ئـەنفالێن ڕەش ل دەڤـەرا شـێخان
حسێن مستەفا رەبەتكی
ژیـان ل كـۆمـەلگـەهـا جـەژنیكان
ژیانا كۆمەلگەهێ گەلەك یا سەخت و دژواربوو،سەرەڕای بێ ئاڤ و كەهرەبی، گەرمەكا ئێكجار دژوار بوو كو خەلكێ مە د ژیانا خۆ دا ئەڤ گەرمە نەدیتبوو.پڕانیا وان بێ خیڤەت بوون ئەوێن خیڤەت ژی هەیین ل بن سیها وێ خۆ دپاراستن، لێ گەرم ژ شیانێن خەلكێ مە زێدەتر بوو كو خۆ ل بەر وێ گەرما دژوار بگرن. د سێ مەهین ئێكێ دا تۆفانا زارۆیان ڕابوو ل وێ كۆمەڵگەهێ زارۆك گەلەك دمرن، ژ بەر كارتێكرنا بێهنا ئەو كیمیاوی یا ل دەڤەرێ هاتیە ڕەشاندن, هەروەسا ژ گەرما و ژ برسا كو ئەو ماوەیێ پازدە هەتا بیست ڕۆژان بۆ شیر یان تشتی گەرم و شل نەچوویە د ناڤا هناڤێن وان زارۆكان دا.
پشتی شەش هەیڤان هندەك دەستویردانێن رۆژانە و پاش چەند مەهان لدیڤدا یێن سێ رۆژی ب هەڤوەلاتیێن كۆمەلگەهێ دهاتنە دان بۆ چوونا زەلامان بۆ باژێرێ هەڤلێرێ كاربكەن. پشتی بۆرینا سالەكێ هندەك دەستویردان یێن سێ هەیڤی ژ لایێ ئەمنا رژێمێ ڤە هاتنە دروستكرن وەكو بەلگەیەك كو وێنی وی كەسی ژی ل سەر بوو كو دشێت بۆ ماوەیێ سێ هەیڤان بچیتە دەرڤەی باژارێ هەڤلێرێ كاربكەن. لەوما گەلەك ژ زەلامێن كۆمەلگەهێ هاتنە دهۆكێ و ل سەر قەسرێن سەدامی ل چیایێ گارەی و ئێنیشكێ و ئاشاوا كاردكرن. پشتی ڤی دەمی ڕێك هاتەدان كو خەلك خانیان ل سەر وان پارچێن ئەردی ئاڤا بكەت ئەوێن بۆ هەر خێزانەكێ هاتیەدان، بەلێ بانێ وان ب گاریتە و تێلە و حێسیلكان دهاتە نخافتن.
د ناڤا كۆمەلگەهێ دا هندەك كەس ب تایبەتی ژ گەنجان بۆ ئەمنا ڕژێمێ كاردكرن، ژبۆ خۆ شرینكرن ل دەف ئەمن و هەوالگیریا ڕژێمی كارێن گەلەك خراب ل دژی خەلكێ خۆ دكرن و هزرا پاشەرۆژا خۆ و خەلكێ خۆ نەدكر و ببوونە دویڤەلانك و كەفتنە شكایەتكرنێ ل كەسانێن كوردپەروەر و پاقژ د ناڤ كۆمەلگەهێ دا. بۆ نموونە (نووری شێخكی) كەسایەتیەكێ بەرنیاس و كوردپەروەر بوو، لێ ژ لایێ ئەمنا كۆمەلگەهێ ڤە هاتەگرتن و هەتا نوكەژی بێ سەروشینە. هەروەسا ئەز ژی هاتمە گرتن سەرا گۆتنەكا كو من ل دەف دو گەنجان گۆت كو من وەسا دزانی كەسانێن پاقژن، بەلێ ئەز هاتمە گرتن و ئەشكەنجەدان و مالباتا من نەچار بوون، 1000 هزار دینارێ وی دەمی بدەتە واستەیان، هەتا ئەز هاتمە بەردان و ئەمنێ ل سەر من سەپاند وەك سزایەك كو سەرژمێریا هەموو خێزانێن كۆمەلگەهێ د تۆمارەكێ دا بنڤیسم و رۆژانە تەسلیمی وان بكەم. ئەڤە ئێك ژ سزایێن سڤك بوو. بەری وی دەمی ئەوان بخۆ دنڤیسی و گەلەك سەرەدەریەكا خراب ل گەل وان خیزانان دكر ئەوێن كو ناڤێن وان یان زارۆكین وان وەكو ناڤێن بنەمالا بارزانی بان. بۆ نموونە ئەگەر ناڤ (مستەفا, مسعود, ئدریس یان بارزان با…هتد) گەلەك گۆتنێن كرێت دگۆتنە وان و دگۆتنێ ئەڤ ناڤە وە ب وان ناڤكرینە. لێ پشتی من ئەو تۆمار وەرگرتی ئەو خێزانێن نەهاتینە تۆماركرن ئارام بوون و ئەوان گەلەك كێم نڤیسی بوون ئەوێن دی هەموو من نڤیسین. گەلەك جاران خێزان هەبوون زارۆكێن وان نوی ژدایك ببوون و وان نەدزانی چ ناڤەكی بۆ دانن, لەوما دگۆتنە من هەما تو ناڤەكی بۆ دانە, گەلەك زارۆك ژبەر كو بابێن وان دبێ سەروشین بوون من ناڤێ وان دكرە زیندان. هەتا ڕۆژەكێ من ل دوكانەكێ ل دهۆكێ گەنجەك دیت گەلەك سەرەدەریا وی یا باش بوو، من ژی پرسیارا ناڤێ وی كر, گۆت ناڤێ من زیندانە من پرسیارا ژدایكبوونا وی كر گۆت ئەز ل كومەلگەها جەژنیكان ژ دایكبوویمە، من گۆتێ من ئەڤ ناڤە بۆ تە یێ دانای. ئەڤە نموونەیەك بوو كو من دیتیەڤە.
پشتی شەڕێ كوێتی دەستپێكری ڕەوشا خەلكێ كۆمەلگەهی خراب بوو، ژ بەر كو گەلەك جاران مەفرەزێن ڕژێمێ ل گەنجا دگەریان دا بگرن بۆ جەیش شەعبی، لەوما گەلەك جاران ئەز ئێڤاران چوویمە باژێری هەڤلێری و بۆ چەند ڕۆژان نەهاتیمە كۆمەلگەهێ هەتا من زانیبا هەوا گرتنا گەنجان بۆ جەیش شەعبی یا ب دویماهیك هاتی.
رەوشـا سـاخلەمیێ ل كـۆمـەلـگەهـا جـەژنـیكـان
ژ لایێ ساخلەمیێ ڤە ب تایبەتی ل دەسپێكان، ئەم گەهاندینە جەژنیكان ئەم داناینە ناڤا دەشتێ ئەردەكێ هشك و گەرم و بێ سیبەر, رەوشەكا كارەساتبار بۆ, كەس نەشێت ب دروستاهی دیمەنێن وێ رەوشێ شرۆڤە بكەت, هەر ل دەسپێكێ مرنا زارۆكا دەست پێكر و رۆژ بۆ رۆژێ هژمارا قوربانیا زێدەدبوو, هندەك جاران دو سێ دەستێن خەلكی ل سەر گۆڕستانا گوندێ جەژنیكان بوون ب شەڤ و رۆژ بەتالی نەبوو، ئەز باوەرم 75-85% زارۆكێن خەلكێ جەژنیكان مرن ژ وانا ژی 3 زارۆكێن برایێ من د ماوەیێ دو رۆژان دا مرن هەموو ژی ب ئەگەرێ كارتێكرنا گازا ژەحراوی ئەوا هاتیە رەشاندن ل دەڤەرێ و برسیبوونا زارۆیان و نەمانا شیرێ دایكێ ژ ئەگەرێ برسا كو ماوەیێ پتر ژ بیست رۆژان ڤەكێشابوو, ژ بلی ئەو گەرما زێدە یاكو خەلكێ مە د ژیانا خۆ دا نەدیتبوو, هەموو ژیانا خۆ ل بن داربەڕیان و ل سەر كانیێن ئاڤێن سار بربوونە سەر، نوكەژی تووشی وێ گەرمێ و ترسێ و برسێ ببوون. سالا 1986ێ ئەز پێشمەرگە بووم ب نەچاری ڤە من خۆ فێری دەرزیك دانانێ كربوو. ژبەر كو نەخۆشی گەلەك د ناڤا كەمپێ دا زێدەبوون بەردەوام خەلك ب رێكا نەخۆشخانێ ڤەبوو, ئەوێن كو ئەز دنیاسیم ل گوندێ مە و دەوروبەرێن مە، دەمێ دەرمان وەرگرتبان ئەگەر دەرزی د ناڤدا بان دا هێنە دەف من، یان ئەز دچوومە مالێن وان من دەرزی بۆ نەخۆشێن وان دانان ب تایبەتی زارۆك كو نەخۆشیێن وان گەلەك بوون، ب تایبەتی تووشی زكچوون و دلڕابوونێ دبوون، هەروەسا هشكاتی (جفاف) بۆ زارۆكا چێببوو، لەوما چارەسەریا وان یا بەردەوام بوو و پتریا وان ژ ئەگەرێ وێ چەندێ گیانێ خۆ ژ دەستددا. هەرچەندە گەرمێ و برسێ كارتێكرن ل هەموو خەلكی كربوو، بەلێ لەشێ زارۆكان گەلەك یێ نازك بوو، لەوما كارتێكرن ل سەر وان گەلەك یا زێدەبوو.
