ئه‌لنده‌كا مه‌ست
ئه‌و رۆمانا 62 جاران چاپ بووی
سلوی محمد نهێلی
رۆمانا ئه‌لنده‌كا مه‌ست كو ژ نڤیسینا نڤیسه‌را ئیرانێ “فه‌تانه حاجی سه‌ید(پروین)” ه، چیرۆكا رۆمانێ سه‌رهاتیه‌كا راسته‌قینه‌یا وه‌لاتێ ئیرانێ یه، رویدانێن وێ د سالێن ده‌ستپێكا هاتنا ڕزا شاهی بۆ ته‌ختێ ده‌ستهه‌لاتداریێ د وه‌لاتێ ئیرانێ دا یه، ئانكو د سالا 1926 دا هاتیه رویدان، لاپه‌رێن په‌رتووكێ یا تژیه ژ رویدانێن بالكێش و ب ئازار، ده‌ربرینه‌كا ریالستیا یا جڤاكێ وی سه‌رده‌می ب ئامراز و ئالاڤێن به‌هره‌یی و مه‌ره‌قدار.
ئه‌ڤ رۆمانه خوانده‌ڤانێ دكێشیته خوه و ئه‌و ته‌وه‌رێن ب خوه‌ڤه گرێددت نه‌چار دكت لاپه‌ر ل دویڤ لاپه‌ری بخوینت و ل به‌ندا داهاتیێ رویدانان بمینت، ئه‌ڤه ژی ئێك ژ شه‌نگسته‌یێن سه‌ره‌كی یێن هه‌ر كاره‌كی ئه‌ده‌بی نه، ئه‌و ژی رویدانێن وێ هه‌ستێ خوانده‌ڤانان دلڤینیت و كاریكته‌رێن رومانێ ب وێ گیانێ راستگۆ یێ ده‌ربرین و واتاداریێ هه‌ستێن كه‌یف، خه‌م و توره‌بوونێ بۆ مرۆڤی په‌یدا دكه‌ن، ئه‌ڤ چه‌نده ژی به‌لگه‌یه ل سه‌ر ره‌هوانی و زیره‌كیا ڤێ نڤیسه‌رێ دیاردكه‌ت، نڤیسه‌را رۆمانێ گه‌له‌ك ب شه‌هره‌زایی یا شیایی جڤاكێ ئیرانێ ل وێ قۆناغێ د هناڤێن ڤێ رۆمانێ دا ساخ بكه‌ت، كو به‌رجه‌سته‌كرنا سه‌رده‌مه‌كی دكت و خوانده‌ڤان ب خواندنا ڤێ رۆمانێ د شێن شاره‌زایێ دیرۆك وجورێ ده‌ستهه‌لاتداری و سیسته‌مێ رێڤه‌برنا وه‌لاتێ ئیرانێ و دابونه‌ریت و هونه‌ر و ئه‌ده‌ب و پێشكه‌فتنا وان بیت، ئه‌ڤه ژی ئێك ژ په‌یامێن ره‌وشه‌نبیریا دناڤ رۆمانێ دا یه كو دڤێت رۆمان ده‌برینێ ژ ژیانا ئابۆری و سیاسی و دیرۆكی و جڤاكی یا وی ده‌م و جهی بكه‌ت و بابه‌تێ په‌یاما خوه سه‌رانسه‌ری خه‌تێ سه‌ره‌كی یێ رۆمانێ ژده‌ست نه‌ده‌ت.
رۆمانا ئه‌لنده‌كا مه‌ست، ل سه‌ر بنیاته‌كێ جڤاكی هاتیه ئاڤاكرن كو پری بهایێن ئه‌ڤینی و ره‌وشه‌نبیری و توندوتیژی ب شێوه‌یه‌كێ كه‌تواری تێدا دهێنه ڤه دیتن، ئه‌ڤه هه‌می ل سه‌ر زارده‌ڤێ كاریكته‌را سه‌ره‌كی بۆ كاریكته‌ره‌كا نه‌سه‌ره‌كی، پۆخته‌یا چیرۆكێ ژی ل دۆر ڤێ چه‌ندێ دزڤریت، ب ڤه‌گێرانا مه‌ته‌كێ بو برازا یا خوه، مه‌ت كاریكته‌را سه‌ره‌كیه بناڤێ مه‌حبوبێ كچه‌كا شوخ وشه‌نگ ژ مالباته‌كا ده‌وله‌مه‌ند و ره‌وشه‌نبیر و پێشكه‌فتی، دژیێ 15 سالی دا، كورێ وه‌زیرێ ئیرانێ دچیته خواستنا وێ، لێ كچ دبیته ئه‌ڤیندارا كوره‌كێ هه‌ژار و نه‌دار و كێرنه‌هاتی كو شاگردێ دارتاشه‌كێ یه بناڤێ ره‌حیم، كچا ده‌وله‌مه‌ند ژبۆ ئه‌ڤینا خوه ده‌ست به‌ردارێ هه‌می خوه‌شی و مالبات و كه‌سوكاریێن خوه دبیت، لێ كورێ هه‌ژار بۆ ماوه‌یێ 7 سالان ژیانێ لێ دكه‌ته زیندانه‌كا ره‌ش و تاری، هه‌می جۆرێ ئێشان و ئه‌شكه‌نجه‌دانێ نیشا كچێ دده‌ت، كچ ژ كوری جودا دبیت لێ به‌ختێ كچێ ره‌ش دبیت، ژئه‌گه‌رێ وان هه‌می نه‌خوه‌شیێن ئیناینه سه‌رێ وێ كچێ تا دوماهیا ژیێ خو دمینیته بێ زاروك…
مه‌تێ چێرۆكا خوه بۆ برازایا خو ڤه‌گێرا داكو ئه‌و ژی نه‌كه‌ڤیته هه‌مان خه‌له‌تیا ئه‌و كه‌فتیه تێ دا، ژبه‌ر كو برازایێ ژی هه‌مان رێبازا مه‌تێ گرت بوو، ئه‌ڤیندارا كوره‌كێ كێچ كاری بوو… رۆمانێ ب هویربینی گه‌شته‌ك دناڤ ژیانا مه‌حبوبێ دا كریه، دیسان به‌شه‌ك ژ ژیانا ده‌وروبه‌رێن وێ رۆیدانێن ئه‌وان ب شێوه‌كی تایبه‌ت بۆ خوانده‌ڤانی د نرخینیت. له‌ورا ب ڤی ئاوای خوانده‌ڤان شیایه خوه دناڤ به‌رپه‌رێن رۆمانێ دا ببینیت، ئه‌ڤ خاله بوویه سه‌ده‌مه‌ك ڤیانا ئه‌ڤێ رۆمانێ دناخێ من دا بهێته چه‌سپاندن هه‌ر ژ خواندنا په‌رێن ده‌ستپێكێ پێڤه هاتمه گرێدان و هێدی هێدی ئه‌ز ژی دگه‌ل وێ ئه‌لندێ مه‌ست بووم… سه‌رهاتی سه‌ربۆره‌كه بوو هه‌می كچ و كورێن ژیێ سنێله و دگه‌ل ئه‌نجامێن بریار ب له‌ز یا پێك ئینانا خێزانێ…
((ده‌مێ كچ ب چاڤێن رۆندك ژ مالباتا خوه ده‌ركه‌فتی گۆتێ؛ بابۆ جان ما تو بۆ من لاڤایێن خێرێ ناكه‌ی.؟ بابێ به‌رسڤ دا به‌لێ دێ دو لاڤایان بۆ ته كه‌م ئێك یا شه‌ری و ئێك یا خێرێ.
لاڤایا شه‌ری: دبێژم ژیێ ته سه‌د سال بن و هه‌می رۆژێ بێژی ئه‌ڤه چ خه‌له‌تی بوو من كری، دا ببییه سه‌ربۆره‌ك بۆ یێن مایی…
لاڤایا خێرێ: خودێ ته نه كه‌ته گرفتارێ ئه‌ڤی مرۆڤی…))
په‌رتووك جوداهیا دناڤبه‌را هه‌ر دو چینێن جڤاكی دا دیار دكه‌ت، ژبلی ده‌وله‌مه‌ندی و خوه‌شیا ژیانی، جوداهیا ره‌وشه‌نبیری و هونه‌رێ پێشكه‌فتنێ و هونه‌ر و شێوازێ ئاخفتنێ و چوانیا به‌رسڤ دانا كه‌سانێن به‌رامبه‌ر…
ئه‌گه‌ر ئه‌م سه‌حكه‌ینه ناڤه‌رۆكا رۆمانێ دبینین ب بۆچوونا من چڤاكێ مه یێ دویر نینه ژ ڤان جۆره چێرۆك و سه‌رهاتیان، لێ ب مخابنی ڤه نه ئه‌شیره‌ت رێكێ دده‌ن ڤان جۆره سه‌رهاتیان بكه‌نه په‌رتووكه‌ك كو ژ پرتووكێن پر بها و دابونه‌رێت و هونه‌رێ مه نیشا بدت و… مه كوردان ژی به خه‌لكه‌كێ بده‌ته ناسین و نه مه نڤیسه‌ره‌كێ وه‌سا هه‌یه خوه ل ڤان جۆره رویدان و سه‌رهاتیان بكه‌ته خودان، نه پشته‌ڤانیێن نڤیسه‌ران ژی هه‌نه.
