ڤایروسێ میخلوڤیێ هەناسەدانێ (RSV)
پروفیسورێ هاریکار د. ئازاد عبدالجبار شێخ حلیم*
ڤایروسێ میخلۆڤیێ هەناسەدانێ یێ بەرنیاس ب (RSV) دبیتە ئەگەرێ هەودانا سیهان و بوریێن هەناسەدانێ و گەلەکێ بەربەلاڤە ل وی رادەی کو پترییا زاروکان بەری ژیێ ٢ سالیێ پێ تووشدبن.
چێدبیتن ڤایروسێ (RSV) ببیتە ئەگەرێ هەودانەکا دژوار لدەڤ هندەک کەسان، ژوانا ئەو زاروکێن ژیێ وان ١٢ هەیڤیێ کێمتر (ساڤا)، ب تایبەتی ئەوێن بەری وەختی ژدایکبووین، و ئەو کەسێن تووشبووی ب نەخوشیێن دلی و سیهان و ئەوێن بەرگرییا لەشێ وان یا کێم.
ئەڤ ڤایروسە دهێتە دانان وەک ئەگەرێ دووێ یێ مرنێ پشتی (مەلارییا) ێ د قوناغا زارووکینیێدا ل گەلەک وەلاتێن جیهانی و رێژا تووشبوونێ هەرسال زێدەدبیت د وەرزێ زڤستانێدا.
نیشانێن تووشبوونێ:
نیشانێن نەخوشیێ دیاردبن پشتی توۆشبوونێ ب ٤-٦ روژان.
ل مەزنا و سنێلاندا (زاروکێن ژی مەزنتر) دبیتە ئەگەرێ نیشانێن سڤک وەکی پەرسیڤی (سەرمابوون).
ل رەوشێن (حالەت) دژوار دا:
چێدبیتن ئەڤ ڤایروسە بهێتە ڤەگوهاستن بو بەشێ خارێ یێ ئەندامێ هەناسەدانێ و ببیتە ئەگەرێ هەودانا سیهان و بوریێن هەناسەدانێ و #سیکلدانوکان کو ڤان نیشانان ب خوڤە دگریتن:-
ـ تا.
– کووخینەکا دژوار.
– خیسخیسا سینگی (wheezes) ـ دەنگەکە دهێتە گوهلێبوون ل دەمێ هەناسەدەرکرنێ.
– هەناسەدانەکا بلەز و سەخت (بێهن تەنگی).
– شینبوونا پیستی ژ ئەگەرێ کێمبوونا ئوکسجینی.
* ڤایروس کارتێکرنەکا مەزن دکەت لسەر زاروکێن ساڤا
* پتریا زاروک و مەزنان د ماوێ هەفتیەک بو ٢ هەفتییان ساخدبن (چارەدبن) بەلێ دبیت خیسخیسا سینگی (wheezes) دووبارەبیت لدەف هندەکان.
* زاروکێن پێشوەخت یان زاروکێن تووشبووی ب نەساخیێن دل و سیهان یێن دومدرێژ چێدبیتن تووشی هەودانەکا دژوار یان مەترسیدار بو ژیانێ ببن کو پێدڤی ب مانا ل نەخوشخانێ بن.
چاوانییا بەلاڤبوونێ :
ڤایروس دهێتە دناف لەشیدا ب رێکا چاڤا و دفن و دەڤا. بشێوەیەکێ ساناهی دناڤ هەوای بەلاڤە دبیتن برێکا دلوپێن ئێشهەلگر (تووشبووی).
چێدبیتن بهێتە ڤەگوهاستن بو تە و زارۆکێ تە ب رێکا بێهنژین و کوخینا کەسێ تووشبووی ل نێزیکی وە. هەروەسا ب شێوەیەکی راستەوخو وەک دەستگرتن (چوونا دەستان) (handshaking).
کەسێ تووشبووی شیانا ڤەگوهاستنێ یا هەی تا هەفتییەکێ ژ دەستپێکا تووشبوونێ. بەلێ ساڤا و کەسێن خودان بەرگرییەکا لەشییا کێم دبیت بەردەوامبن ب ڤەگوهاستنا نەساخییێ هەتا پشتی ژدەستدانا نیشانێن نەساخیێ، ئەوژی بوماوێ دگەهیتە ٤ هەفتییا.
رێکێن خوپاراستنێ:
چێدبیتن ئەڤ ڤایروسە تووشی هەر کەسەکی ببیت. لێ زاروکێن پێشوەخت و زاروکێن ساڤا پتر ژ مەزنان، کەسێن نەساخیێن دل و سیهان و کەسێن خودان بەرگرییەکا کێم پتر مەترسییا تووشبوونێ ب هەودانەکا دژوار هەیە.
ژ ریکێن خوپاراستنێ ڤاکسیندانان بو زاروکێن ساڤا.
ئەڤ رەوشتێن روژانە یێن ژیانێ دبیت هاریکارییا نەهێلانا ڤەگوهاستنا ڤایروسی بکەن:
. گەلەک شوویشتنا دەستان.
. خوپاراستن ژ تووشبوونێ ب ڤایروسی ب رێکا گرتنا دەڤ و دفنان لدەمێ بێهنژینێ یان کووخینێ، کیمکرنا تێکەلییا زاروکی دگەل کەسێن تووشبووی ب پەرسیڤ و تایێ.
. پاراستنا پاقژییا ژینگەها دەوروبەر، یا گرنگە پاقژییا لێنانگەهێ و دەستشوو و مێزا و دەستکێن دەرگەها بهێتە پاراستن. کلینسێن بکارهاتی دڤێتن ئێکسەر بهینە هاڤێتن.
. بەشدارینەکرنا کوپێن ڤەخارنێ دگەل کەسێ. هەر کەسەکی دڤێتن کوپەکێ تایبەت هەبیتن یان کوپێن ئیک جار بکارئینان ئەگەر کەسەکێ نەخووش هەبیت بهێنە بکارئینان.
. دوورکەتن ژ جگارەکێشانێ. زاروکێن بەرکەفتی بو دیکێلا جگاران پتر تووشی ڤی ڤایروسی دبن و نیشانێن نەساخیێ د دژوارتر بن. بو دەیبابێن جگارەکێش ب تمامی جگارا نەکێشن ل ناڤ مال و ترومبێلێدا.
. بەردەوام شووشتنا یاریێن زاروکان. بتایبەتی دەمێ زاروک یان هەڤالێن وی د نەخووشبن.
. وەرگرتنا ڤاکسینی بو پاراستنێ زاروکێن ساڤا ژ ڤایروسی ئەوژی پشتی راوێژکارییا نوژدارێ تایبەتمەند.
ئەم بەردەوام شیرەت دکەین ب راوێژکارییا نوژدارێ تایبەتمەند بو زانینا باشترین رێکێن خو پاراستنێ بو زاروکێ تە ژ ڤایروسی و نە پشتگوهاڤێتنا نەساخیێ. دگەل داخازیێن مە بو ساخلەمییەکا بەردەوام.
* نوژدارێ شیرەتکار و تایبەتمەندێ زاروکا ل نەخوشخانا هیڤی
ماموستایێ زانکۆیا دهوک / کولیژا پزیشکی
