دیمۆكراسیه‌تا سیاسیێن ئیراقێ تنێ هه‌لبژارتنن
غیاس خالد زێباری
هه‌لبژارتنێن ئازاد پشكه‌كا سیسته‌مێ دیمۆكراسیێ یه، لێ دیمۆكراسیه‌تا ئیراقا عه‌ره‌بی تنێ هه‌لبژارتنن. به‌شێن دیتر یێن دیمۆكراسیه‌تێ ل ئیراقا عه‌ره‌بی هاتیه فه‌ڕامۆشكرن و هنده‌ك جاران باوه‌ری ژی پێ نینه و هنده‌ك جاران ژی دژبه‌ری لێ دهێته‌كرن.
باوه‌ریبوون ب ئه‌نجامێن هه‌لبژارتنان و گۆڕانكاریێن ژ ئه‌نجامێ هه‌لبژارتنان دهێنه‌كرن كو بریارا نه‌ڕاسته‌وخوه یا خه‌لكی یه، چونكی ئه‌و نوونه‌رێن باوه‌ریا خه‌لكی بده‌ستڤه‌دئینن و دبنه په‌رله‌مه‌نتار یان ئه‌ندامێن جڤاتا نوونه‌ران، نوونه‌رێن خه‌لكینه، لێ د ئیراقا خودان سیسته‌م و ده‌ستوورێ دیمۆكراسی لایه‌نێ دۆڕاندی د هه‌لبژارتنان دا یان ئه‌وێن ژ ئه‌نجامێ هه‌لبژارتنان یێ نه‌ڕازی، پێش په‌سه‌ندكرن و ڕاگه‌هاندنا ئه‌نجامێن دوماهیێ یێن هه‌لبژارتنا هه‌وڵێن لڤینا جادێ دكه‌ن و گه‌فێن بكارئینانا میلیشیایێن خوه یێن چه‌كدار بۆ تێكدانا ڕه‌وشا وه‌ڵاتی و داخوازا هه‌ڵوه‌شاندنا ئه‌نجامێن هه‌لبژارتنان دكه‌ن.
ئه‌ڤه و چه‌ندین ڕه‌فتارێن سیاسیێ ئیراقێ ژ وان ژى باوه‌رینه‌بوون ب مافێن پێكهاتێن نه‌ته‌وی و مافێ بریاردانا خه‌لكی نیشانێ نه‌باوه‌ریبوونا وه‌نه ب سیسته‌مێ دیمۆكراسی.
ئه‌گه‌ر مافێن خه‌لكێ هه‌رێما كوردستانێ چ وه‌ك خه‌لك ب گشتی یان نه‌ته‌وا كورد هه‌رده‌م بووینه قوربانی یاسا و بڕیارێن ده‌سهه‌ڵاتداریا سه‌پێنه‌را عه‌ره‌بی ل ئیراقا بناڤ دیمۆكراسی و فیدڕالی و ده‌ستووری.
دژبه‌ریا بریارا خه‌لكێ كوردستانێ بۆ سه‌رخوه‌بوونا كوردستانێ د ڕاپرسیه‌كا ئازاد و دیمۆكراسی دا و دژایه‌تیا بجهئینانا مادێن ده‌ستووری یێن د به‌رژه‌وه‌ندیا خه‌لكێ كوردستانێ دا ژ وان مادێ 140 و ب سیاسیكرنا پرسا بۆدجه و مووچێ كوردستانێ و…هتد. هه‌می به‌ڵگه‌نه لسه‌ر باوه‌ری نه‌بوونا ده‌سهه‌ڵاتدارێن ئیراقا نوو ب دیمۆكراسیێ و ئازادیێ.
بابه‌تێ زۆرینه‌یا په‌رله‌مانی ژی ب رێكاره‌كا دیمۆكراسی دزانن، خوه ئه‌گه‌ر دژی خال و به‌ندێن ده‌ستووری و مافێ مرۆڤی و پێكهاته‌كا سه‌ره‌كیا جڤاكی بن.
ئه‌ڤ ڕه‌فتار و سه‌ره‌ده‌ریێن سیاسیێن عه‌ره‌بێن ئیراقێ مه‌ترسیه‌كا دژوارن لسه‌ر سیسته‌مێ دیمۆكراسی و فیدرالیێ ئیراقێ و جڤاكێ ئیراقێ ب گشتی.
به‌رده‌وامیا ڤێ چه‌ندێ ئیراقا عه‌ره‌بی دێ به‌ر ب دوه‌ره‌كیێ و تۆنێله‌كا تاری به‌ت و دۆر نینه ببیته شه‌ڕه‌كێ شیعی ــ شیعی ل ناڤه‌ڕاست و باشوورێ ئیراقێ.
ئه‌گه‌ر رۆلێ لێڤه‌گه‌رێن شیعی و ئیرانێ نه‌با دبیت به‌ری چه‌ند ساڵا ئه‌ڤ چه‌نده روودابا.
نه‌خاسمه پشتی ده‌ڕكه‌فتنا ئه‌نجامێن هه‌لبژارتنێن (10) ئكتۆبه‌را 2021 كو د به‌رژه‌وه‌ندیا وان ئالی و قه‌واران نه‌بوو ئه‌وێن ل ساڵێن ده‌ربازبوویی ب هێزا چه‌ك و میلیشیایان فه‌رمان و بریارێن خوه لسه‌ر كۆپیتكا ده‌ستهه‌ڵاتێن ده‌وڵه‌تێ دسه‌پاند و گه‌هشته وی ئاستی گه‌فێن بڕینا گۆهێن سه‌رۆك وه‌زیران بكه‌ن.
دوور نینه پشتی په‌سه‌ندكرنا ئه‌نجامێن هه‌لبژارتنان ژلایێ دادگه‌ها فیدڕالی ئه‌ڤ شه‌ڕێ ناڤخۆیی ل ناڤه‌ڕاست و باشوورێ ئیراقێ سه‌رهه‌ل بده‌ت و ببیته ئاگرێ گۆڕانكاریێن بنه‌ڕه‌تی د ئیراقێ دا، یان دابه‌شبوون یان ژی رژێمه‌كا دیتر یا دكتاتۆری یا مینا رژێما به‌عس.
پێدڤیه هه‌رێما كوردستانێ به‌رامبه‌ر ڤان ئه‌گه‌را ئاماده‌كاریێن باش بكه‌ت و به‌ری هه‌ر تشته‌كێ دروستكرنا كوتله‌كا كوردستانیا ئێكگرتی ل به‌غدا و ل هه‌رێما كوردستانێ ژی ئێك بریار و گۆتارا سیاسی هه‌بیت و به‌رامبه‌ر هه‌ر پێشهاته‌كا ب ڤی ڕه‌نگی بێ لایه‌ن بیت.
دبیت ناكۆكیێن داهاتی یێن ناڤماڵا شیعی یێن ئیراقێ ب ئیرانێ و لێڤه‌گه‌رێن شیعی چاره‌نه‌بن و ئه‌مركا و جڤاكێ نیڤده‌وله‌تی ژی زوو مایتێكرنێ تێدا نه‌كه‌ت داكو ڕۆلێ ئیرانێ و لایه‌نێن سیاسی و چه‌كداریێن بن فه‌رمان و رێنمایی یێن ئیرانێ لاواز و پارچه پارچه ببن.
ره‌دكرنا ئه‌نجامێن هه‌لبژارتنان ژلایێ لایه‌ن و گرۆپێن خودان میلیشیا و ده‌سپێكرنا خوه‌نیشاندانان ل هنده‌ك باژارێن ئیراقێ دبیت ببنه خوه‌نیشاندانێن سه‌رتاسه‌ری ل ئیراقا عه‌ره‌بی و نه‌مانا سه‌قامگیریا ئێمناهی و سیاسی و ئیداری و ئه‌گه‌رێ نه‌رێككه‌فتنا لایه‌نێن سیاسی بۆ پێكئینانا حوكمه‌ته‌كا نوو.
چونكی پڕانیا لایه‌نێن سیاسی یێن ئیراقا عه‌ره‌بی ل وی ده‌می باوه‌ری ب دیمۆكراسیێ و هه‌لبژارتنان هه‌یه، ئه‌گه‌ر ئه‌نجام د به‌رژه‌وه‌ندیا واندا بن، ژبووی مانه‌ڤا خوه ل ده‌ستهه‌ڵاتێ و پاراستنا به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه یێن تایبه‌ت و حزبی دبه‌رهه‌ڤن مه‌ترسیێ لسه‌ر ئاسایشا جڤاكی و وه‌ڵاتی دروست بكه‌ن،
ئه‌ز باوه‌رم ئه‌گه‌ر كورد ب ئێكگرتی و ئێك گۆتاری به‌رامبه‌ر پێشهاتێن ب ڤی ڕه‌نگی ل ئیراقێ یان ژی ئه‌گه‌رێ پێكهاتنا لایه‌نێن شیعی لسه‌ر پێكئینانا حوكمه‌ته‌كا نوو چ ب چاڤدێریا ئه‌مریكا بیت یان ئیرانێ، دێ شێن زێده‌تر ماف و به‌رژه‌وه‌ندیێن قانوونی و ده‌ستووری یێن خه‌لكێ كوردستانێ پارێزن و دابین كه‌ن.
