ئاسایشا خوارنێ
سەیفوللا موحەمەد
دهێتە زانین، كو ئاسایشا نەتەوی بۆ هەر مللەتەكی گەلەك فەر و پێدڤییە، مسۆگەركرن و پاراستنا وێ ئەركە ل سەر ملێ هەر تاكە كەسەكی و ب تایبەت دەستهەلاتێ، كو ڕێك و پلانێن خوە هەبن ژ هەر مەترسییەكی ب پارێزیت، ئاسایشا نەتەوی ژی گەلەك چەقان ب خوەڤە دگریت، ئێك ژ وان، ئاسایشا خوارنێ یە، ئانكو پەیداكرنا خوارنێ ژلایێ چەنداتی و چەوانییێ ڤە مسۆگەر و بێ كێماسی بیت، ئەگەر ژلایێ چەنداتییێ ڤە بەحس بكەین، باوەر دكەم چ كێماسی نینن و بازار پڕی یە ژ هەموو ڕەنگ و جۆرێن خوارنێ و هەر كەرستەیەكی بخوازی ب دەهان ناڤ و ناسناڤ یێن هەین.
بەلێ ئەگەر ئەم ژلایێ چەوانییێ ڤە لێ بنێرین، دێ بینین ب هیچ ڕەنگی ناگونجیت دگەل ئاسایشا خوارنێ و ل شوونا مفای زیانەكا مەزن د گەهینیت، هەتا نوكە بازاڕەكێ ساخلەم و بكێرهاتی یێ خوارنێ پەیدا نەبوویە، هەر وەكو دهێتە دیتن كو ڕۆژانە لیژنەیێن چاڤدێرییا بازرگانی چەندین تەنێن كەرەستەیێن خوارن و ڤەخوارنێ یێن خراب و دەم ب سەرڤەچوویی د ناڤ بازاڕی دا دەستەسەر دكەن و ژناڤ دبن، چ پێ نەڤێت كو بەهرەكا زێدە ژی دگەهیتە ناڤ خێزانان و بكار دئینن، بێ شك ژی ئەڤ خوارنە دبنە ئەگەرێ پەیدابوونا گەلەك جۆرێن نەخۆشییان و مەترسییێ د ئێخنە سەر ژیانا خەلكی، ڕاستییا ڤێ ژی باش دیار دبیت، دەمێ سەرەدانا نەخۆشخانا یان كلینیكان دكەی، دێ بینی كا چەند خەلك ل هول و بەردەروكێن نۆژداران كەفتینە ڕێزێ ژ گەنج و پیر و ژن و زاڕۆكان، كو هەموو تووشی نەخۆشییێن جودا جودا بووینە، ئەگەر پسیار ل سەر ئەگەرێن پەیدابوونا ڤان نەخۆشییان بهێتە كرن، باوەر دكەم پترییا بەرسڤان دێ ئەو بیت، كو ئەگەرێ سەرەكی، ئەڤ خۆارن و ڤەخۆارنێن خراب و نە د ساخلەمن، ئەڤجا سەرەڕای هندێ كو زیانێ د گەهیننە ساخلەمیا مرۆڤی، دگەل هندێ زیانەكا مەزن ژلایێ ماددی ڤە ئانكو دارایی پەیدا دبیت، چونكی ئەڤ نەخۆشە خەرجییەكا زێدە ژی دكەت ل سەرەدانێن نۆژداران و تاقیگەهان و كڕینا دەرمانان ژ بۆ چارەسەرییێ.
ئەگەر ب چاڤەكی ڕۆهنتر و بەرفرەهتر ل ڤێ كێشێ بنێرین، دێ بینین كێشەیەكا گەلەك مەزن و بەرفرەهە د ناڤ جڤاكی دا، د شێین بێژین مە جڤاكەك نەخۆش و نە ساخلەم یێ هەی، ئەڤە ژی مەترسییەكا مەزنە و ڕۆژ بۆ ڕۆژێ كارتێكرنا وێ خرابترە، لەوا هیڤیدارین ژلایەنێن پەیوەندیدار د حوكمەتێ دا پلانێن بەرفرەهتر و بهێزتر داڕێژن بۆ هندێ ئاسایشا خوارنێ بهێتە مسۆگەركرن و جڤاكەكی ساخلەم مە هەبیت، دوور ژ زیانێن جەستەیی و ماددی و هەر زیانەكا دی.
