ئایا ئیسرائیل دێ پێشتگیرییا دهولهتبوونا ههرێما كوردستانێ كهتن؟
پهیوهندیێن جهماوهری ل نێڤبهرا كوردان و جوهیان
ههر دیراسهتهكا ئهكادیمی سیاسی بۆ شرۆڤهكرنا پهیوهندیێن نێڤبهرا ئیسرائیل و كوردان و پرسا ئهگهرا دانپێدانا دهولهتا كوردی ژ بال ئیسرائیلێ ڤ دڤیا ل نێڤ چهند تهوهراندا دا بهێته دابهش كرن. تهوهرێ ئێكێ: پهیوهندی ل سهر ئاستێ خهلك بۆ خهلك. تهوهرێ دووێ: پهیوهندی ل سهر ئاستێ سهركردایهتیا سیاسی ل سهر ئاستێ پارت و حوكمهتا ههرێما كوردستانێ و حوكمهتا ئیسرائیلێ.
ل سهر ئاستێ ئێكێ ههڤچوونهكا زۆر یا دیار ل سهر ئاستێ میژوو یا سیاسیا كوردان و خهلكێ جوهیدا ههیه. ههر دوو مللهتێن جوهی و كورد مێژوویهكا پر تال ههنه كو زوَلم و كوشتنهكا زۆر ل همبهری وان هاتیه كرن كو دیارترین نموونه ژی جینوَسایدا هۆلۆكۆست ل دژی جوهییان و جینوَسایدا ئهنفال دهر حهقێ مللهتێ كورد دا بوویه. ههر دوو مللهت خهباتهكا دژوار و سهخت ئهنجام دایه بۆ پاراستنا ناسناما خوه یا تایبهت و ههردوو مللهت هاتبوونه بێ بار كرن ژ مافێ دهولهتبوونێ. لێ دیبلوَماسیهتا جوهیان ل پشتی شهرێ جیهانییا ئێكێ و دووێ بووه سهدهما سهركهفتنا وان ل ئاڤا كرنا دهولهتهكا سهربهخوه كو ههتا نووكه ژی دانپێدان ژ پرانییا دهولهتێن عهرهبی وهرنهگرتی یه.
ههروهسا مللهتێن جوهی و كورد ژ مللهتێن دی یێن دهڤهرێن رۆژههلاتا ناڤین وهك تورك، فارس و عهرهب جودانه ل سهر ئاستێ نهتهوهیی و رهگهزی. ههروهسا چهند لێكۆلینن نوو خوَیا دكهن كو ل سهر ئاستێ رهگهزی پهیوهندییهكا توند و تول ههیه د نێڤبهرا كورد و جوهیان دا ههیه.
ل سهر ئاستێ مێژوویی: سهرهدهرییا كوردان د گهل جوهیان باشتر بوویه ژ سهرهدهرییا خهلكێن دی ههمبهری وان. ههڤپهیڤین و چاڤپَكهفتنێن رۆژنامهڤانی ئهوێن كو د گهل خهلكێ جوهی یێن نیشتهجیێن ئیسرائیلێ هاتینه كرن، ئهوێ ئێكێ نیشا ددهن كو پرانیا وان سهربۆر و بیرهوهرییهكا باش ههیه ل كوردستانێ و بهحس ل هندێ دكهن كو چاوا ریه سپی و ئاغایێن دهڤهرێن جودا جودا ێین كوردستانێ كو ل وی سهردهمی دا دهسهلاتهكا زۆر ههبووینه ئهو یێن پاراستین ژ كارێن هۆڤانه.
ههر ژ بهر هندێ كوردێن ئیسرائیلی ئهوێن كو ل سالێن 1940 و 1950 كۆچ كری بۆ ئیسرائیلێ وهك بالیوَزهكێ ب وهفا بووینه بۆ نهتهوا كورد و كارهكی مهزن ئهنجام دایه ل پالپشتینا كرنا كێشا نهتهوا كورد. پشتی راپهرینا ساڵا 1991 و كۆچا میلیۆنی، كوردێن ئیسرائیلی چهندین چالاكی ئهنجام دان. ئێك ژ وانا پتر ژ 100,000 كوردێن ئیسرائیلی رابوون ب كۆمكرنا هاریكارییان بۆ پهنابهرێن كورد یێن ل سهر سنوورێن توركیا و ئیرانێ. ههروهسا چهندین خوهپیشاندان هاتنه ئهنجامدان ل سهرانسهری ئیسرائیلێ ب تایبهت ل ههمبهر ئاڤاهییا سهرۆكایهتییا حوكمهتا ئیسرائیلێ بوو. د ئهنجامدا سهرۆك وهزیرێن ئیسرائیلێ ئیزاك شامیر د كۆمبوونهكێدا داخاز ژ جێمس بیكر وهزیرێ دهرڤه یا ئهمریكا كر كو ئیدارا ئهمریكی كوردێن عێراقێ بپارێزیت ب ههر رهنگهكی ههبیت. پشتی ئاڤابوونا ههرێما كوردستانێ، چهندین كۆمهلێن پهیوهندییان و دوستایهتی كورد- ئیسرائیل هاتبوونه دامهزراندن ب مهرهما پتر خۆرتكرنا پهیوهندییان. گهلهك ژ ڤان كۆمهلگههان و ئهو كهسایهتیێن دناڤدا كار دكرن وهك پرهكا پهیوهندییان بوون ل نێڤبهرا حوكمهتا ههرێما كوردستانێ و لایهنێ ئیسرائیلی. حوكمهتا ههرێما كوردستانێ ژی گرنگییهكا زێده ددا ئاڤاكرنا پهیوهندییان ب رێكا كوردێن ئیسرائیلی چنكو ب ڤی ئاوایی دشیا خوه ژ تۆمهتێن پهیوهندی گرێدانێ د گهل دهولهتا ئیسرائیلی ژ بال عهرهبان ڤه بپارێزیت و پهیوهندیێن خوه دگهل ئیسرائیلێ وهسا نیشان بدهت كو پهیوهندی دگهل رهڤهندا كوردێن ئیسرائیلی یه نهك پهیوهندیهكا نێڤدهولهتی.
ل سهر ئاستێ پهیوهندیێن فهرمی ل نێڤبهرا حوكمهتا ههرێما كوردستانێ و حوكمهتا ئیسرائیلێ دو خالێن سهرهكی دڤیا بهێنه بهرچاڤ وهرگرتن. خالا ئێكێ ئهوه كو ب شێوازهكی فهرمی ههردوو لایهنان چ سیاسهتێن دهرڤه یێن فهرمی ل همبهر ههڤدوو رانهگههاندییه و پهیوهندیێن ههردوو لایهنان ب شێوازهكی كاتی ل دووڤ بارودۆخێن سیاسی یێن دهڤهرا رۆژههلاتا ناڤین هاتینه ئاڤا كرن. خالا دووێ ئهوه كو ههردوو لایهنان خاستیه كو پهیوهندیێن وان ب شێوازهكی نهێنی بمینیت. پتر لایهنێ كوردی خاستیه داكو ئهڤ پهیوهندییه نهبنه هۆكار بۆ تێكدانا پهیوهندیێن ههرێمێ دگهل جیهانا عهرهبی و ئیسلامی و كورد ب خیانهتكار نهێنه وهسف كرن. ئیسرائیل ژ لایێ خوه ڤه دزانیت كو پهیوهندیێن وێ د گهل ههرێما كوردستانێ حهساسییهتهكا زۆر ههیه ب تایبهت بۆ كوردان و ههروهسا نهخاستیه كو حوكمهتێن عهرهبی ئیسرائیلێ ب تێكدهرێ ناڤ مالا وان بزانن. ژ بهر ڤان ئهگهران ئیسرائیل ئاست و رادهیا پهیوهندیێن خوه یێن فهرمی د گهل ههرێما كوردستانێ ب نهێنی هێلایه. ههر ژ بهر ڤان ئهگهران ههر دوو ئالیا ب شێوازهكی پراكتیكی پهیوهندیێن خوه ب نێهێنی هێلاینه و ئاماده نهبووینه كو ب ئاشكهرایی دانێ ب ههبوونا پهیوهندییان د ناڤبهرا ئێك دو دا بكهن.
پپهیوهندی د ناڤبهرا ئیسرائیل و پارتێن كوردستانێ دا ب تایبهتی پارتی دیموكراتی كوردستان ل سهر بنهمایێ My Enemys Enemy is My Friend ئانكو دوژمنێ دوژمنێ من ههڤالێ منه هاتبوو ئاڤا كرن. سیاسهتا ئیسرائیلێ ل دهڤهرا رۆژههلاتا ناڤین ل سهر بنهمایێ سیاسهتا چهمكا رهخ و دوَر ئانكو Peripheral Allianceهاتبوو ئاڤا كرن. رامان و ئارمانجا سهرهكی ژ ڤێ سیاسهتێ ئهو بوو كو سازیێن ئیسرائیلی دڤیا ههول بدهن پهیوهندییان د گهل وان كهمه نهتهوا ئاڤا بكهن ئهوێن د نێڤ دهولهتێن ب ناڤ عهرهبی دا دژین و ههول بدهن وان كهمه نهتهوا بكهنه ههڤالێن ئیسرائیلێ ل دهڤهرا رۆژههلاتا ناڤین. ههروهسا ئهرمانجهكا دی یا ڤێ سیاسهتێ گرێدانا پهیوهندییان بوو دگهل دهولهتێن نه عهرهبی ل دهڤهرێدا.
ل دووڤ ئهرشیف و زانیاریێن كو ل بهر دهستێن ئهكادیمیان دا ههنه بۆ یهكهم جار ئیسرائیل ههول دایه كو پهیوهندیێ د گهل شۆرهشا كوردستانێ دا ئاڤا بكهت ل دووڤ ههلگیرسانا شۆڕهشا ئهیلول یا مهزن ل ساڵا 1961. ل دووڤ هندهك ژێدهرێن دی یهكهمین پهیوهندی د نێڤبهرا ئیسرائیل و كوردان دا د سالێن 1930ان دا هاتیه ئاڤا كرن ل سهر دهستێ (ریۆڤین شیلۆه) كو ب ناڤێ رۆژنامهڤان د عێراقێ دا كار كرییه. ههر ئهو كهسه ب یهكهمین رێڤهبهرێ دهزگههێ ههواڵگێرییا ئیسرائیل (مۆساد) پشتی ئاڤابوونا دهولهتا ئیسرائیلێ ل ساڵا 1948هاتیه دهست نیشان كرن. ل ئالیێ كوردی (ئیسمهت شهریف ڤانلی) د كتێبا خوه دا ل ژێر ناڤ و نیشانێ “شۆڕهشا كوردستانا عێراقێ” كو ل ساڵا 1965 هاتیه چاپ كرن خوَیا دكهت كو ئهوی پێشنیار دایه جهنابێ مستهفا بارزانی كو پهیوهندیێ ب ئیسرائیلێ بكهت د دهمهكی دا كو شۆڕهشا كوردی ل بهرتهنگییهكا مهزن دا بوویه. پشتی وهرگرتنا رهزامهندییا جهنابێ بارزانی، ڤانلی هاتیه شاندن بۆ ئیسرائیلێ و ل وێرێ شیایه سهرۆك وهزیرێن ئیسرائیلێ (لڤی ئیشكۆل) و سهرۆكێ پارتا كرێكاران (شمعون پیرێز) ببینیت. ل دووڤ دا حوكمهتا ئیسرائیلێ نوێنهرهكی تایبهت هنارتییه كوردستانێ بۆ بهردهوامیدان و رێكخستنا هاریكاریێن ئیسرائیلێ بۆ شۆڕهشا كوردستانا عێراقێ.
پشتێ كو پارتا بهعس دهسهلات گرتیه دهست ل عێراقێ ل پاش ساڵا 1968، پهیوهندی د نێڤبهرا ههر دوو ئالیان دا توند و تۆلتر بووینه. دهێته گۆتن كو جهنابێ (مستهفا بارزانی) دوو جارا سهرهدانا ئیسرائیلێ كرییه، جارهك د ساڵا 1968 و جارهكا دی د ساڵا 1973یێ دا كو ل دیدارێن خوه دا سهرهدانا سهرۆك وهزیر و چهندین بهرپرسێن دێ یێن ئیسرائیلێ كرینه.
ئهڤ پهیوهندییه مفا بۆ ههردوو لایهنان ههبووینه. ئیسرائیل دشیا ب رێكا كوردان زانیاریێن ههواڵگێری ل سهر عێراقێ ب دهست خوه ڤه بینیت. ل همبهردا شۆڕهشا كوردستانێ هاریكاریێن سهربازی، ئیستیخباراتی و ئینسانی ب دهستڤه دئینان ژ بال ئیسرائیلێ ڤه. ئهڤ چهنده بۆ یهكهمین جار دانپێدان پ هاته كرن ل سهر ئاستێ فهرمی وهختێ سهرۆك وهزیرێن ئیسرائیلێ (مناحیم بیگن) ل ساڵا 1980 خۆیا كری كو ئیسرائیل ب زانیارییا ئهمریكا هاریكارییا شۆڕهشا كوردستانێ كرییه ب رێیا هنارتنا راوێژكارێن سهربازی و ههروهسا چهندین جورێن چهكان و هاریكاریێن ئینسانی. (رافائێل ئهیتان) كو ل ساڵا 1969 سهرهدانا كوردستانێ كربوو و پشتی ماوهیهكی دهێته دهست نیشان كرن وهك سهرۆك ئهركانێ سوپایێ ئیسرائیلێ د داخویانیهكێ دا دا خۆیا كریه كو ئیسرائیل هاریكاریهكا مهزن ل سهر ئاستێ مهشق پێكرنا پێشمهرگهیێن كوردان ئهنجام دایه و ههروهسا ئیسرائیل چهندین تیمێن دكتۆرێن كورد هنارتینه ئهوروپا ب مهرهما مهشقێ و هاریكارییا شۆڕهشا كوردستانێ كرییه ل سهر بهڵاڤكرنا پتر پێزانینا ل سهر كێشا كوردان و شۆرهشا كۆردستانێ ل سهر ئاستێ نێڤ دهولهتی.
پشتی مۆركرنا پهیمانناما ئهل جهزائر ئهڤ پهیوهندینه هاتنه قۆت كرن ژ بهر كو ئیران دهرگههێ سهرهكیێ ڤان هاریكارییان بوو و ئێدی ئیران ل دووڤ پێگیرییا خوه بۆ پهیمانناما ئهل جهزائر رێك نهددا ئیسرائیلێ كو بهردهوام بیت ل هنارته كرنا هاریكارییان. ههروهسا ئهمریكا وهك زلهێزهكا جیهانی كو ل وی وهختی دا سیاسهتا خوه ل سهر بنهمایێ سهقامگیرییا وهڵاتێن رۆژههلاتا ناڤین دارشتبوو ب تایبهتی داخاز ل ئیسرائیلێ كربوو كو هاریكارییا شۆڕهشا كوردستانێ نهكهتن. لهورا ئهڤ پهیوهندییه بۆ ماوێ چهند ساڵهكا راوهستییا بوون بهری جارهكا دی بهێته نوێ كرن كو دێ ل بهشێ سیێ دا تهكهزێ ئێخمه سهر.
