ئه‌رێ سكۆتلاندا دێ بيته نووترين وه‌لاتێ سه‌ربخۆيێ ئۆرۆپا؟
لايه‌نگرێن سه‌ربخۆيێ ل سكۆتلاند ب رێبه‌ريا سه‌رۆك وه‌زيران و حزبا ده‌ستهه‌لاتدار، خوه بۆ ئه‌نجامدانا ريفراندۆمه‌ك ئاماده دكه‌ن كو تێدا پرسا سه‌ربخۆيێ، يان ژي مايين د ناڤ ئێكه‌تيا بريتانيا، دێ كه‌ڤيته به‌ر ده‌نگ و رايا خه‌لكێ وێ وه‌لاتێ. ئه‌ڤ پرسه هه‌م بۆ سكۆتلانديان و هه‌م ژي بۆ ده‌ستهه‌لاتداران ل له‌نده‌ن گه‌له‌ك گرنگه.
ئه‌و ده‌ڤه‌رێن كو نوكه ب سكۆتلاند دهێنه نياسين ل سه‌رده‌ما ده‌ستهه‌لاتا رۆميان ل سه‌ر بريتانا (سالا 34 هه‌تا 204 پشتي زاينێ) نه‌كه‌فتن بن كۆنترۆلا وان و كێم و زێده سه‌ربخوه مانه‌ڤه.
پشتي هێرشا هۆز و عه‌شيره‌تێن “جێرمان” و هێرشێن به‌رده‌وام يێن “ويكينگێن” سكانديناڤيا ده‌ستهه‌لاتدارێن وێ وه‌لاتێ ژي تووشي شكه‌ست بوون و ل ئه‌نجام دا سه‌رێ خوه بۆ هۆزێن هێرشبه‌ر چه‌ماندن.
ئايينا كريستياني ل سه‌رده‌مێن جودا جودا، مينا هۆكاره‌كێ بۆ لهه‌ڤهاتنا هۆز و عه‌شيره‌تان و ژ لايه‌كێ دن ڤه ژي مينا ئه‌گه‌رێ شه‌ڕ و ئالۆزي د ناڤبه‌را شاه و ميرێن وان دورگه‌هان، رۆله‌كا چاره‌نڤێسساز گێرايه. پشتي تێكچوونا پشكا رۆژئاڤايا ئيمپراتۆريه‌تا مه‌زن و ب هێزا رۆم (ده‌ڤدۆرێن سالێن 34-67 زايني) هۆزێن “جێرمان” و “به‌ربه‌ران” ده‌ستهه‌لاتێن خوه ل سه‌ر ئورۆپا سه‌پاندن و تشته‌ك كو ل مێژويێ دا ب ناڤێ “چه‌رخا ناڤين” دهێته ناسين، هاته ده‌ستپێكرن.
سه‌رده‌مه‌كێ ده‌ستهه‌لاتدارێن وان ده‌ڤه‌ران يێن كو نوكه ب ئه‌لمانيا دهێته نياسين، خوه ب جێگرێ رۆما دزاني و سه‌رده‌مه‌ك ژي ئيسپانيا و پۆرته‌گاليان بالا ده‌ست بوون. پشتي شكه‌ستنا هێزا ئيسلامي و عه‌ره‌بان ل ئيسپانيا (2051) هێدي هێدي ناوه‌ندا ده‌ستهه‌لات هاته ڤه‌گۆهاتسن بۆ ناوه‌ندێن وان وه‌لاتان و چه‌ندين سه‌ده ئيسپانيا مينا ئێكه‌م هێزا بێ ره‌كابه‌ر حوكما ده‌ريايێن جيهانێ دكر.
ئێكه‌تيا د ناڤبه‌را ئنگليز و سكۆتلاند ل ده‌مه‌كي دهێته ده‌ستپێكرن كو بريتانيا دبيته ئێك ژ زلهێزێن جيهانێ (7071) و ل ڤێ قۆناغێ ئنگليزان ل هزرا ڤێ چه‌ندێ بوون كو ل سه‌ر ئيسپانيا زال بن و ببنه هێزا بالاده‌ست. به‌لێ ئه‌ڤ هزره ب سانه‌هي بۆ وان نه‌قه‌ديا.
د ئه‌نجام دا ب گرێدانا په‌يمانه‌كا گرنگ يا ستراتيژي د گه‌ل جيرانا گرنگ و خودان ئه‌زموونێ خوه ل شه‌ڕ و به‌رخودانێ، واته سكۆتلاند شيان كليلا ڤێ سڕێ ب ده‌ستڤه بينن و ل ده‌مه‌كي كورت دا نه تنێ هه‌ر دوو دۆرگه‌هێن دن يێن ڤه‌قه‌تيايێن خوه، به‌لكو ل هه‌موو دونيايێ ببنه بالاده‌ست و ده‌ستهه‌لاتدار. پێشكه‌فتنا وان ل ئه‌مريكا باكوور ب شێوه‌كي به‌ربه‌لاڤ ده‌ست پێ كر و ل ده‌مه‌كي كورت دا كه‌فتنه پێش فه‌ره‌نسا، هۆله‌ندا، پۆرتوگال و ته‌نانه‌ت ئيسپانيا ژي كو پێش هه‌موو نه‌ته‌وه و وه‌لاتێن بالاده‌ست، گه‌هشتبوو وێ كيشوه‌رێ.
ل جهێن دن ژي پێش هه‌ميان گه‌هشتنه ئۆستراليا (0771)و وي وه‌لاتي داگير كرن و بۆ هه‌تا هه‌تايي بوونه خۆدانێ وي. داگيركرنا وان ل هندستانێ، ئه‌فريقيا، باشوورێ رۆژهه‌لاتا ئاسيا و رۆژهه‌لاتا ناڤين به‌رده‌وام بوو كو هه‌تا رۆژا مه يا ئه‌ڤرۆ ب شێوازه‌ك به‌رده‌وامه.
بالاده‌ستيا ئنگليزان و ل رێزا دوويێ مانه‌ڤه‌يا سكۆتلانديان، (هه‌ر چه‌نده ئه‌ڤ ئێكه‌تيه بوو ئه‌گه‌را ب هێزبوونا هه‌موو بريتانيايا مه‌زن و سكۆتلاند ژي پشكه‌كێ بريتانيايه)لێ ل گه‌له‌ك راپرسي و ئالۆگۆريا بير و بۆچوونان، پتريا خه‌لكێ سكۆتلاند ژي ل سه‌ر وێ باوه‌ريێ نه كو بريارده‌رێن وي وه‌لاتي پتر يێ ئنگليزن و سكۆتان ژي مينا خه‌لك و وه‌لاتێن پلله دو دهێنه هژمارتن. وه‌ك نموونه‌يا هه‌ري به‌رچاڤ به‌حسا وان خالان دكه‌ن:
ـ ل ده‌ما داگيركرنا عيراقێ پتريا خه‌لك و نه‌خاسمه سياسه‌تچيێن سكۆتلاند ژي نه‌رازي بوون بۆ وێ چه‌ندێ ديار كرن كو وه‌لاتێ وان پشكداري بكه‌ت، لێ ب وي حالي ژي نه‌شيان پێشيا بڕيارا له‌نده‌ن بگرن و به‌رۆڤاژي خواست و بريارا خوه پشكداريا شه‌رێ عيراقێ كرن.
ـ ل كۆڕ و كۆمه‌لێن جيهاني پتر ئنگليزن كو رۆلا سه‌ره‌كي دگێرن و كێمتر جه و پۆستێن جودا جودا پارا ئه‌وێن ديتر دكه‌ڤيت.
ـ پتريا پێشه‌سازي و كارخانه‌يێن گرنگ ل ئنگليزێ دانه و ئه‌وێن كو پتر ل سكۆتلاند پێش چاڤن بنگه و باره‌گايێن له‌شكري و نه‌خاسمه بنگه‌هێن ناوه‌كي نه.
ـ ل گه‌له‌ك جهێن سكۆتلاند په‌ترۆل و ژێده‌رێن بن عه‌رد هاتينه ديتن، به‌لێ بڕيار ل ده‌ستێ له‌نده‌نه و سكۆتلانديان نه‌شێن و مافێ وان نينه وه‌كي بخوازن مفا ژێ وه‌رگرن.
نه‌يارێن سه‌ربخۆيێ و خوازيارێن مانه‌ڤه ل چارچوڤا ئێكه‌تيا پاشايه‌تيا بريتانيا، به‌حسا وێ چه‌ندێ دكه‌ن كو پشتي جوودا بوونا وه‌لاتێ وان، له‌نده‌نه كو دشێت شوونا بريتانيايا مه‌زن تژي بكه‌ت، وان دشێن مافێ ڤيتۆ ل ئه‌نجوومه‌نا ئاسايش، ئه‌نداميه‌تيا ناتۆ و ئه‌نداميه‌تيا وه‌لاتێن G8 دێ بۆ وان بيت و خه‌لكێ سه‌ربخۆيا سكۆتلاند ژي، ل ره‌خه‌كي ڤه ب تنێ دمينن.
هه‌ر چاوا بيت لايه‌نگرێن سه‌ربخۆيێ ب وره‌يه‌كا بلند و حه‌زه‌كا زێده و نه‌رازي و ده‌ستهه‌لاتدارێن له‌نده‌ن ژي ب دلگراني و هه‌تا راده‌يه‌ك ژي تۆره‌بوونێ، خوه بۆ وێ رۆژێ ئاماده دكه‌ن. ل ده‌ستپێكا رژدبوونا داخوازا سه‌ربخۆيێ (دوو سال به‌رێ نوكه) ده‌يويد كاميرۆن سه‌رۆك وه‌زيرێن بريتانيا ب كۆمه‌له‌ك په‌يڤێن كرێت مينا “نه‌زان” و “گێژ” سه‌ربخۆخوازان ب ناڤ كر و گۆت:
”وان كه‌سان دخوازن وه‌لات بۆ 003سال به‌رێ بزڤرينه‌ڤه!” به‌لێ نابيت ژبير بكه‌ين كو وان هه‌موو نه‌رازيبوونان رێ خۆش كرينه بۆ ئاڤاكرنا ده‌رفه‌ته‌كێ دا سياسه‌تچيێن وي وه‌لاتي بهێنه سه‌ر وێ باروه‌ريێ و بۆ ئێكلاكرنا ره‌وشا پرسا سه‌ربخوه‌بوونێ، وه‌لاتێ خوه بئێخنه به‌ر بريارا گه‌لێ خوه و هه‌ر ژ نوكه گه‌له‌ك نيشان يێن ديارن كو خه‌لكێ وێ وه‌لاتێ ده‌نگ ب سه‌ربخۆيێ بده‌ن.
بلا ئه‌م ژي چاڤه‌رێ بين و بزانين ئه‌رێ سكۆتلاند رۆژا 81 ئيلۆنا ڤێ سالێ دێ بيته نووترين وه‌لاتێ سه‌ربخوه‌يا ئۆرۆپا؟
