بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا چارێ
گه‌هشتن بۆ سنورێ له‌قا ئێك
28
رۆژێن 25 هه‌تا 31ی چریا ئێكێ یا سالا 1986ێ ئه‌م هه‌ر ل باره‌گایێ خوه بووین مه محۆ گه‌وا و نووری و حاجی خدر ل ناوچا زاخۆ دیتن. هه‌روه‌سا مه خدر چونكی و عه‌بدوللا محۆ و چه‌ند كه‌سایه‌تی و رویسپیێن سندیان دیتن. دیار بوو كو هه‌ڤلان سالح ره‌مزان تۆفی و شاكر حسێن دۆسكی ژ كادرێن دیار و چالاكێن ناوچا زاخۆ بوون. مه‌ها چریا دویێ ده‌ستپێكر بوو و به‌رده‌وام باران دباری و سه‌قا به‌ر ب ساریێ دچوو.
رۆژێن 3 هه‌تا 8ی چریا دویێ یا سالا 1986ێ مه پێشوازی ل وان كه‌سان دكر یێن ب مه‌ره‌ما دیتنا مه سه‌ره‌دانا مه دكر، ژ وانا خه‌لكێ نهێل كو هه‌ژماره‌كا به‌رچاڤ هاتبوون. هه‌روه‌سا عه‌ریف یاسین ژی گه‌هشته نك مه ب مه‌ره‌ما گه‌نگه‌شه‌كا زێده‌تر و ئاگه‌هداربوون ژ ره‌وشا ژیان و ئاریشێن ده‌ڤه‌را رێكانیا، هه‌ر ل وێرێ پشتی گۆتوبێژ كرنا بابه‌تێن ده‌ڤه‌را رێكانیا بڕیارێن پێدڤی ل دۆر وێ ئێكێ هاتنه دان.
رۆژێن 3 هه‌تا 9ی چریا دویێ ب به‌رده‌وامی بارانه‌كا ب هێز دهات و ب راستی ژ به‌ر بارانێ ئه‌م گه‌له‌ك بێ سه‌روبه‌ر بووین، د رۆژا 8ی هه‌مان مه‌هێ دا پیرمووس یوونس دێریشكی گولی و حاجی كه‌ریم كه‌شانی بۆ سه‌ره‌دانێ هاتبوونه نك مه.
ل رۆژێن 9 و 10 و 11ی چریا دویێ یا سالا 1986ێ ب لیسته‌كێ مه داخواز ژ مه‌كته‌با سیاسی كر هه‌ژماره‌كا چه‌كی بۆ رێكخراوا كۆره‌ژار ل ده‌ڤه‌را رێكانیان دابین بكه‌ن، و ب ڤی شێوه‌ی: یازده كلاشینكۆف، بیست و پێنج سمینۆف(5)، پازده ژێ3(6)، ده‌ه برنۆ(7). ئێك هاونێ 81 ملم، ئێك ئارپیچی7، ئێك ره‌شاش (بی كه‌ی سی)، ئێك ره‌شاش (دیكتاریۆف) و ل رۆژا 12 مه‌هێ ژی مه‌لا عه‌بدوللا زێوه‌یی ب 30 بارێن كه‌لوپه‌لان ڤه گه‌هشته نك مه.
ل رۆژا 14ی چریا دویێ یا سالا 1986ێ كه‌زان و سه‌لمانی ب برووسكێ ئه‌م ئاگه‌هدار كرین كو ده‌مژمێر چاری ئێڤارا دوهی هێرشا پێشمه‌رگه‌ی ل گه‌لیێ زاخۆ بۆ سه‌ر باره‌گایێ فرقا 38 و جاده‌یا گشتی و باره‌گایێ سریا حه‌سه‌ن ئاڤا و بنگه‌هێن بێتاسێ ده‌ستپێكریه و ب وێ ئه‌گه‌رێ جادا گشتی هاتیه داخستن، مه ژی بله‌ز و ب برووسكێ مه‌كته‌با سیاسی ل سه‌ر بابه‌تی ئاگه‌هدار كر، پشتی چالاكیا سه‌ركه‌فتی یا زاخۆ، شه‌ڤا 14 ل سه‌ر 15ی چریا دویێ یا سالا 1986ێ هێزێن مه‌یێن قه‌هره‌مان یێن ناوچا شێخان ژی ل فه‌ئیدیێ و ل سه‌ر جادا گشتی، چالاكیه‌كا وێره‌ك كر.
رۆژا 21ی چریا دویێ یا سالا 1986ێ چار فرۆكێن جۆرێ سیخۆ هاتنه سه‌ر ده‌ڤه‌رێ و گه‌له‌ك ب دژواری سنۆرێ لقێ ئێك و نێروه‌یان بۆمبه‌باران كرن.
هێرشێن ئاسمانی یێن رژێمێ ب مه‌ره‌ما ئارمانجكرنا مه دهاتنه كرن. گه‌له‌ك ب مخابنی ڤه و ژ ئه‌نجامێ بۆمبه‌بارانێ ل گوندێ نێروه ژێری، چار وه‌لاتی شه‌هید بوون و پێنج ژی بریندار بوون.
شه‌هید پێكهاتی بوون ژ: نه‌سرین مه‌لا ئه‌حمه‌د، هه‌ڤژینا پێشمه‌رگه عه‌بدوللا ره‌مه‌زان، ژیێ وێ 35 سال بوون، قودره‌ت عه‌بدوللا ره‌مه‌زان، 10 سالی. رۆناك عه‌بدوللا ره‌مه‌زان، ژیێ شه‌ش سالی. بێریڤان عه‌بدوللا ره‌مه‌زان، ژیێ 30 سالی. هه‌موو ژی خه‌لكێ گوندێ دوتازا بوون.
بریندار ژی پێكهات بوون ژ: خه‌زال محه‌مه‌د عه‌لی، هه‌فراز سه‌لاحه‌ددین، هۆڤان سه‌لاحه‌ددین، به‌یان سه‌لاحه‌ددین و ئیعلام محه‌مه‌د ئه‌مین.
محه‌مه‌د مه‌جید كو پزیشكێ شۆره‌شێ بوو، ب مه‌ره‌ما چاره‌سه‌ركرنا برینداران سه‌ره‌دانا ده‌ڤه‌رێ كر و د نامه‌كێ دا ل رۆژا 21 مه‌هێ دا دبێژیت: دوازده بۆمبه ژ ئالیێ فرۆكان ڤه هاتینه هاڤێتن شه‌ش ژ وان ل ئاقارێ گوندێ مه داینه، بۆمبه‌یێن دی ژی ل گوندێ نێروه ژێری كه‌فتینه خار.
بۆ گه‌هاندنا به‌هیناما سه‌رخوه‌شیێ بۆ كه‌سوكارێن شه‌هیدان و ئاگه‌هداربوون ژ ره‌وشا ساخله‌میا برینداران، ئێڤاریا رۆژا پاشتر مه سه‌ره‌دانا گوندێ نێروه ژێری كر، و پاشی سه‌ره‌دانا جهێ بۆمبه‌بارانێ كر. هه‌تا وی ده‌می ژی گۆشتێ شه‌هیدا ل سه‌ر داران مابوو و ده‌ستێ زارۆیه‌كێ ئێك سالی ژی مه دیت، هه‌روه‌سا مه جێمكه‌ك ژی دیت كو ژ زكێ دایكا خوه ده‌ركه‌فت بوون، ژ به‌ر كو شه‌هید نه‌سرین یا دوگیان بوو و مه‌ها دووماهیێ یا دوگیانیێ دا بوو، ب راستی یا من دیتی كاره‌سات و وێنه‌یێ بچووككری یێ هه‌ڤشێوێ كاره‌ساتا جه‌رگبڕا زێوه بوو.
رۆژا 23ی چریا دویێ یا سالا 1986ێ هشیار و سلۆ خدر و فوئاد ژ باره‌گایێ لقێ ئیك هاتنه نك مه، و ب مه ڕاگه‌هاند كو خۆله‌كا مه‌شق و راهێنانێ ل سه‌ر مۆشه‌كا سام7 سترێلا(8) یا به‌رده‌وامه و گه‌له‌ك ب باشی و ب رێكوپێكی برێڤه دچیت.
ده‌مژمێر دوازده و سیه خۆله‌كێ نیڤرۆ یا رۆژا پاشتر، چه‌ند فرۆكه‌یێن ئیرانی ب ده‌نگه‌كێ گه‌له‌ك بلند ب ئاسمانێ گه‌لیێ كانی ساركێ دا به‌ر ب سه‌ری سه‌ركه‌فتن. ده‌نگێ وان هند یێ ب هێز بوو هه‌روه‌كو هه‌ژماره‌كا بۆمبه‌یان ل دووڤ ئێك بته‌قن. لێ بله‌ز به‌ر ب ده‌ڤه‌را نێروه ژووری چوون و به‌ر ب ئیرانێ ڤه‌گه‌ریان. چه‌ند خۆله‌كان پشتی هینگێ ده‌نگێ فرۆكه‌یێن ئیراقێ ژی هات، دیار بوو كو ب دووڤ وان كه‌فتبوون. پشتی هینگێ بۆ مه دیار بوو كو فرۆكه‌یێن ئیرانی مووسل بۆمبه‌باران كریه.
بۆ رێزگرتن ل یاسایێن ناڤده‌وله‌تی یێن تایبه‌ت ب پاراستنا گیان و مافێن ئێخسیرێن شه‌ڕی، رۆژا 25ی ئیلۆنا 1986ێ بڕیارا ئازادكرنا هه‌ژده ئێخسیران مه دا كو د به‌رۆكێن شه‌رێ د ناڤبه‌را پێشمه‌رگه‌ی و هێزێن رژێمێ دا كه‌فتبوونه د ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان دا. ئه‌و ئێخسیر ب ئازادانه ڤه‌گه‌ریانه ناڤ مال و كه‌سوكارێن خوه، رۆژا پاشتر ژ به‌ر كو مانا ل وی سنۆری ده‌مه‌كێ درێژ پێڤه‌چوو، مه بڕیار دا بۆ خوه و هه‌ڤالێن خوه ده‌ست ب دروستكرنا خانی و په‌ناگه‌هان بكه‌ین. ل رۆژا 4ی كانوونا ئێكێ یا سالا 986ێ پشتی وه‌ستیانه‌كا مه‌زن، دروستكرنا خانیان ب دووماهی هات.
ناوچا دهۆكێ گه‌له‌ك ئاریشه هه‌بوون و ئه‌ركێ وان یێ گران بوو. ب مه‌ره‌ما به‌حسكرنا ئاریشه و گرفتێن وێ ناوچێ و دیتنا چاره‌سه‌ریان، رۆژا 2ی كانوونا ئێكێ 1986ێ ب به‌رهه‌ڤبوونا هه‌ڤالان د. جه‌رجیس و هشیار و هه‌ڤالان سلۆ خدر، قادر عه‌زیز (قه‌چاخ) و فوئاد میرانی ل گه‌ل ده‌سته‌یا كارگێری یا لقا ئێك كۆمبووین. پشتی گۆتوبێژه‌كا هوور یا بابه‌تان و ئالۆگۆریا را و بۆچوونان دوماهیا كۆمبوونێ بڕیار هاته دان:
1- لژنا ناوچا گولان ل ده‌ڤه‌را نێروه و رێكان و دۆسكی ژووریا بهێته دامه‌زراندن، و سنۆرێ وێ ژ روویێ شین هه‌تا سه‌ر زێ بیت و كاك مسته‌فا نێروه‌یی ببیته به‌رپرسێ ناوچێ، و هه‌ڤالان عه‌ریف یاسین و جه‌مال قه‌دشی و عه‌لی تێلی و شه‌كر رێكانی ب بینه ئه‌ندامێن ناوچێ.
2- فوئاد میرانی ب شێوه‌یه‌كێ ده‌مكی بهێته ڤه‌گوهاستن بۆ سنۆرێ ناوچا ئامێدیێ و عرفان و ئه‌حمه‌د كادر بهێته ڤه‌گوهاستن بۆ باره‌گایێ لقا ئێك.
3- هه‌ر پێنج ئه‌ندامێن لژنا ناوچا زاخۆ بهێنه ڤه‌گوهاستن و راگرتن، ئه‌و كه‌س به‌رهه‌ڤ نه‌بوون ل ده‌مێ هێرشا دوژمنی دا شه‌ری و به‌رگریێ ژ باره‌گایێ خوه بكه‌ن.
4- ئه‌و كادرێن خۆلا هه‌شتێ كو ب بڕیارا مه‌كته‌با سیاسی پله‌یا ئه‌ندامه‌تیا ناوچێ پێ هاتیه دان، بكه‌نه‌ڤه كادر و پله‌یا وان ژێ بهێته ستاندن.
رۆژا پاشتر مه دو كۆمبوون ل گه‌ل ده‌سته‌یا كارگێری یا لقێ ئێك كرن. د كۆمبوونان دا كو ده‌سته‌یا پشكنین و چاڤدێری (دكتۆر جه‌رجیس حه‌سه‌ن و هێشار زێباری و عه‌قید عه‌لی) ژی به‌رهه‌ڤ بوون، پشتی هه‌لسه‌نگاندنا ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ ب گشتی و لقێ ئێك ب تایبه‌تی چه‌ندین بڕیارێن گرنگ ل دۆر وێ ده‌ڤه‌رێ و ره‌وشا لقێ هاتنه دان، هه‌روه‌سال دۆر بابه‌تێ لێگوهارتنا ئێخسیران ل گه‌ل سادق عومه‌ری و چاره‌نڤیسێ مه‌جید حاجی تاژیكی، مه عزه‌ددین سه‌عدۆ دیت، ئه‌وان به‌رهه‌ڤیا خوه نیشا دا بۆ ئه‌نجامدانا چالاكیه‌كا مه‌زن هه‌مبه‌ری سێداره‌دانا مه‌جید تاژیكی، بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ ژی ده‌مێ مه‌هه‌كێ مۆله‌ت پێ هاته دان.
هه‌ر د چارچووڤێ توندكرنا رێكخستنێن پارتی ل رۆژا 6ی كانوونا ئێكێ 1986ێ هه‌ڤالان د. جه‌رجیس حه‌سه‌ن و هشیار زێباری و عه‌قید عه‌لی ب مه‌ره‌ما برێڤه‌به‌رنا كاروبار و ئه‌ركێن خوه‌یێن نوو به‌ر ب لقا ئێك ب رێ كه‌فتن و رۆژا پاشتر مه گه‌ڕا دویێ یا هه‌ڤالێن رێكخستنێن سنۆرێ ناوچا زاخۆ دیتن.
پشتی چاڤه‌رێبوونه‌كا درێژ، ئێڤارا رۆژا 8ی كانوونا ئێكێ 1986ێ مۆشه‌كا (سام7) گه‌هشته ده‌ستێ مه و برووسكا سلێمان و كه‌زانی ژی گه‌هشت كو به‌حسی وان هێرش و چالاكیێن پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان كر یێن رۆژا 6ی كانوونا ئێكێ ل سه‌ر رێكا كانی ماسێ بۆ زاخۆ و ل سنۆرێ لژنا ناوچا ئامێدیێ ل سه‌ر دوژمنی هاتینه كرن، و گورزه‌كێ مه‌زن داوه‌شاندیه لیوا بێگۆڤا و فه‌وجا (سۆتكێ) و دو ترۆمبێلێن له‌شكری ژ جۆرێ ئیڤا سۆت بوون، و جه‌نازێ دوازده كوشتیان كه‌فت بوو دده‌ستێ پێشمه‌رگه‌یێن مه دا. د ناڤ كوشتیان دا جه‌نازێ ئامر سریه‌كی ب پله‌یا مولازمێ ئێكێ ب ناڤێ عه‌بدولحاتم، خه‌لكێ به‌غدا هه‌بوو، چار كه‌س ژی ب ئێخسیری كه‌فتبوونه ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌ی و ده‌ه كلاشینكۆف و دو ئاربیكی و ئێك ئارپیجی و ئێك تۆپا 6 ملم ده‌ستكه‌فتێن پێشمه‌رگه‌یێن مه‌بوون و سوپاس بۆ خودێ هه‌موو پێشمه‌رگه ب سلامه‌ت و بێ زیان بوون.
ل رۆژا 8ی كانوونا ئێكێ 1986ێ مه زه‌ینه‌ل رَیكانی دیت، كو دلسۆزانه پشكداری د شۆره‌شێ دا كربوو و د خزمه‌تكرن و به‌رگریكرنێ دا ژ ئاخ و نشتیمانی رۆل و كاریگه‌ریه‌كا دیار و به‌رچاڤ هه‌بوو، د پشكه‌كا وێ دیدارێ دا من ئه‌و ل سه‌ر دامه‌زراندنا لژنا ناوچا گولان ئاگه‌هدار كر.
