ئه‌رێ پارتی دژی سیسته‌مێ په‌رله‌مانی یه؟
(د سیسته‌مێ په‌رله‌مانی دا خه‌لك دشێت راسته‌وخۆ سه‌رۆكێ خۆ هه‌لبژێرن)
سیسته‌مێ سیاسی ل هه‌ر وه‌لاته‌كی جوداهیێن خۆ یێن هه‌ین وه‌كی كراسه‌كی یه و هه‌ر وه‌لاته‌ك لـ دویف به‌ژن و سه‌روبه‌رێ خۆ كراسه‌كێ گونجایی بخۆ كه‌ر دكه‌تن و دشێن گوهورینان تێدا بكه‌ن ل دویف تایبه‌تمه‌ندیێن خۆ ئه‌ڤجا چ سه‌رۆكایه‌تی بیت و چ په‌رله‌مانی بیت و چ نیمچه سه‌رۆكایه‌تی بیت و چ ژی تێكهه‌ل بیت و ئه‌ڤا سیسته‌مان چ شێوازێن ده‌ستنیشانكری نینن كو ئه‌و وه‌لاتێن په‌رله‌مانی هه‌می د وه‌كی ئێك بن، بۆ نموونه ل هه‌ردوو وه‌لاتێن توركیا و عیراقێ سیسته‌مێ سیاسی په‌رله‌مانی یه، به‌لێ ل عیراقێ نه‌راسته‌وخۆ ل په‌رله‌مانی سه‌رۆك دهێته ده‌ستنیشانكرن و ل توركیا خه‌لك راسته‌خۆ سه‌رۆكی د هه‌لبژێرن و ژ ئه‌ڤێ دهێته زانین كو چ شێوازێن ده‌ستنیشانكری نینن، به‌لكو دشێن د چارچوڤێ ده‌ستوری و یاسایێ دا شێوازه‌كێ تایبه‌ت بخۆ ڤه ده‌ستنیشان بكه‌ن ژبلی هنده‌ك بنه‌مایێن سه‌ره‌كی یێن د هه‌ر سیسته‌مه‌كی دا هه‌ین.
گه‌له‌ك جاران ئه‌و پرسیار دهێته‌كرن كیش سیسته‌م یێ گونجایه بۆ هه‌رێما كوردستانێ؟ بێ گۆمان هه‌می لایه‌نێن سیاسی هه‌م د ره‌شنڤیسێ ده‌ستورێ كه‌ڤن دا و هه‌م ل ره‌شنڤیسێ ده‌ستورێ نوی دا یێ ژلایێ لێژنا 21 كه‌سی یا نڤیسینا ده‌ستوری دنڤیسیت ئه‌و خال ده‌رباس بوویه و چ لایه‌نان گفتوگو ل سه‌ر نه‌بوویه و هه‌می د كوكن ل سه‌ر په‌یره‌وكرنا سیسته‌مێ په‌رله‌مانی ل كوردستانێ.
به‌لێ یا بوویه جهێ گه‌نگه‌شێ شێوازێ هه‌لبژارتنا سه‌رۆكی كوردستانێ یه و بۆچوونه‌ك دبێژیت سه‌رۆك راسته‌وخۆ ژلایێ خه‌لكی ڤه دێ هێته هه‌لبژارتن د سیسته‌مێ په‌رله‌مانی دا وه‌كی هه‌لبژارتنا مه‌سعود بارزانی د ناڤ خه‌لكی دا و بۆچوونه‌ك ژی دبێژیت دێ سه‌رۆك ژ لایێ په‌رله‌مانی ڤه د سیسته‌مێ په‌رله‌مانی دا هێته ده‌ستنیشانكرن.
پرسیاره‌كا دی خۆ ل ڤێره د هه‌لاڤێت، ئایه دبیت د سیسته‌مێ په‌رله‌مانی دا سه‌رۆك راسته‌خۆ ژلایێ خه‌لكی ڤه بهێته هه‌لبژارتن؟
د به‌رسڤا ئه‌ڤێ پرسیارێ دا دێ چه‌ند وه‌لاته‌كان دیار كه‌ین یێن كو سیسته‌مێ په‌رله‌مانی په‌یره‌و دكه‌ن و شێوازێ هه‌لبژارتنا سه‌رۆكی راسته‌خۆ ژلایێ خه‌لكی دهێته‌كرن:
توركیا: ل توركیا سیسته‌مێ سیاسی د برێڤه‌برنا ده‌ستهه‌لاتێ دا په‌رله‌مانی یه و پاش بزاڤێن مه‌زن هاتنه ئه‌نجامدان و هه‌ولێن گوهورینا ده‌ستوری هاتنه‌كرن و بۆ ئێكه‌م جار ل 2014/8/10 سه‌رۆكێ كۆمارا توركیا ژلایێ خه‌لكی ڤه ب ره‌نگه‌كێ راسته‌خۆ هاته هه‌لبژارتن، و ماوه‌یێ وی یێ سه‌رۆكایه‌تیێ 5 سالن.
سلوڤاكیا: سیسته‌مێ سیاسی یێ برێڤه‌برنا ل سلوڤاكیا سیسته‌مێ دیموكراتی، په‌رله‌مانی یه، به‌لێ ل دویف ده‌ستورێ ئه‌ڤی وه‌لاتی پشتی گوهورینكاری كرین ل سالا 1998ـێ سه‌رۆكێ سلوڤاكیا ژ ده‌ستنیشانكرنا په‌رله‌مانی ڤه‌گۆهاستن كو ژلایێ خه‌لكی ڤه ب شێوه‌یه‌كێ راسته‌وخۆ بهێته هه‌لبژارتن كو هه‌ر 5 سالان جاره‌كێ هه‌لبژارتن دهێنه ئه‌نجامدان.
نه‌مسا: سیسته‌مێ سیاسی یێ نه‌مسا دیموكراتی، فیدرالی، په‌رله‌مانی یه و د ئه‌ڤی سیسته‌می دا جودا ژ سیسته‌مێن دی یێن په‌رله‌مانی سه‌رۆكی كۆمارا نه‌مسا ژلایێ خه‌لكی ڤه ب ده‌نگدانه‌كا نهێنی و راسته‌خۆ دهێته هه‌لبژارتن، سه‌رۆكێ حكومه‌تێ ژلایێ سه‌رۆكێ ڤه دهێته دامه‌زراندن و به‌رپرسیاره به‌رامبه‌ری سه‌رۆكی و په‌رله‌مانی ژبه‌ركو باوه‌ری ژلایێ په‌رله‌مانی ڤه پێ دهێته‌دان.
ئیسله‌ندا: ل ئه‌ڤی وه‌لاتی سیسته‌مێ سیاسی كۆماری، دیموكراتی، په‌رله‌مانی یه و هه‌ر چوار سالان جاره‌كێ سه‌رۆكێ كۆماری ژلایێ خه‌لكی ڤه راسته‌وخۆ دهێته هه‌لبژارتن.
ئیرله‌ندا: ل كۆمارا ئیرله‌ندا سیسته‌مێ سیاسی په‌رله‌مانی، دیموكراتی یه و سه‌رۆكی ده‌وله‌تا ئیرله‌ندا ژلایێ خه‌لكی ڤه راسته‌خۆ بۆ ماوه‌یێ 7 سالان دهێته هه‌لبژارتن و بۆ دوو خۆلان مافێ خۆ كاندیدكرنێ یێ هه‌ی.
پرتوگال: سیسته‌مێ كۆمارا پرتوگال سیسته‌مێ كۆماری، په‌رله‌مانی یه و سه‌رۆكێ وه‌لاتی بۆ ماوه‌یێ 5 سالان ب رێكا ده‌نگدانا گشتی و نهێنی و راسته‌وخۆ ژلایێ خه‌لكی ڤه دهێته هه‌لبژارتن، و سه‌رۆكێ گشتی یێن هێزێن چه‌كداره، و گه‌له‌ك ده‌ستهه‌لاتێن دی یێن به‌رفره‌هـ یێن هه‌ین.
بولگاریا: سیسته‌مێ سیاسی كۆماری، په‌رله‌مانی یه و هه‌لبژارتنێن سه‌رۆكێ وه‌لاتی هه‌ر 5 سالان جاره‌كێ راسته‌وخۆ ژلایێ خه‌لكی ڤه دهێته هه‌لبژارتن، و سه‌رۆكی ده‌ستهه‌لاتێن گه‌له‌ك به‌رفره‌هـ یێن هه‌ین و سه‌رۆكێ هێزێن چه‌كداره لـ وه‌لاتی، و بلندترین ده‌ستهه‌لاتا سیاسی یه ل وه‌لاتی.
ته‌یمورا رۆژهه‌لاتی: سیسته‌مێ سیاسی ل ته‌یمورا رۆژهه‌لاتی په‌رله‌مانی، دیموكراتی یه و هه‌ر 5 سالان سه‌رۆك ژلایێ خه‌لكی ڤه ب ره‌نگه‌كه‌كێ راسته‌خۆ دهێته هه‌لبژارتن.
كرواتیا: سیسته‌مێ سیاسی ل كرواتیا كۆماری په‌رله‌مانی، دیموكراتی یه و هه‌ر 5 سالان راسته‌وخۆ ژلایێ خه‌لكی ڤه دهێته هه‌لبژارتن و هه‌ر كه‌سه‌كی دوو خولان مافێ خۆ وه‌رگرتنا كورسیكا ده‌ستهه‌لاتێ یێ هه‌ی، و سه‌رۆكێ هێزێن چه‌كداره ل وه‌لاتی و دیسان كاریگه‌ریا خۆ یا لسه‌ر سیاسه‌تا ده‌رڤه یا وه‌لاتی یا هه‌ی.
لیتوانیا: كۆماری، په‌رله‌مانی یه و هه‌ر 5 سالان جاره‌كێ ژلایێ خه‌لكی ڤه ب ره‌نگه‌كێ راسته‌وخۆ دهێته هه‌لبژارتن، و سه‌رۆكێ هێزێن چه‌كداره و دیسان سه‌رۆكێ وه‌زیران دادمه‌زرینیت پشتی رازه‌مه‌ندیا په‌رله‌مانی.
مه‌نگولیا: ده‌وله‌ته‌كه سیسته‌مێ وێ كۆماری، په‌رله‌مانی یه و سه‌رۆكێ وێ راسته‌وخۆ ژلایێ خه‌لكی ڤه دهێته هه‌لبژارتن.
ئانكو ئه‌ڤه ئه‌وێ دگه‌هینن كو نه هه‌ر ده‌مه‌كێ سیسته‌مێ سیاسی په‌رله‌مانی بیت دڤێت سه‌رۆك ژلایێ په‌رله‌مانی ڤه بهێته هه‌لبژارتن، به‌لكو سیسته‌مێ سیاسی ل ئه‌ڤان وه‌لاتێن مه باس لێ كرین په‌رله‌مانی یه، به‌لێ سه‌رۆك راسته‌وخۆ ژلایێ خه‌لكی ڤه دهێته هه‌لبژارتن و پارتی ژی دگه‌ل سیسته‌مێ په‌رله‌مانی یه بۆ كوردستانێ، به‌لێ پارتی دخوازیت شێوازێ هه‌لبژارتنا سه‌رۆكێ كوردستانێ وه‌كی ئه‌ڤ وه‌لاتێن مه باس لێ كرین ژلایێ خه‌لكی ڤه راسته‌وخۆ بهێنه هه‌لبژارتن نه‌كو ژلایێ په‌رله‌مانی ڤه كو بتنێ ئه‌ندام په‌رله‌مان بده‌نگێ خۆ سه‌رۆكێ وه‌لاتی ده‌ستنیشان بكه‌ن.
