بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا چارێ
گه‌هشتن بۆ سنورێ لقێ ئێك
32
ل رۆژا 25ی گولانا 1987ێ، محه‌مه‌د ئه‌رشی ده‌نگوباس بۆ ئینان، كو دوهی حكومه‌تا ئیراقێ ب مه‌ره‌ما دانانا كێلیێن سنۆری ل گه‌ل توركیا، ب شه‌ش هێلیكۆپته‌ران هێزه‌كا سه‌د كه‌سی ئینایه ئه‌رشێ، من ژی نامه‌ك بۆ ماجد به‌گێ نڤیسی، هه‌كه هێزێن توركیا بهێنه ناڤ ئاخا مه ب دژواری لێبده‌ن و خالد تاها و حه‌مید ئه‌رگۆشی بۆ چاڤدێریكرنا بابه‌تی مه هنارتنه سه‌رنێ، دره‌نگی شه‌ڤێ د.رۆژی ب برووسكێ ئه‌م ئاگه‌هدار كرین، كو ئه‌و چالاكی و هێرشا بڕیار بوو ل بامه‌رنێ بهێته كرن، هاته پاشخستن، هه‌روه‌سا بۆ دابینكرنا پشكه‌كا پێدڤیێن له‌شكری یێن پێشمه‌رگه‌ی ل سنۆرێ لقێ ئێك ل رۆژا 18 هه‌تا 25ی گولانێ ژ سێلكێ هه‌ژماره‌كا چه‌ك و ته‌قه‌مه‌نیان هاتنه ڤه‌گوهاستن بۆ لقێ ئێك.
رۆژا 26ی گولانا 1987ێ، د بیروه‌ریا یازده سالیا ده‌ستپێكرنا شۆڕه‌شا گولانێ من بروسكا پیرۆزباهیێ ئاراسته‌ی مه‌كته‌با سیاسی و هه‌موو لق و ناوچه و باره‌گایێن هێزا پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان كر. هه‌ما رۆژێ، بۆ گه‌نگه‌شه‌كرنا هاتنا له‌شكرێ ئیراقێ ب مه‌ره‌ما دانان كێلیێن سنۆری، حه‌سه‌ن ئه‌رشی هاته سه‌ره‌دانا مه.
رژێما ئیراقێ ب هه‌موو چه‌ك و فرۆكه و هێز و جاشان ڤه نه‌شیا ب سه‌ر پێشمه‌رگه‌ی دا سه‌ربكه‌ڤیت، له‌وڕا نه‌مه‌ردانه و به‌رۆڤاژی هه‌موو یاسایێن نێڤده‌ولی یێن شه‌ڕی، چه‌كێ كیمیایی ب كارئینان، ده‌مژمێر شه‌شی سپێده‌هیا رۆژا 28ی گولانا 1987ێ، فرۆكه‌یێن شه‌ركه‌رێن ئیراقێ ب چه‌كێ كیمیایی گوندێن مه‌له‌كا و بله یا ژێری(12) بۆمبه‌باران كرن و ب وێ ئه‌گه‌رێ هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا وه‌لاتیان بریندار بوون، ل گۆره‌ی بروسكا لقێ دو، ژ ئه‌گه‌رێ چه‌كێ كیمیایی ژ 60 خێزانان 30 كه‌سان بیناهیا چاڤێن خوه ژ ده‌ست دایه و ب مه‌ره‌ما چاره‌سه‌ركرنێ بۆ ئیرانێ هاتینه ڕه‌وانه‌كرن. هه‌مان رۆژێ محسن سالحی سه‌ره‌دانا مه كر.
ل گۆره‌ی وان ده‌نگوباسێن بۆ مه هاتین ل دووماهی رۆژێن مه‌ها گولانا 1987ێ، دوژمنی ل دێره‌لۆكێ ده‌ست ب لڤینێن له‌شكری كر بوو، ب تایبه‌تی جاشێن له‌تۆی و عاسفی و له‌شكرێ ئیراقێ و كه‌تیبه‌كا تۆپخانێ ژی بۆ شه‌ری به‌رهه‌ڤ كربوو. ل گۆره‌ی ده‌نگ و باسان وه‌سا بڕیار بوو هێرشێ بكه‌نه ده‌ڤه‌را ده‌شتازێ ب مه‌ره‌ما سۆتنا گوندێن ده‌ردۆرا جادا گشتی.
د رۆژا ئێكێ یا مه‌ها خزیرانا 1987ێ دا مه سه‌ره‌دانا باره‌گایێ خالدی كر، و ل وێرێ من جه‌ماعه‌تێن ئێكه‌تیێ (ئازاد هه‌ورامی) و هه‌ڤالێن وی دیتن، و من ب گه‌رمی خێرهاتنا وان كر. ئه‌وان نامه‌كا جه‌لال تاله‌بانی بۆ من ئینابوو، و زاره‌كی ژی به‌حسی چه‌ندین خال و بابه‌تێن گرێدای ب ره‌وشێ و په‌یوه‌ندیێن ل گه‌ل توركیا و به‌ریێ كوردستانێ هاته كرن. هه‌ر وێ رۆژێ، دكتۆر رۆژ و هه‌ڤال گه‌هشتنه باره‌گایێ لقێ ئێك و رۆژا پاشتر بروسكا لژنا ناوچا زاخۆ بۆ مه هات، كو ل رۆژا 30 گولانێ هێزێن ناوچا زاخۆ د هێرشه‌كا قه‌هره‌مانانه دا ده‌ست ب سه‌ر باره‌گایێ فه‌وجا 110 یا شه‌رانشێ و زێده‌تر ژێ سێ ره‌بیعه و جهێن چه‌كدارێن رژێمێ دا گرتیه، د وێ هێرشێ دا هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا چه‌كدارێن سه‌ر ب رژێمێ ڤه هاتنه كوشتن و بریندار بوون، و ده‌ستكه‌فته‌كێ ئێكجار مه‌زن كه‌فتیه د ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان دا. ژ ئالیه‌كێ دی ڤه ده‌نگ و باسێ لڤینێن دوژمنی ل دێره‌لۆكێ زێده ببوون، و به‌رهه‌ڤی ژی دكرن هێرش بكه‌نه سه‌ر ده‌ڤه‌را شێلادزێ.
وێره‌كی و ئازایه‌تیا پێشمه‌رگه‌یێن دلێر و قه‌هره‌مان گه‌هشتبوو راده‌یه‌كی، كو بۆ خه‌باتێ و چالاكیێن زێده‌تر و لێدانا گورزێن مه‌زنتر ل دژومنی، كه‌فتبوونه د به‌ریكانێ دا.
ل رۆژا 3ی خزیرانا 1987ێ، هه‌ڤالان د. رۆژ نووری شاوه‌یس و عه‌قید عه‌لی و سه‌ید سالح و ره‌مزی شه‌عبان و شوكری نێروه‌یی هاتنه نك مه، و دووماهی ئه‌نجامێن شه‌ڕێن سووتكێ و بامه‌رنێ ب هووری به‌حس كرن، و مه بڕیار دا رۆژا پاشتر درێژیێ ب روونشتنێ بده‌ین. ل گه‌ل وێ ئێكێ ژی دا رۆژا پاشتر ل گه‌ل لقێ ئێك و ده‌سته‌یا پشكنین و چاڤدێریێ بۆ كاروبارێن سنۆرێ لقێ ئێك كۆمبووین، و ل دۆر كاروبار و ره‌وشا لقێ ئێك هه‌روه‌سا به‌رهه‌ڤیان بۆ ڤه‌گه‌ریانا مه چه‌ند بڕیار دان.
هه‌ر چه‌ند ئه‌و ده‌مێ ئه‌م ل سنۆرێ لقێ ئێك بووین، فرۆكان بێهنا مه نه‌ڤه‌دا و به‌رده‌وام ب دووڤ مه ڤه‌بوون و رۆژانه چه‌ندین فرۆكان ئه‌و جهێن ئه‌م لێ یان یێن مه سه‌ره‌دان بۆ دكر بۆمبه‌باران دكرنن، لێ ل گه‌ل وێ ئێكێ ژی دا بێی گوهدانا مه‌ترسیا بۆمبه‌بارانان جه‌ماوه‌رێ جه‌ڤه‌رێ دلسۆزی و خۆراگری و وێره‌كیا خوه سه‌لماند، و بوونه ئه‌گه‌رێ ب هێزبوونا پارتی و پێشڤه‌برنا شۆڕه‌شێ. جه‌ماوه‌رێ وه‌فاداری و دلسۆزیه‌كا بێ وێنه و زێده‌تر ژ راده‌یێ پێدڤی هه‌بوو، ئه‌و د وی سنۆری دا پشته‌ڤانێن مه‌زن یێن حزبێ بوون، و چ جاران به‌رهه‌ڤ نه‌بوون بچووكترین نهێنی ئاشكرا بكه‌ن، و جهێ مانا مه یان پێشمه‌رگه‌ی ئاشكرا بكه‌ن، من دڤێت ل دۆر وێ ئێكێ نموونه‌كێ به‌حس بكه‌ن، جاره‌كێ كه‌سه‌كێ ده‌ڤه‌را نێره‌وه پرسیار ژ شڤانه‌كی كر،
“ئه‌ز ته‌ته‌رم و نامه‌كا كاك مه‌سعوودی ل گه‌ل منه و پێدڤیه بگه‌هینم، ل كیرێ یه؟،” شڤانی گۆت بوویێ: ئه‌ڤه تو چ دبێژی؟، كابرای ژی داكوكی كر بوو، كو نامه و چه‌ندین ده‌نگ و باس ل گه‌ل دانه و شڤان نه‌ئاخفت بوو، و چ تشت ئاشكرا نه‌كربوون، هه‌ر چه‌ند دزانی ژی ئه‌م ل كیرێ ینه.
رۆژا 4ی خزیرانا 1987ێ برووسكا هێزا بارزان و عه‌بدولموهه‌یمنی بۆ مه هات، كو محه‌مه‌د و جه‌ماعه‌تا وی گه‌هشتینه ده‌ڤه‌را حه‌یات، مه ژی به‌رسڤ دایێ كو ئه‌م ب نیازی ب رێ بكه‌ڤین، ل سه‌ر وێ ئێكێ رێككه‌فتین كو ل ناوچا گولان ل ده‌ڤه‌را دۆسكی ژووری ئێك و دو ببینین.
ده‌ستپێكا مه‌ها خزیرانا 1987ێ، باره‌گایه‌كێ مه ب چه‌كێ كیمیایی هاته بۆمبه‌باران كرن، سۆپاس بۆ خودێ ئه‌م ب گشتی ب سلامه‌ت بووین، لێ باره‌گایه‌كێ حزبا شیوعی كربوو ئارمانج و زیان ب به‌ر وان كه‌فتبوون.
هه‌روه‌كو پێشتر ژی من ئاماژه پێكری، وه‌لاتیێن ده‌ڤه‌رێن ئازادكری به‌رده‌وام ل ژێر بۆمبه‌بارانان بوون و پشكا مه‌زن یا قوربانییان ژی ژن و زارۆك بوون.د ئێك ژ وان بۆمبه‌بارانان دا، خانیێ وه‌لاتییه‌كی كره ئارمانج و د ئه‌نجام دا ژنه‌ك د گه‌ل زارۆكه‌كی شه‌هید بوون، دیار ئه‌و ژن یا دوگیان ژی بوو. ژبه‌ر دژوارییا په‌قینێ خوینا وی زارۆكی ل سه‌ر دیوارێ خانی به‌لاڤ ببوو و وێنه‌یێ كاره‌ساته‌كا جه‌رگبڕ و ناخهه‌ژین ژێ ئافراند بوو. ب راستی كێم كه‌سان شیانێن دیتنا وی دیمه‌نی هه‌بوون. وێ كاره‌ساتێ كارتێكرنه‌كا مه‌زن ل سه‌ر مه هێلا.
رۆلێ ده‌سته‌یا چاڤدێری و پشكنین
ئێك ژ كار و ئه‌ركێن گرنگ یێن كارێ پارتایه‌تی پێكهاتی بوون ژ چاڤدێری و سه‌رپه‌رشتی و دووڤچوونا كاروبارێن لق و ناوچه و رێكخراوان و سه‌ره‌دانا رێكخستن و هه‌ڤال و جه‌ماوه‌رێ مه، هه‌ر پێخه‌مه‌ت وێ ئێكێ بۆ جارا ئێكێ ل ئیلۆنا 182ێ، دده‌سته‌یا پشكنین و چاڤدێری كو پێكهات بوو ژ هه‌ڤالان فازل میرانی و هشیار زێباری و نه‌جمه‌ددین یوسفی، سه‌ره‌دانا لقێ ئێك كر.
د وێ سه‌ره‌دانێ دا پشكێن جودا جودا یێن لقێ و ناوچه و رێكخراو و باره‌گایێن سنۆرێ لقێ ئێك كر، و هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا هه‌ڤال و جه‌ماوه‌رێ ده‌ڤه‌رێ ژ نێزیك دیت بوون، و كێشه و گرفت ب شێوه‌یه‌كێ به‌رئاقل و زانستی ده‌ستنیشان كرن، و راپۆرته‌كا تێروته‌سه‌ل ل دۆر ئه‌نجامێ سه‌ره‌دانێ و ڕا و بۆچوون و سه‌رنج و پێشنیاز و چاره‌سه‌ركرنا وان دیار و به‌رچاڤ كربوو. سه‌ره‌دان و راپۆرتا وان كارتێكرنه‌كا به‌رچاڤ د چاره‌سه‌ركرن و پێشڤه‌برنا كاروبارێن پارتایه‌تی ل وی سنۆری هه‌بوو.
هه‌ر د وی چارچووڤه‌ی دا و ب مه‌ره‌ما چاڤدێری و لێكۆلین و دووڤچوونا كاروبارێن وان ل رۆژا 2ی نیسانا 1984ێ، هه‌ڤالان دكتۆر رۆژ و حمید ئه‌فه‌ندی و فره‌نسۆی سه‌ره‌دانا سنۆرێ لقێن سێ و چار كر.
پشتی وێ زێده‌تر ژ دو مه‌هان ل سنۆرێ لقێن سێ و چار من، رۆژا 20ی خزیرانا هه‌مان سال هه‌ڤالان د. رۆژ نووری شاوه‌یس و حه‌مید ئه‌فه‌ندی و فره‌نسۆ حه‌ریری دووماهی ب كارێن خۆ ئینان و ڤه‌گه‌ریان، ب پشتراستی ڤه سه‌ره‌دانا وان كراتێكرنه‌كا باش هه‌بوو، و راپۆرته‌كا تێروته‌سه‌ل ل دۆر سه‌ره‌دانا خوه به‌رچاڤ كر. گرنگنرین بڕیار ل دۆر وێ ئێكێ ژێكجوداكرنا هه‌ردو لقێن سێ و چار بوو، گه‌له‌ك تێبینی و بۆچوون ل سه‌ر رێكخستنێن وێ ده‌ڤه‌رێ هه‌بوون.
هه‌روه‌سا پێخه‌مه‌ت باشتركرنا كاروبارێن سنۆرێ لقێ ئێك ل سالا 1986ێ ده‌سته‌یا پشكنین و چاڤدێری ژ ڤان هه‌ڤالان پێكهات بوو كو سه‌ره‌دانا سنۆرێ لقێ ئێك بكه‌ن:
1- هه‌ڤال دكتۆر جه‌رجیس حه‌سه‌ن، ئه‌ندامێ مه‌كته‌با سیاسی.
2- هه‌ڤال هشیار زێباری، ئه‌ندامێ كۆمیتا ناڤه‌ندی.
3- هه‌ڤال مولازم عه‌لی، ئه‌ندامێ كۆمیتا ناڤه‌ندی.
وێ ده‌سته‌یێ رۆله‌كێ گرنگ هه‌بوو د چاڤدێری و رێكخستن و ده‌ستنیشانكرنا كێم و كاسی و ئاریشه و گرفتان و دیاركرنا پێشنیاز و رێكه‌چاره‌یێن گونجای، پێخه‌مه‌ت موكمكرن و پێشڤه‌برنا كارێ پارتایه‌تی، لژنێ سه‌ره‌دانا پتریا لق و ناوچه و رێكخراوێن سنۆرێن لقان ب گشتی و لقێ ئێك ب تایبه‌تی كر.
