ئاریشەیێن د ناڤبەرا ئەمریكا و ئیرانێ دا
ئاراس باسل جەلال
ئاریشەیێن ل ناڤبەرا ئەمریكا و ئیرانێ ب ئێك ژ ئالۆزترین پەیوەندییێن ناڤدەولەتی یێن سەدەیا 21 یە، كو ڕەهێن ڤان ئاریشەیان ڤەدگەڕنەڤە بۆ شۆرەشا ئیسلامی یا ئیرانێ ل سالا 1979 و گرتنا رێكا ئەمریكیان ل تەهرانێ. ئەڤ ئاریشە د چەندین ڕەهەندان دا خۆ دبینن و چارەسەریا وان پێدڤی ب ڕێكەكا فرەڕەهەند هەیە. د ئەڤی بابەتی دا سەرەكیترین ئاریشەیێن د ناڤبەرا ئەمریكا و ئیرانێ ب ڤی رەنگی خۆیا دكەم:
– ئاریشەیێن چەكێ ناڤەكی (JCPOA)
پێكهاتە: ڕێكەفتنا 2015 كو ئەمریكا ل سەردەمێ ترامپی هەلوەشاند.
چەسپاندن: ئەمریكا سنوورداركرنا ئابووری و بانكی ل سەر ئیرانێ سەپینیت، بەلێ ئیران چالاكیێن ناڤەكی یێن خۆ زێدەتر دكەت وەكی پویتاندنا یۆرانیۆمێ بۆ 60% . چارەسەریا ڤێ ئاریشێ ڤەگەڕیانە بۆ ڕێكەفتن و هەلگرتنا سنوورداركرنان ل بەرامبەر ڕاگرتنا چالاكیێن ناڤەكی یێن ئیرانێ.
– ناكۆكی ل سەر ناڤچەیێن (پرۆكسییەكان).
پێكهاتە: ئیران پشتگێریێ ل گرۆپێن وەكی حزبوللا ل لوبنانێ و حەماس ل فەلەستینێ دكەت كو ئەمریكا و ئسرائیل ئەڤێ چەندێ وەكی هەڕەشە دبینن.
كاریگەری: شەڕێ ناڤخۆیی ل سووریا و یەمەنێ و ئاوارەبوونا ملیۆنان كەسان ل سەر ئەڤێ پرسێ.
چارەسەری: گفتوگۆیێن نێڤدەولی بۆ كێمكرنا كاریگەریێن ئەڤان گرۆپان.
– كێشێن مافێ مرۆڤی و ناڤخۆی:
پێكهاتە: سەركوتكرنا خۆنیشادانێن ئیرانێ (وەكی خۆنیشادانا پشتی مرنا ژینا ئەمینی) و بكارئینانا چەكێ ناڤەكی وەكی هەڕەشە.
كاریگەری: نەڕازیبوونا ناڤخۆی و فشار ل سەر حوكمەتا ئیرانێ بۆ گوڕانكاریان.
چارەسەری: پشتگیریكرنا جڤاكا نێڤدەولی بۆ گوڕانكاریێن ناڤخۆیی.
– كێشەیێن ئابووری:
پێكهاتە: سنوورداركرنێن ئەمریكا و كاریگەریێن خراب ل سەر ئابوورێ ئیرانێ هەیە، (هەلاوسانا زێدەتر ل 50% و كێمبوونا داهاتی).
كاریگەری: قەرەبالغی و نەڕازیبوونا ناڤخۆی.
چارەسەری: كێمكرن و سنوورداركرن و پشتگیریكرن ل بازرگانیا نێڤدەولی.
– ڕۆلێ وەلاتێن دی:
پێكهاتە: ڕۆسیا و چین پشتگیریا ئیرانێ دكەن، كو ئەمریكا ئەڤان وەك هەڕەشە دبینیت.
كاریگەری: زێدەبوونا گرژیێن نێڤدەولی.
چارەسەری: دیپلۆماسی و فرەڕەهەندی بۆ كێمكرنا كاریگەریێن ئەڤان پەیوەندیان.
پەیوەندیێن ئەمریكا ب دوماهی هێرشا ئسرائیل بۆ سەر ئیرانێ ل شەڤا 12/13 یا هەیڤا 6، پشتیگیریا نهێنی و ڕێكەكا نەڕاستەوخۆ: میدیایێن ئەمریكا ڕاگەهاندیە كو ئسرائیلێ بێی پشتیگیریا ڕاستەوخۆ یا ئەمریكا هێرش یا ئەنجامدای، بەلێ چێدبیت زانیاریێن هەوالگیری یان لۆجستی دابنێ، هەروەسا هندەك ڕاپۆرت ئاماژێ ب هندێ ددەن كو ئەمریكا بەری نوكە ئاگەهداری ئامادەكاریێن ئسرائیلێ بوو و ڕێكا خۆ ل دەڤەرێ ڤەدكر بۆ ڤەكێشانا دیپلۆماتكارێن خۆ ل ئیراقێ.
دوماهی: ناڤبەینكاری بۆ ئاریشەیێن ناڤدەولەتی یێن ناڤبەرا ئیران و ئەمریكا باشترین پێنگاڤە بۆ گەهاندنا ڤان دوو لایەنان ل سەر مێزا گفتوگۆیێ. ئەڤ شێوە دشێت كێشا چەكێ ناڤەكی و بەرژەوەندیێن سەربازی یێن د ناڤبەرا ڤان وەلاتان دا بگوهۆریت بۆ دیپلۆماسی و هەڤالینیا نێڤدەولی.
