نه‌ته‌وى دا مه‌ چ ناڤه‌ندا شرۆڤه‌كرن و هه‌لسه‌نگاندن و بریار و ئاراسته‌كرنى هه‌یه‌؟.
به‌رسڤدانا ڤان پرسیاران دبیت كاره‌كێ ب ساناهى نه‌بیت، لێ دێ یێ فه‌ر و پێدڤى بیت.

124

ل ڤان رۆژێن تارى كو ب سه‌ڕێ هه‌موو گه‌لێ مه‌ تاین و تام و بێهنا شكه‌ستنێ تێدایه‌، ل ده‌مه‌كێ كو هه‌مى گه‌لێ كوردستانێ یێ دلسۆز و ب تایبه‌تى ل كه‌ركووك و شنگال تووشى شوك بووین و مینا كابیسه‌كێ گران كه‌تیه‌ سه‌ر گیانێ وان و مه‌ترسیا پاشه‌رۆژێ زێده‌كرى و هیڤى و ئۆمید به‌ره‌ف چرمسین ڤه‌ دچن. ده‌مه‌كه‌ كو سه‌ركردایه‌تیا كوردستانێ و ژ به‌ر پارچه‌بوونا وان و به‌رژه‌وه‌ندیا كه‌سۆكى و حزبى بوونه‌ هۆكاره‌ك بۆ ڤێ چه‌ندێ و هه‌مى پاشه‌رۆژا مه‌ ئێخسته‌ د تاقیكرنه‌كا دى دا و ئیرادا گه‌لێ مه‌ و ناڤ و ده‌نگێن پێشمه‌رگه‌ى و پیرۆزیا ئالاى به‌ر بگومان برن.
ئاها ل ڤى ده‌مێ نازك دا بیر ل هندێ بكه‌ین چاوا دێ به‌ره‌ف ژیانه‌كا نوو و ب هیڤى و خه‌ونه‌كا نوو و ئیراده‌كا نوو چین. ل ناڤ وه‌رزشا جه‌نگى دا ده‌مێ یاریزانه‌ك دكه‌ڤیت ئه‌ردى دادڤان 10 خۆله‌كان بۆ دهه‌ژمێریت دا كو رابیت سه‌ر پێن خوه‌، ئه‌گه‌ر نه‌ دێ خوسارت بیت. گه‌لێ مه‌ ل ڤى ده‌مى دا دڤێت هشیار و زانابیت و زوو خوه‌ ژ تۆزێ ب داقوتیت و رابیته‌ سه‌ر پێن خوه‌ ژیان و به‌رخودان و بده‌ستڤه‌ئینانا ئارمانجا دێ به‌رده‌وام بیت.
ب هزرا من بۆ ده‌ربازبوونا ڤێ قووناغێ فه‌ره‌ گڤاشتنا گه‌لێ مه‌ ل سه‌ر گشت سه‌ر كردایه‌تیا به‌رده‌وام بیت و خوه‌ ژ به‌رپرساتیا ڤى شكه‌ستنێ نه‌ هاڤێن و لێبۆرینێ ژ گه‌لێ مه‌ بخوازن نه‌ك ئیكودو تۆمه‌تبار و خاین بناسیت ژ بۆ دووركرنا به‌رپرسایتا خوه‌. ل هه‌مان ده‌م دا ره‌وشه‌نبیر و زانا ئێدى رازى نه‌بن ب ڤێ تاقیكرنا حوكمرانیا به‌رى نوكه‌ مه‌ تاقیكرى، به‌لكو دڤێت بنه‌مایێ ئاڤاكرنا كه‌سێ نیشتمانپه‌روه‌ر و ئه‌ره‌نى بهێته‌ په‌یره‌وكرن و ئه‌ڤ چه‌نده‌ ب رێیا ده‌زگه‌هێ په‌روه‌ردێ و میدیا و هونه‌رى، ریفرۆمه‌كا باش و به‌رچاڤ ل حوكمه‌تا هه‌رێمێ بهێته‌كرن و كه‌سێن نه‌باش و خه‌مسار بهێنه‌ دووركرن. ئاڤاكرنا جڤاكى ل سه‌ر بنه‌مایێ دادپه‌روه‌ریێ و به‌لاڤكرنا هزر و ره‌فتار و سه‌ره‌ده‌ریا نشتیمان و مرۆڤپه‌روه‌رانه‌، رابوونا سه‌ر خوه‌ بۆ مه‌ گه‌له‌ك یا گرنگه‌ و دڤێت ئێدى سه‌ربۆرا ژ كێماسى و لاوازیا خوه‌ وه‌ك حوكمه‌ت و جڤاك و لایه‌نێن سیاسى. په‌یامێن گه‌شبین و پرى باوه‌رى لێ به‌رجێ زه‌لا و واقعی بوون بهێنه‌ به‌لاڤكرن د ناڤ خه‌لكى دا كو ئه‌ڤه‌ قووناغه‌كا نوو و جودایه‌ و ده‌لیڤه‌یه‌ بۆ مه‌ خوه‌ پتر رێكبێخین و ئاماده‌كه‌ین بۆ خوه‌برێڤه‌برنێ و گه‌شه‌پێدانا وه‌لاتى.

website security
WP Facebook Auto Publish Powered By : XYZScripts.com