ئـاشـۆری د شـۆڕشـا ئیلۆنـێ 1961-1975دا
لـۆرنـس نـادر مخۆ
كورد و ئاشووری دو نەتەوەیێن جێوازن، لێ مێژوویەكا هەڤپشك هەبوویە د درێژاهیا مێژوویێ دا و تایبەت پشتی دروستبوونا دەولەتا ئیراقێ ل سالا 1921. حوكمەتێن ئیراقێ هەر ل دەسپێكا دروستبوونا وێ وهەتا نوكە دژاتیا خەلكێ كوردستانێ كریە، تایبەت هەردو مللەتێن كورد و ئاشووری. ژ وان چەند سیاسەتێن خراب ژ حوكمەتا عەبدولكەریم قاسم (1958-1963) هەبووینە بەرانبەر خەلكێ كوردستانێ هەتا ئەڤ شۆرشە ب سەركرداتیا مەلا موستەفا بارزانی (1903-1979) سەرهەلدای.
ئێكەم كوشتار یا حوكمەتا ئیراقێ د ئیراقا نوی دا دروستبووی ل دژی مللەتێ ئاشووریان بوو ل دەڤەرا سێمێلێ ل تەباخا سالا 1933، ئاشووری پشتی ڤێ رویدانێ چ باوەری ب عەرەبان و حوكمەتێن ئیراقێ نە مان، وسەرەرای سەدان گوندێن ئاشووریان ل ڤێ دەڤەرێ بوون تایبەت ل دەڤەرێن بەهدینان و سۆران، و ژیارا وان وەك ژیارا كوردان دا بوو ئەوێن د ڤێ دەڤەرێ دژیان. هەر بریارەك ژ حوكمەتێن ئیراقێ هاتبا وەرگرتن بەرانبەر كوردستانێ دا هەمی خەلكێ كوردستانێ بخۆڤە گریت، جێوازی د ناڤبەرا مللەتان ل دەف حوكمەتێ نەبوو، لەورا دەما عەبدولكەریم قاسم هاتیە سەر دەستهەلاتێ و سیاسەتا خراب هەنبەر خەلكێ كوردستانێ بكارئینای، ئەو سیاسەت و ئابلووقە ئاشووری ژی بخۆڤە دگرت. دەما بارزانی ب شۆرشێ رابووی نەبەس مافێن كوردان داخواز دكرن، بەلێ مافێن هەمیان ژ حوكمەتا بەغدا دخواست. هەتا ل 11 ئیلۆنا 1961 ل دژی بەغدا شۆرش سەرهەلدا، ئاشووری ژی وەكی هەمی خەلكێ كوردستانێ پشكداری د شۆرشێ دا كری.
پشكداریا ئاشووریا د شۆرشێ ل سەر شێوازێ تاكەكەسی، هەروەسا گوندان دا بوو، هەمی گوندێن ئاشووریان پشكداری د شۆرشێ دا كریە و خەلكێ گوندێن ئاشووریان ب چەكی و نانی پشكداری كریە، هەروەسا ژمارەكا سیمبۆلێن ژ ئاشووریان د شۆرشێ دا پەیدا بووینە، وەك (هرمز مەلك جكۆ، مەتران مایوالاها، قەشە بۆلس بێداری، كوركیس مەلك چكۆ، فرنسۆ حەریری، مارگریت گورگیس (ئێكەم ئافرەت هاتیە د ناڤ رێزین شۆرشێ دا)، هرمز یۆنان، تەلیا شینۆ.. هتد). مەتران مایوالاها، قەشە بۆلس بێداری چوونە د سەركرداتیا شۆرشێ دا. گەلەك ژ وان رۆلێن مەزن هەبوون د هەمێ واران دا، چ ژ لایێ ساخلەمی، كارگێری، لەشكری… هتد.
هۆسا شۆرشا ئیلۆنێ دبیتە ئێك ژلاپەرێن دێرین ژ مێژوویا ئاشووریان ل ئیراقێ دا، هەروەسا نڤیسەر د پەرتووكا خۆ دا (آشوريو هكاري في العراق 1933-1988دراسة تاريخية) ب درێژی بەحس ل ڤی بابەتی كریە و وەسا ددەتە دیاركرن، كو پشكداریا ئاشووریان د هەردو شۆرشێن ئیلۆن و گولان دا 1961-1988، « تعد حركتا أيلول 1961-1975 وكولان 1976-1988 الكرديتان أكثر الحوادث التاريخية اللتين شارك فيهما الآشوريون في العراق بكثافة وتفاني واخلاص «.
ژ ئەگەرێ پكشداریا بەرفرەه یا ئاشووریان، حوكمەتێن ئیراقێ سیاسەتێن سەیر ل دژی ئاشووریان بكاردئینا، هەروەسا ب هەمی شیانێن خۆ هەولددان كو ئاشووری ژ شۆرشێ دویربكەن، لێ ئەڤ هەوە سەرنەدكەفتن، سەدان گوندێن ئاشووریان هاتنە سۆتن و خرابكرن و ل دوماهیێ سەدان ئاشووری بوونە قوربانیێن ئەنفالا رەش دا ل سالا 1988. ژبەر پشكداربوونا وان یا بەرفرەه.
