ئه‌نتۆلۆژیا نڤیسه‌ری و گوهۆڕینا ژانڕێن ئه‌ده‌بی
عەبدولخالق سولتان
ژێگرتنا نڤیسینا ژانره‌كێ ئه‌ده‌بی به‌هره‌یه یان سنعه‌ت و هۆستایی یه؟ ئه‌ڤه پرسیاره‌كێ فه‌ره نڤیسه‌ر به‌ری ده‌ست ب هاڤێژیته نڤیسینێ ژ خۆ بكه‌ت، راوه‌ستیان لسه‌ر ئه‌ڤێ خالێ گه‌له‌ك یا گرنگه، ژبه‌ركو گه‌له‌ك نڤیسه‌ر مه دیتینه ب نڤیسینا هه‌لبه‌ستێ ده‌ستپێكرینه و پاش گۆتار نڤیسینه و پاش به‌ره‌ف كورته چیڕۆكێ چووینه و د دویڤ دا خۆ به‌رداینه ده‌ریا رۆمانێ. دبیت د ئه‌ڤێ پروسێسێ دا ئه‌وی چ ژ ئه‌ڤان ژانرێن ئه‌ده‌بی نه نڤیسیبن! به‌لكو تنێ د بازنێ چاڤلێكرنێ دا بمینیت و هه‌ر ل دۆر خۆ بزڤریت! بۆچی ئه‌ڤ حاله‌ته رویدده‌ت؟ لێ پرسیارا ژ ئه‌ڤێ گرنگتر ئه‌وه: بۆچی نڤیسه‌ر توشی ئه‌ڤێ پرۆسێ دبیت؟ و ئه‌ڤه پرۆسه‌یه‌كا ساخله‌مه یان نه؟
گۆمان تێدا نینه هه‌می كه‌س نه‌شێن ببنه هه‌لبه‌ستڤان، دبیت شیانێن ڤه‌هاندنێ ولێكئینانێ هه‌بن، به‌لێ نه شیاینه بچنه د ناڤ جیهانا هه‌لبه‌ستێ دا، د دیرۆكا ئه‌ده‌بیاتێن كوردی دا كه‌له‌ك كه‌سان هۆزان ڤه‌هاندینه، به‌لێ مێژوویێ تنێ هنده‌ك ناڤ هه‌لگرتینه مینا خانی و جزیری و باته‌یی وهنده‌كێن دی، چنكو هه‌لبه‌ست نه تنێ رێزكرنا په‌یڤان د قالبه‌كێ موزیكی یێ تایبه‌ت دایە. هه‌ر وه‌سان رۆژانه ب ده‌هان كورته چیڕۆك دهێنه نڤیسین ولسه‌ر رۆپه‌لێن رۆژنامه وگۆڤار و په‌یجێن سوشیال میدیایی دهێنه به‌لاڤكرن، به‌لێ ب مخابنیڤه دێ بێژم زۆربه‌یا وان تنێ ڤه‌گێڕانا رویدانایه، پتر ژ كو ببنه كورته جیڕۆكێن ب شێوه‌یەكێ هونه‌ری هاتبنه نڤیسین، و مینا ته‌ڤنه‌كێ گه‌له‌ك ب هویری هاتبیته رستن، كو كه‌سان نه‌وه‌كی هه‌لامه‌ت و قه‌ره‌قۆزێن بێ گیان د ناڤ چیڕۆكێ دا بلڤلڤن، یان رویدان گرێدای هه‌ڤ نه‌بن، و ده‌م یێ به‌رزه ونه كۆنترۆلكری بیت.
دیسان به‌رده‌وام ئه‌م به‌رهه‌مه‌كێ نوی یێ رۆمانێ د بازاری دا دبینین، ژ نڤیسینا هه‌لبه‌ستڤانه‌كی یان رخنه‌گره‌كی یان چیڕۆكنڤیسه‌كی، لێ ئه‌ڤ به‌رهه‌مه تا چه‌ند دهێته هژمارتن وه‌ك رۆمان؟ و تا چ رادده یێ پێگیریه ب مه‌رج و ئاسۆیێن هونه‌رێ رۆمان نڤیسینێ كریه؟ بێگۆمان به‌رسڤ دمینیت لسه‌ر ئه‌و دانه‌یێن دهێنه چاپكرن و فرۆتن ژ هه‌ر به‌رهه‌مه‌كی، كو نڤیسه‌ر تنێ 500 تا هزار دانه‌یان زێده‌تر نه‌شێت چاپ كه‌ت و پرانیا وان دكه‌ته دیاری! دبیت دیارده‌یا نه‌خویندنێ گه‌له‌ك ئه‌گه‌ر هه‌بن، به‌لێ ئه‌و پێڤه‌ره‌كێ سه‌ره‌كی یێ سه‌ركه‌فتنا نڤیسه‌ری یه، و دبیت ئێك ژ ئه‌گه‌رێن هه‌ره گرنگ یێن نه‌خواندنێ ئه‌و بیت كو وی نڤیسه‌ری چ ناسنامه‌یێن ئه‌ده‌بی نینن! جار هه‌لبه‌ستڤانه و جار چیڕۆكنڤیسه و جار ژی رۆماننڤیسه! ل داویێ وه‌سا دیار دبیت كو ئه‌و نڤیسه‌ر تا نوكه د قۆناغا لێگه‌ڕیانا ناسنامه‌یا خودایه.
لێ دبیت به‌رفره‌هبوونا ئاسۆیێن نڤیسه‌ری به‌رێ وی بده‌ته وێ چه‌ندێ ژانره‌كێ دی بكاربینیت، به‌لێ ئه‌ڤه پشتی سه‌ربۆره‌كا دویر و درێژ په‌یدا دبیت، و گه‌له‌ك نڤیسه‌رێن جیهانی ژ كورته چیڕۆكێ به‌ره‌ڤ رۆمانێ چوینه ژ به‌ر ئه‌ڤێ مه‌ره‌مێ.
د ئه‌ڤێ پروسه‌یێ دا تشته‌ك رێكێ دده‌ته نڤیسه‌ری كۆ رێره‌وێ خۆ ژ ژانره‌كی ڤه‌گوهێزیته ئێكێ دی، ئه‌و ژی مه‌ره‌مه، ئانكو دڤێت نڤیسه‌ر مه‌ره‌ما خۆ بو ئه‌ڤێ گوهۆڕینێ دیاركه‌ت. دا بشێت ب دروستی ئه‌وی ژانری ب كاربینیت و سه‌ركه‌فتنێ تێدا بینیت.
هه‌روه‌سا فه‌ره نڤیسه‌ر به‌هره‌یا خۆ ژبیر نه‌كه‌ت، و ب زانیت به‌هره‌یا وی پتر نێزیكی كیژان ره‌گه‌زێ ئه‌ده‌بیه، دا بشێت داهێنانێ تێدا بكه‌ت، نه‌ك تنێ خۆ بهاڤێژیته د ناڤ بیاڤه‌كێ دی یێ ئه‌ده‌بی دا و ب كه‌ڤیته گۆما چاڤلێكرنێ دا، و ژ ئاسۆیێن داهێنانێ دویر بكه‌ڤیت.
