ئه‌ردوگان.. . د ناڤبه‌را حه‌له‌ب و كاراباخ
شاندێن پشكدار بۆ (جنێڤ)، خوه بۆ گه‌ڕه‌كا دیترا دانوستاندنان به‌رهه‌ڤ دكه‌ن، ب هه‌ڤده‌م ل گه‌ل كریارێن له‌شكه‌ریێن مه‌ترسیدار ژ ئالیێ گروَپێن چه‌كدارێن پشته‌ڤان ژ ئالیێ سعودیێ و توركیا ڤه ل (حه‌له‌ب)، كو به‌ری هه‌یامه‌كێ پێگیریا خوه بۆ شه‌ر راگرتنێ ڕاگه‌هاندبوو، وه‌كو پێكوله‌ك بۆ سه‌روبنكرنا پێوه‌رێن هێزێن له‌شكه‌ری به‌ری چوون بۆ جنێفێ، و كوده‌تاكرن ل سه‌ر سه‌ركه‌فتنێن سوپایێ سووری ل مه‌یدانێ، تایبه‌ت سه‌ركه‌فتنێن ل سه‌ر داعش و ئازادكرنا (ته‌دمر) باژێركێ (قه‌رێتین).
ئازادكرنا باژێركێ (قه‌رێتین)، وه‌كو ته‌دمر گه‌له‌ك گرنگیا ڕاگه‌هاندنێ نه‌دایێ، كو بهایه‌كێ جیهانی هه‌یه و پشكه‌كه ژ كه‌لتورێ هه‌ڤبه‌شێ مرۆڤاتیێ، واته شكه‌ستنا پلانا داعش بۆ سه‌رداگرتن و كونتروَلكرنا كاكلا ده‌ڤه‌را ناڤه‌راستا سووریێ، كو داعش ل وێرێ هه‌ولددا بۆ (حمص) به‌رفره‌هبیت و بگه‌هیته زه‌ڤیێن نه‌فت و گازێ ل ده‌ڤه‌رێ و پاشی بگه‌هیته ده‌ڤه‌رێن (قه‌له‌مونا رۆژهه‌لات) و دزه و ئاراسته بكه‌ته (جرود) و (به‌عله‌به‌ك)ا لوبنانێ.
همبه‌ری ئه‌ڤێ پێشداچوونا مه‌یدانی، وه‌سا دیاره كو سه‌رۆكێ توركیا (ره‌جه‌ب ته‌ییب ئه‌ردوگان) پتر حه‌ز و رژدی هه‌یه كاغه‌ز و په‌ڕكا تێكهه‌لی ئێك بكه‌ت، پشتی زانی كو دیمه‌نێ سووریێ و توركیێ د به‌رژه‌وه‌ندا وی دا ناله‌یزیت، و پشتی ده‌ڤه‌رێن توركیا بۆ قادا ته‌واوا شه‌ری هاتیه گوهوَڕین، و پشتی ئاماژه‌یێن جوراوجور ژ ئه‌مه‌ریكا ده‌ركه‌تین كو سوپایی توركیا ب نیازه كوده‌تایێ ل سه‌ر ئه‌ردوگانی بكه‌ت، و دووماهی ژی پشتی هه‌بوونا ده‌نگان كو شكه‌ستنا داعش ب هه‌بوونا ئه‌ردوگانی ل ده‌ستهه‌لاتیێ نابیت.
دبیت پالدانا توركیا بۆ تێكهه‌لكرنا په‌ڕكان نه‌به‌س تێكدانا شه‌ر ڕاگرتنێ ل سووریێ بیت، لێ ب به‌رپابوونا شه‌رێ ده‌ملده‌ست ل هه‌رێما (ناگورنوَ – كاراباخ) دناڤبه‌را ئازربایجان و ئه‌رمینیادا ژی بیت، و ب ئاشكه‌را دیتنا شوونپێ یێن ئه‌ردوگانی د هه‌لخستنا شه‌ری دا دیاره، كو كێم مابوو ببیته شه‌ره‌كێ هه‌رێمایه‌تی ل ده‌ڤه‌رێ.
سه‌رۆكێ به‌رێ یێ ئازه‌ری (حه‌یده‌ر عه‌لییف)، كو دبیته سه‌رۆكێ نها یێ وی وه‌لاتی، په‌یوه‌ندیێن توركی – ئازه‌ری ب (ئێك نه‌ته‌وه ل دوو ده‌وله‌تان) وه‌سفدكه‌ت. سه‌رباری توركیا ئێكه‌مین ده‌وله‌ت بوو دان ب سه‌ربه‌خۆیا ئازربایجان كری پشتی ئێكه‌تیا سوڤیه‌تی هه‌لوه‌شیای. هه‌روه‌سا ئازربایجان روله‌كێ مه‌زن د فروَتنا گازا روسی بۆ ئوروپا دگێریت كو د ڕێیا بوریادا ژ ئازربایجان بۆ توركیا و ژ وێرێ ژی بۆ ئوروپا دهێته ڤه‌گوهاستن، كو ژبه‌ر چه‌ند ئه‌گه‌ره‌كان هه‌تا نها سه‌ركه‌فتن نه‌ئینایه.
هه‌رێما كاراباخا ناكوكی ل سه‌ر د ناڤبه‌را ئازربایجان و ئه‌رمینیا دا د سه‌روبه‌ره‌كێ شه‌ر ڕاگرتنا پێتی دا دژیت هه‌ر ژ رێكه‌فتێ ئیمزاكرنا رێكه‌فتنێ د ناڤبه‌را هه‌ردوو ئالیان دا ل سالا 1994. هیچ تشتێ نوو ژی ب سه‌ر ره‌وشێ دا نه‌هاتیه، داكو وه‌سا شه‌ر ب خافله‌تیڤه به‌رپا ببیت، بتنێ هه‌كه‌ر چاڤخشاندنه‌كێ ل سه‌ر ئارمانجێن ئه‌ردوگانی بگێرین:
1. شه‌ر و لێكدان به‌ره‌یه‌كی نوو بۆ روسیا ڤه‌دكه‌ت، كو په‌یوه‌ندیێن باش ل گه‌ل هه‌ردوو ده‌وله‌تان هه‌یه، و رولێ به‌ره‌ڤانیێ دگێریت، لێ هه‌كه‌ر شه‌ری ڤه‌كێشا بێگومان دێ خوه ناچار بینیت به‌رگریێ ژ ئازربایجان بكه‌ت چنكو په‌یمانا به‌رگرییا هه‌ڤپشك دگه‌لدا هه‌یه، ئه‌ڤه‌ژی ب بۆچوونا ئه‌ردوگانی دێ روسیا ب شه‌ره‌كێ دیتر دوور ژ سووریا ڤه مژویل كه‌ت و دبیت سوپایێ خوه ژی ژێ ڤه‌كێشیت، ئه‌و ژی ب به‌رچاڤ وه‌رگرتنا شه‌رێ نوو كو ئێكسه‌ر ل سه‌ر سنوورێ وێ دقه‌ومیت و بایه‌خه‌كا پتر هه‌یه.
2. توركیا بزاڤێ دكه‌ت شكه‌ستنێ ب ئێك ژ هه‌ڤپه‌یمانێن روسیا وه‌كو تۆلڤه‌كرن بینیت، بۆ ڤێ ژی هه‌رێما كاراباخ هه‌لبژارت، هه‌رچه‌نده ئازربایجان ناچاره بوَدجا به‌رگریێ ژبه‌ر دابه‌زینا بهایێ په‌ترولێ كێم بكه‌ت، لێ سه‌ركردێن ئه‌ڤێ ده‌وله‌تێ شانازیێ ب خه‌رجیێن سوپایی دبه‌ن وه‌كو شه‌ره‌كێ – سایكولوژی – گه‌فێ دكه‌ن كو بوَدجا سوپایی ل جه‌م وان همبه‌ری هه‌موو بوَدجا ئه‌رمینیایه، هه‌رچه‌نده هێزێن سوپایی روسی ئه‌وێن ل ئه‌رمینیا به‌لاڤ ئه‌ڤێ هاوكێشێ بێ بها وه‌ردگرن، تایبه‌ت پشتی روسیا روكێتێن ژ جورێ (S400) ل بنگه‌هێن خوه یێن ئاسمانی ل ئه‌رمینیا ڤه‌داین، ل گه‌ل هه‌بوونا هه‌مان جورێ روكێتان ل بنگه‌هێ (حه‌میمیم) ل سووریێ دكارن نێزیكی 70% ژ بیاڤێ شه‌رێ ئاسمانی ل توركیا ڤه‌گرن.
3. هندی ئیرانه په‌یوه‌ندیێن بژاره‌یێن مێژوویی ل گه‌ل ئه‌رمینیا هه‌یه، و سه‌رۆكێ ئیرانێ (حه‌سه‌ن روحانی) هه‌ولدا به‌رپه‌ره‌كێ نوو ل گه‌ل ئازربایجانێ ڤه‌كه‌ت و په‌یوه‌ندیێن ئابووری ڤه‌گژگژینیت، لێ ب به‌رپابوونا شه‌ری د ناڤبه‌را ئازربایجان و ئه‌رمینیا دا دێ نیگه‌رانی و نائارامی د ناڤا ئیرانێ ب خووه دا سه‌رهلده‌ت تایبه‌ت ل پارێزگه‌هێن ئازربایجانا رۆژهه‌لات؛ باكورێ رۆژئاڤایێ ئیرانێ، كو خه‌لكێ وێ داخازا مافێن نه‌ته‌وه‌یی بۆ گه‌لێ توركیێ ئازه‌ری ل ئیرانێ و نه‌هێلانا جوداتیێ و ڕاكرنا چه‌وسه‌ندنا كه‌لتوری ل سه‌ر دكه‌ن.
4. توركیا پێدڤی شه‌ره‌كێ نوویه داكو تیرورستێن ئه‌لقاعیده و داعش ئه‌وێن ڕه‌ڤیای ژ شه‌رێ ل گه‌ل سوپایێ سووریێ ڕابكێشتێ، داكو ئه‌و بخۆ دناڤا سووریێ یان ژی دناڤا توكیادا شه‌رێ ئێكتر نه‌كه‌ن.
ده‌ره‌نجام، دبیت پلانه‌كا دوزه‌خی بیت ئه‌ردوگان پێڕابووی، لێ هه‌ژمارێن مێژوویی و جوگرافی و ئابووری ل (قوقاز) ێ هێشتا د به‌رژه‌وه‌ندا روسیا دایه. راوه‌ستاندنا شه‌ری ل هه‌رێما كاراباخ ب فه‌رمانا روسیا باشترین گروَڤه‌یه كو (شێتاتیا مه‌زناتیێ) و ڕه‌ڤین بۆ پێشیێ ره‌نگه ببیته ئه‌گه‌رێ هه‌لبوونا ئاگرێ شه‌ری، لێ هه‌رده‌م نه دبه‌رژه‌وه‌ندا ئاگر هه‌لكه‌ری دایه.
ژێده‌ر:
http://www. tayyar. org/News
