ئەو پەیڤێن هاتینە دەستەسەركرن
حەجی جەعفەر
د ڤێ گۆتارێدا دێ پێكۆلێ ژبۆ هندێ كەین كو ڤان هەر چار پەیڤێن ل سەری: (ئاڤز، ستەور، زا، تەنگ) ژ قەید و زنجیرا ئازاد كەین.
وەكو هەموو خوێندەڤان دزانن كو ئەڤ هەر چار پەیڤە نهۆ بۆ «حەیوان»ان بتنێ بكاردئێن و بۆ مرۆڤان نابیت بكاربینن، چونكی هزرا خەلكی وەسا یا هاتیە قالبدان كو ئەڤ پەیڤە دكرێتن و نە دجوانن بۆ مرۆڤان بكاربێن!
بۆ نموونە نابیت بێژین: ئەڤ ژنكە یا ئاڤز بووی، یان یا ستەورە، یان یا زایی!
ئەز دبێژم، د بەرێ دا یا هۆسا نەبوویە، بۆ هەردویان بكارهاتینە، ئانكو بۆ مرۆڤ و «حەیوان»ان، لێ ژبۆ لاوازكرنا زمانێ كوردی؛ بكارئینانا ڤان پەیڤان و یێن وەكو وان بۆ ژنكان هاتینە دەستەسەركرن. ژبۆ قاهیمكرن و دیاركرنا راستیا گۆتنا خۆ یا سەری، من پەنا بریە بەر فولكلۆرێ كوردی، ئەو ژی حەیرانۆكەكە و گۆتنەكە.
حەیرانۆك:
هەی ئێخبالا، بەلەگەور
ب شەڤێ ساهی یە، ب رۆژێ عەور
كێ دەورێ حەفت زەمانا دیتیە
خەسی یا (ئاڤز) بیت، (بویكا) ستەوور(1)
باشە بكارئینانا ڤان هەردو پەیڤان (ئاڤز و ستەور) ژبۆ ژنكێ، ژ ئالیێ ڤێ حەیرانۆكێ ڤە، چ عەیب و فەهێتی تێدا هەیە؟
هەكە باب و كالێن مە بكارئینابن، بۆچی ئەم بكارناهینین؟
ژبۆ پەیڤا (زا) ژی من پەنا بریە بەر گۆتنەكا كوردی، ئەو گۆتن ژی ل وی دەمی بۆ ژنكێ یا هاتیە بكارئینان گاڤا هیشتا بویكا سالێ و یا خورت. ئەو گۆتن ژی ئەڤەیە:
(بویكا مام قەشەیە، نە زایە و نە ڤەزایە، لبەر لاند و مندالا نە رازایە)(2)
ئەڤ گۆتنە وەسا بۆ مە خۆیا دكەت كو كوردان پەیڤا (زا) د وەختەكی دا بۆ ژنكێ بكارئینایە.
دوور نینە هەكە ئەم د ناڤ فولكلۆرێ كوری دا هێشتا بگەرهێن، ئەم هێش نموونان ببینین.
بۆ زانین، پشتی نڤیسینا ڤێ گۆتارا كورت ب چەند ڕۆژان، من پەرتووكەك خواند، ئەو پەرتووكا من خواندی ب ناڤونیشانێن (مێڤانێت ئەمریكی) بوو، لسەر زارێ ژنكەكێ تێدا هاتبوو، دبێژیت: (ئەز وەكی تە نە یا نەزۆكم، دێ زێم و دێ زێم…)(3). من د دلێ خودا گۆت، ڤی نڤیسەری بەریكا من یێ ڕاكری، لێ ل گەل هندێ ئەز ژ بەلاڤكرنا گۆتارا خۆ لێڤە نابم.
پەیڤا (تەنگ) ژی وەكو پەیڤێن سەری، نهۆ بتنێ بۆ دەواران بكاردئێت، وەكو بێژیت، (تەنگا كەری، تەنگا هێسترێ، تەنگا هەسپی.. هتد)، لێ وە نەبیت ب ئێكجاری ئەڤ پەیڤە بۆ مرۆڤان هاتبیتە قوتكرن، هندە جاران نەراستەخۆ وەكو دڕكە ـ كنایە ـ بۆ مرۆڤان بكاردئێت، وەكو دبێژن: (گەلی لاوا تەنگێن خۆ بشدینن، یان تەنگێن خۆ سست نەكەن.. هتد). ڤێجا شوێنا بنڤیسین (شویتك) كو دوور نینە عەرەبی بیت، ئەم یا كوردی بنڤیسین (تەنگ). هەژی گۆتنێ یە بێژین كو ڤێ (تەنگێ) بالا خەلكێ بیانی ڕاكێشایە و ب جوانی لسەر ئاختینە.(4)
ژێدەر
1 ـ حەیرانۆك ژ كەلەپوورێ كوردی، پشكا دوویێ، ل 444، ئەنستیتۆیا كەلەپوورێ كوردی، دهوك . حجی جعفر.
2 ـ گوتنێت مەزنان ل دەڤەرا بەهدینان، بەغدا، 1986، ل 26، حجی جعفر
3 ـ مێڤانێت ئەمریكی، عەزیز نەسین، وەرگێران ژ فارسی، سادق سالح، (بابێ جەنگوی، 2023، ل 41).
4 ـ بنێرە، پەرتووكا(كوردو وارگەهێن وان..، ژنڤیسینا شێخ عەبدولواحد، وەرگێرانا سەلمانێ نهێلی، (دهوك 2023)، ل 68.
