رێفراندۆم ئهرك و ماف
مافێ ههر مللهتهكیه كو داخوازیا مافێ خوه بكهت و چارهنڤیسێ خوه دیار بكهت، مللهتێ كورد وهك نموونه كو ئهڤ مللهته دهێته هژمارتن ئیك ژ وان مللهتان ل روَژههلاتا ناڤهراست ئهو ژی كو ژمارا كهسێن وی دگههیته 30 تا 40 مهلیونان و هێشتا مافێ چارهنڤێس نینه كو ئهڤ یهكه ئێك ژ بهندێن نهتهوهیێن ئیكگرتیه یێ گرێدای ب مافێ مروَڤی ڤه؛ دشیِین بێژین وهلاتێن زلهێز ئانكو ئهو وهلاتێن كاریگهری ل سهر پرسا سیاسیا جیهانێ ههی ههر وهسا نهتهوهیێن ئیكگرتی یێن كو بریار ددهستان دا پێنگاڤێن باش تا نوكه نه هاڤێتینه و نه د رژد بووینه سهبهرهت مللهتێ كورد ئهو ژی كو ئهڤ مللهته سهربهخوَیا خوه رابگههینیت كو مهبهستا مه دهولهتا كوردی یه و ئهڤ سهرخوهبوونه دێ ب رێیا رێفراندۆمێ بیت و خهلك دێ ڤێ بریارێ دهت. ئهڤێ چهندێ پهیوهندی ب رهوشا گونجای و تایبهت ههبیت ههروهسا ب رهوشا ئابووری و سیاسی و سهربازی ههیه كو ئهڤ رێفراندۆمه دێ چارهنڤیسێ كوردان دگهل عێراقێ دیاركهت و دێ وهك كارتهك ههمبهر كێشهیێن ههلاویستی دگهل بهغدا هێته بكارئینان ههروهسا دێ دیاربیت ئهرێ كا پرانیا خهلكێ كوردستانێ دڤێت دگهل عیراقێ بن یان نه. رێفراندۆم ئهركهكه دڤێت مروڤ پێ رابیت و خوه بێ بههرنهكهت ژ ڤێ پروَسهیێ چنكو ئهڤ یهكه خالهكا گرنگه د دیاركرنا چارهنڤێس و پاشهروَژا ههر گهلهكی دا و ههر د ڤی چارچوڤهی دا رێفراندۆم دڤێت هایداربوونا دهولهتێن جیران و جیهان و پێدڤی ب رێكهڤتن و دانوستاندنان ههیه و بتایبهتی دگهل بهغدا ژ بهركو ئهم پشكهكین د حوكمهتا عێراقێ دا. گومان تێدا نینه كو گهلهك مللهتان ب رێكا رێفراندۆمێ مافێ چورهنڤێسێ خوه ب دهستڤه ئینایه ئهوژی پشتی پرانیا خهلكێ وان دگهل هندێ دا بوون كو جودا بن بوَ نمونه: باشوورێ سودان كو ژ سودان جودابووی و مونتینیگروَ ژ یوغوسلافیا و ههروهسا تهیمارا روَژههلات ژ ئهندونیسیا و سنگافورا ژ مالیزیا و بانگلادش ژ پاكستان و ئیریتیریا ژ ئهسیوپیا.
و ل ڤێ داویێ ئیسكوتلهندا ژ بهریتانیا كو 55% دگهل هندێ دا بون كو بمینه دگهل بهریتانیا ئهڤه هندێ دگههینیت كو بهریتانیا وهلاتهكێ دیموَكراسیه و دادپهروهره د ههووی واران دا و بتایبهتی د وارێ دادپهروهریا كومهلایهتی دا ههیه. ئهڤجا ژ بهر ڤێ چهندێ بهریتانیا دهستههلاتێن ئیسكوتلهندا زێدهكرن ههروهسا ههرێما باسك و كهتهلونیا ژ ئهسپانیا كو بریار بوو ل ههیفا 11 2014 رێفراندۆم لێ هاتبا كرن ئهوژی سهبارهت كهتهلونیا لێ بریارهكا پهرلهمانێ ئیسپانیا هاته پاشئێخستن لێ ل رێكهفتی مهها 112014 رێفراندۆم هاته ئهنجام دان كو 80% دهنگ بوَ هندێ دا بوَ سهرخوهبوونێ؛ ههر وهسا گزیرتهیا قهرهم ژ ئوكرانیا. ئهڤ پروَسهیه دهێته ئهنجام دان دهمێ مللهتهكی بڤێت سهرخوهبوونا خوه رابگههینیت یان ژی بوَ دهست نیشان كرنا سهروَكێ وهلاتی و بوَ ئوَتوَنوَمی و فێدرالی و كونفێدرالی و ههروهسا ئهڤ یهكه دهێته ئهنجام دا بوَ گوهوَڕینا ئالای و گوهوَڕینا دراڤی و هتد.. .. نوكه باشترین دهلیڤهیه ژبوَ ههرێما كوردستانێ بوَ ئهنجام دانا رێفراندۆمێ چنكو رێفراندۆم مافهكێ مهیێ سروشتی یه ژبهر كو مهژی ل ههرێما كوردستانێ دهستهیا ههلبژارتن و راپرسینان یا ههی ئهو دێ وهكو ههلبژارتنان رێفراندۆمێ ب رێڤهبهت و دێ ریفراندومَێ ئهنجام دهت ئهوژی كا ئایه وهلاتیێن ههرێمێ د خازن ههرێم دگهل عێراقێ بیت یان ژی جودا ببیت؛ كو ئهڤ پروَسهیه یا قانوونی و دهستووری یه كو نهتهوهیێن ئیكگرتی ژی پشتهڤانیێ لێ دكهت. دڤێت ههڤكاری دگهل بهغدا ههبیت چ ب رازی بوون یان نهرازی بوون چنكو ئهگهر داعش نهمینیت ژی پشتی داعش دێ مه گهلهك كێشه دگهل بهغدا و بتایبهتی دگهل حهشدا شعبی ههبیت و مه حاله ژ ئیروَ وێڤه ژیان دگهل عهرهبێن ههردوو مهزههبان ل عێراقێ ب رێڤه بچیت و گهلهكا ئهستهمه ب تایبهتی هندهك زانایێن شیعی یێن توَندڕهو هاندانێ دكهن ژبوَ كوشتنا كوردان. ڤێجا چ جاران ئهم و ئهو نهشێین پێكڤه بن رهشمالهكی ڤه بژین و ژ لایهكێ دی ڤه باوهریهكا باش یا بوَ وهلاتێن روَژئاڤا و وهلاتێن عهرهبی پهیدا بووی كو ههرێما كوردستانێ ژ ههژی دهولهتوبونێ یه كو ئهڤ وهلاتێن عهرهبی بهری شهرێ تائیفی و پهیدابوونا داعشێ د رژد بوون ل سهر ئێك پارچهیا عێراقیَِ لێ نوكه باوهری ب ڤێ یهكێ نهمایه ئهوژی كو دهستههلاتا عێراقێ كهفتیه بن باندوَرا هندهك وهلاتێن دهردور ئیران وهك نموونه ئهوژی كو خوێیا خوه دكهته ناڤ ههموو گراران و یا بهردهوامه ل سهر پهیرهوكرنا سیاسهتا خوهیا شوَڤینی و مهزههبی و دژایهتی كرنا حوكمهتا ههرێمێ و ب تایبهتی كو رێگر و سهنگهره د سهرخوهبوونا كوردستانێ دا و ههردهم بزاڤێ دكهت ئێكرێزی و ئێكگرتنا ناڤ مالیا كوردی تێك بدهت و لاواز بكهت. ل سهر رێكا رێفراندۆمێ سهرهدانێن سهروكێ ههرێمێ بوَ چهند وهلاتێن دهردور و ههرێمی بۆشرۆڤهكرنا گرنكیا رێفراندۆمێ بۆوان رۆهنكرن و ههروهسا ب شێوهیهكێ فهرمی دانانا ئالایێ كوردستانێ و ئهو پێشوازیا گهرما ل جهنابێ وی هاتیه كرن وهك سهروَكێ وهلاتهكی و روَژانه سهرهدانێن گهورهبهرپرس و سهروكێن جیهانێ بوَ ههولێر و سهركهڤتنێن پێشمهرگهی ل بهرهیێن شهری كو تاكه هێزه ل دهڤهرێ بهرسینگێ تیروَرستان گرتی و پاشڤه بری، ئهڤه ههمو فاكتهر و هاندهرن كو ڤان وهلاتان پێخوهشه و دگهل دهولهتهكا كوردی نه چنكو دهولهتا كوردی دێ بیته ئهگهرێ ئارام بوون و جێگیر بوونێ ل ههموو دهڤهرێ و بهدیلهكه بوَ وان هزرێن شۆڤینی و توَندرهِو.