هه‌رێما كوردستانێ و بیردۆزا به‌رپرسیاره‌تیێ
د. نه‌سره‌دین ئیبراهیم گۆلى*
د زانستێ ده‌روونناسیێ دا تیۆره‌ك یا هه‌ى ب ناڤێ بیردۆزا به‌رپرسیاره‌تیێ. ئه‌ڤ بیردۆزه به‌رده‌وامییا رێبازا فه‌لسه‌فییا ئێكزێستێنشیالیزم (وجوودى) یه، و نێزیكه ژ بیردۆزا واتا (المعنى) یا ڤیكتۆر فرانكلى..
ئه‌ڤ تیۆره وه‌سا دبینیت كو ئاریشه و كێشه‌یێن مرۆڤى و نه‌خۆشیێن وى یێن ده‌روونى، نه ژ ئه‌گه‌رێ خه‌لكێ دیتر یان كاودانێن ده‌رڤه‌یى یێن ژیانێیه به‌لكۆ به‌رۆڤاژى بۆ كار و كریار و ره‌فتارێن مرۆڤى ب خوه دزڤڕن. ب دیتنا ڤێ بیردۆزێ مرۆڤ ئافه‌رێنه‌رێ هه‌ر تشته‌كى یه، كو د ژیانا وى دا رووى دده‌ن. ئه‌ڤه ئانكۆ ژ ئه‌گه‌رێ هندێ كو مرۆڤ ب خوه دروستكه‌رێ ئه‌زموونێن خوه‌یه، واته ئه‌و ب تمامى به‌رپرسیارێ هه‌مى وان ره‌فتار و كریار و بڕیارانه، و هه‌كه‌ر مرۆڤ به‌رپرسیاره‌تییا وان وه‌ربگریت، دێ گه‌هیته راستیان، و ژ وان وه‌هم و سه‌راب و خه‌یالێن بێ بنه‌ما رزگار بیت، ئه‌وێن وى بۆ خوه دروستكرین و ب ڤى ره‌نگى دێ ژ زنجیرێن وان بیروباوه‌رێن دره‌وین رزگار بیت و بیته كه‌سه‌كێ ئازاد و سه‌ربه‌ست و سه‌ربه‌رداى، كو دشێت ئه‌و تشتێ ل دویڤ حه‌ز و ڤیان و ئاره‌زوو و دلێ خوه هه‌لبژێریت، ب ڤى ره‌نگى دێ بیته ئافه‌رێنه‌ر و دروستكه‌رێ چاره‌نڤیسا خوه. ب گۆتنه‌ك دیتر مرۆڤ دشێت ئه‌وان هه‌سته‌وه‌ران ژێبگریت، یێن وى به‌ر ب به‌خته‌وه‌رى یان به‌ختڕه‌شیێ، یا چالاك و ب بزاڤبوونێ یان ماندیبوون و شه‌كتیێ ئاراسته بكه‌ت.
د په‌یوه‌ندییا د ناڤبه‌را هه‌رێمێ و حوكمه‌تا ناڤه‌ندى دا، چ ل رابردووى و چ ل ماوه‌یه‌كى پێش نۆكه‌دا، ئه‌ڤ به‌رپرسیاره‌تییه به‌رزه بوویه، و حوكمه‌تا ناڤه‌ند وه‌ك پێدڤى ئه‌ركێ به‌رپرسیاره‌تییا ره‌فتار و كریار و بڕیارێن خوه ب ستۆیێ خوه‌ڤه نه‌گرتیه، ئه‌ڤه ل ده‌مه‌كیدایه كو كوردان ژ ده‌رڤه‌ى مافێن یاسایى و ئاسایى و دستووریێن خوه، چ تشته‌كێ زێده‌تر نه‌خواستیه و هه‌رده‌م به‌رپرسیارانه سه‌ره‌ده‌رییا دگه‌ل كاودانێن سیاسى دا كرین، و تنێ داخوازا وان تشتان كریه كو هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌كێ دیتر ل جیهانێ دا یا ڤیاى و داخوازكرى، به‌لێ حكومه‌تا ناڤه‌ندى خوه ژ به‌رپرسیاره‌تیێ ڤه‌دزییه و به‌رهه‌مێ وێ ژى مه ل رژێما پێشترا به‌عسا رۆخیاى و سه‌دامێ گۆڕ ب گۆڕ دیت كو چه‌ندین كاره‌سات و شه‌ڕێن مالوێرانكه‌ر و سه‌دان هزار شه‌هید و ئه‌نفال و كێمیا بارانكرن و تێكدانا سه‌دان گۆند و باژێڕێن كوردستانێ بووینه، كو جڤاكا نێڤده‌وله‌تى ژى خوه ژ به‌رپرسیاره‌تییا وان تاوانان ڤه‌دزى و خوه لێ بێده‌نگ كربوو.
به‌لێ د جهێ خوه دایه بهێته پرسیاركرن: پا چاره‌سه‌ر چیه؟ بۆ به‌رسڤێ ژى پێدڤیه بهێته‌گۆتن: تنێ زڤڕینه بۆ هه‌لگرتنا ئه‌ركێ به‌رپرسیاره‌تیێ به‌رامبه‌ر وان ره‌فتار و كریار و بڕیارێن حوكمه‌تا ناڤه‌ندى ئه‌نجامدده‌ت، وه‌ك ئه‌وا د تیۆرییا سه‌ریدا هاتیه‌گۆتن.
ده‌مێ حوكمه‌تا ناڤه‌ندى ب به‌رپرسیاره‌تى ڤه ته‌ماشه‌ى دۆزا ره‌وایا كوردستانیان دكه‌ت و ب ترازوویه‌كا تژى دادپه‌روه‌رى وێ هه‌لبسه‌نگینیت، دێ بینیت كو كوردان تنێ دڤێت وه‌كى هه‌ڤوه‌لاتیه‌كێ پله ئێك بهێته هژمارتن و سه‌حكرن، و وه‌كى هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ك دیتر ب شانازى و سه‌رفیرازى، و ئازادى، و دویر ژ خۆسه‌پاندن، و ل سه‌ر بنه‌مایێ وى دستوورێ مه هه‌میان ده‌نگێ خوه دایێ، بژیت و دان ب مافێن وى یێن ده‌ستوورى بهێته‌دان و ژ زمانێ ترساندن و گه‌فان و ترش و ته‌حل دویر بیت.
*پرۆفیسۆرێ هاریكار/ زانكۆیا زاخۆ
