بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا پینجێ
په‌یوه‌ندیێن پارتی و شوره‌شێ
39
هێزێن ئێكه‌تیێ چ جۆرێن شاره‌زایێ د سروشت و جوگرافیا و وارێن جڤاكی یێن ده‌ڤه‌رێ دا نه‌بوون. هه‌ژماره‌كا كه‌سێن شاره‌زا ل گه‌ل دا هاتبوون، لێ ده‌مێ شه‌ری ده‌ستپێكری ژ به‌ر تێگه‌هشتنا وان یا شاش بۆ ره‌وشێ تووشی زیان و شكه‌ستنێ بوون، و هه‌ژماره‌كا وان ب ئێخسیری هاتنه گرتن و هه‌ژماره‌كا مه‌زن ژی ژ وان خوه راده‌ستی ئیراقێ كر. خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ هه‌موویان خوه ب دلسۆزێن رێبازا بارزانی دزانی، ده‌مێ زانی شه‌ر ل دژی بارزانی و پارتی یه ل دژی هێزێن ئێكه‌تیێ سه‌رهلدا.
ب مخابنی ڤه هه‌ر ئێك ژ هه‌ڤالان: مه‌لا ئه‌مین حاجی بارزانی، ره‌شید حاجی بارزانی، عومه‌ره‌ره‌ش كه‌ندیناوه‌یی، مه‌ردان رۆسته‌م سوورچی، ئه‌حمه‌د عه‌بدوللا هه‌ركی، یه‌حیا یوسف شامل سندی و ئه‌نوو ئیسماعیل به‌رگاره‌یی شه‌هید بوون.
ئێك ژ وان خوینگه‌رم و پێشمه‌رگه‌یێن دلێر و ئازا یێن به‌ری شه‌رێ هه‌كاری شه‌هید بووی، (سیروان عه‌بدولره‌حمان حاجی عه‌لی) بوو، رۆژا 13ی گولانا 1978ێ ژ باره‌گایێ خوه ل دۆلا (گۆسته) ب مه‌ره‌ما ئینانا خوارنێ و پێدڤیێن باره‌گای ب ده‌واران به‌ر ب سنۆرێ توركیا ب ڕێ كه‌فت، لێ ل ده‌مێ ده‌ربازبوونێ ژ رووبارێ زێ ده‌وارێ وی هار بوو و ژ ئه‌گه‌رێ وی دربێ ب سه‌رێ وی كه‌فتی د ناڤا ئاڤا زێ دا گیانێ خوه ژ ده‌ست دا، و شه‌هید بوو و پشتی چه‌ند سه‌عه‌تان ته‌رمێ وی هاته دیتن و هه‌ر ل وێرێ هاته ڤه‌شارتن.
پشتی شه‌رێ هه‌كاری، ب مه‌ره‌ما سارێژكرنا برینان و ڤه‌كرنا به‌رپه‌ره‌كێ نوو د ناڤبه‌را هه‌ردو ئالیان دا، بزاڤه‌كا مه‌زن هاته كرن. بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ ژی هه‌ڤالێن سه‌ركرداتیا ده‌مكی ل گه‌ل مولازم عومه‌ر عه‌بدوللا كۆمبوون. سامی نامه‌ك بۆ سه‌ركرداتیا كۆمه‌لێ هنارت بوو، لێ نه‌وشێروان مسته‌فای ئه‌و نامه نیشا كه‌سێ نه‌دابوو و ده‌ست ب گه‌فان كربوو.
ل ده‌ڤه‌را سلێمانیێ، ئێكه‌تیێ ژ ئه‌گه‌رێ هاریكاری و پشته‌ڤانی و ئاسانكاریێن رژێما ئیراقێ شیا تا راده‌یه‌كی ئاریشان بۆ پێشمه‌رگه‌یێن پارتی ل سنۆرێ ده‌ڤه‌را سلێمانیێ دروست بكه‌ت و بئێشینن، ب شێوه‌كێ كو ده‌لیڤا چالاكیان د ده‌ستان دا نه‌مابوو، و هه‌تا هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا پێشمه‌رگه‌یێن مه شه‌هید ژی كرن، ڤێ ئێكێ ژی ده‌لیڤا مانا پارتی ل سنۆرێ ده‌ڤه‌را سلێمانیێ ب زه‌حمه‌ت ئێخست.
ل رۆژا 14ی گولانا 1980ێ، بروسكه‌كا لقێ دو بۆ مه هات، ل گۆره‌ی وێ بروسكێ ل گوندێ سرێشمێ نێزیك رۆستێ، هێزێن ئێكه‌تیێ بیست و حه‌فت پێشمه‌رگه‌یێن لژنا ناوچا باله‌كی ژچه‌ككربوون. فه‌رماندارێن مه‌فره‌زێن مه ئه‌حمه‌د خه‌لانی و عۆسمان مسته‌فا نه‌بی و عه‌بدوللا بێشه‌یی بوو و شه‌ر نه كربوو. ئه‌و بوو لقێ دو هاتنه ئاگه‌هداركرن كو پێدڤیه سنۆره‌ك بۆ بهێته دانان.
رۆژا 17ی گولانا 1980ێ، ل گوندێ مه‌له‌كا د ده‌مه‌كی دا پێشمه‌رگه‌یێن ده‌ڤه‌رێن سه‌فین و كۆیێ (لقێ دو) د بێهنڤه‌دانێ دا بوون، هێزێن ئێكه‌تیێ و سوشیالیستێ ب هه‌ڤپشكی هێرش كره سه‌ر پێشمه‌رگه‌یێن مه. ئه‌ڤ ره‌فتارا ئێكه‌تیێ بوو ئه‌گه‌رێ دلگرانیا جه‌ماوه‌ری ژ ئێكه‌تیێ و هه‌ڤسۆزیا ڕایا گشتی یا ملله‌تێ كورد بۆ مه، ژ به‌ركو ئه‌م د وی شه‌ری دا ده‌ستپێشخه‌ر نه‌بووین.
ل گۆره‌ی بروسكه‌كا لقێ دو شه‌ڤا 22ی گولانا 1980ێ ژ ئه‌نجامێ شه‌ره‌كی د ناڤبه‌را هێزێن مه و هێزێن ئێكه‌تیێ دا ل شێخان، هێزێن ئێكه‌تیێ تووشی زیانێ بوون و گه‌له‌ك كه‌لوپه‌لێن له‌شكری ب جه هێلا بوون، دو پێشمه‌رگه‌یێن مه ژی بریندار بوون.
رۆژا 23ی ته‌باخا 1980ێ، دو پێشمه‌رگه‌یێن لقێ چار ده‌رمان بۆ كرنه ناڤ خوارنێ و گیانێن خوه ژ ده‌ست دان، پاشی دیار بوو كو ده‌سته‌كێ خیانه‌تێ هه‌بوو و خیانه‌ت لێ هاتیه كرن. هه‌روه‌سا ل سنۆرێ لقێ چار تۆره‌كا سیخۆری ب سه‌رپه‌رشتیا خه‌لیفه نوێك هاته ئاشكرا كرن، و هاتنه ده‌سته‌سه‌ركرن كو ژ پێنج كه‌سان پێكهاتبوون و ب نیازا په‌یوه‌ندیكرنێ بوون ب ئێكه‌تیێ.
ب مه‌ره‌ما نێزیكبوونا زێده‌تر ژ جه‌ماوه‌ری و دانانا بنگه‌هه‌كێ ده‌ستپێكی بۆ پێشمه‌رگه‌ی ل ده‌ڤه‌رێ و پێخه‌مه‌ت زێده‌كرنا چالاكیێن مه ل وی سنۆری، مه سه‌ره‌دانا ده‌ڤه‌را ته‌ركه‌ش (گونده‌كێ رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ یه ل نێزیك كه‌وپه‌ر) كر. بۆ دیاركرنا نیازپاكیا مه و بۆ وێ ئێكێ هه‌بوونا هێزێن مه ل وێ ده‌ڤه‌رێ نه‌بنه ئه‌گه‌رێ سه‌رهلدانا ئاریشان، مه هێزێن خوه ئالیێ باله‌ك و سیده‌كان ڤه‌كێشان، حزبا سوشیالیست و شیوعیان پێشوازی ل وێ بڕیارێ كر و ب گاڤه‌كا باش و د به‌رژه‌وه‌ندا گشتی دا زانی. لێ دیار بوو ئێكه‌تیێ بڕیارا شه‌ری دا بوو، له‌ورا ل رۆژا 10ی چریا ئێكێ یا سالا 1980ێ، ل به‌ره‌یێ دو شه‌ری ده‌ستپێكر. سوپاس بۆ خودێ مه زیان نه‌بوون و هێزێن ئێكه‌تیێ شكه‌ستن و چه‌ندین پارچه‌یێن چه‌كی ب جه هێلان. رۆژا 12ی چریا ئێكێ 1980ێ ل ده‌ڤه‌را قه‌لاتۆكان شه‌ر د ناڤبه‌را هێزێن مه و یێن ئێكه‌تیێ ده‌ستپێكر، پشتی دو سه‌عه‌تێن شه‌ری، ئێكه‌تی شكه‌ست و ده‌ست ب سه‌ر باره‌گه‌ه و كه‌لوپه‌لێن وان دا هاته گرتن.
رۆژێن 17 ــ 18ی چریا ئێكێ 1980ێ، شه‌ر د گه‌ل ئێكه‌تیێ ل ده‌ڤه‌را پشتئاشان و قرنافه به‌رده‌وام بوو. د ڤی شه‌ری دا پشتی بجه هێلانا تۆپه‌كا 81 ملم و ئێخسیره‌كی و كلاشینكۆفه‌كێ پاشڤه‌زڤرین. شه‌ڤا 5 ل سه‌ر 6ی شواتا 1983ێ هێزێن مه بلنداهیێن گرێ جاسووسان گرت، كو جهه‌كێ گرنگ و زال بوو ل سه‌ر ده‌ڤه‌را دۆله‌توو.
هه‌مان ده‌م، ئیرانێ ژی ل ده‌ڤه‌را عه‌ماره ده‌ست ب هێرشێ كر، ب پشتراستی ڤه گه‌له‌ك كه‌سان وه‌سا هزر دكر، كو هێرشان په‌یوه‌ندی ل گه‌ل ئێك هه‌بوو، د راستی دا ژبلی رێككه‌فتێ چ تشتێ دی نه‌بوو، لێ گرتنا ده‌ڤه‌رێ گاڤه‌كا گرنگ و د جهێ خوه دا بوو، ژ به‌ر كو گرتنا وی جهی بابه‌ته‌كێ ستراتیژی بوو بۆ وێ ئێكێ بشێین به‌رگریێ ژ خوه بكه‌ین. رۆژا 8ی شواتا 1983ێ هێزێن ئێكه‌تیێ و حزبا دیمۆكرات ب هه‌ڤپشكی هێرش كره سه‌ر هێزێن مه‌ل چیایێ جاسووسان و پشتی شه‌ره‌كێ دژوار هێرشا وان هاته تێكشكاندن و هێزێن پێشمه‌رگه‌ی دبێ زیان بوون.
ل گۆروی گۆتنێن حه‌سۆ میرخان ژاژۆكی، وه‌سا دیار بوو به‌رپرسه‌كێ ئێكه‌تیێ ب ناڤێ مه‌حموود دووكان نامه‌ك بۆ نڤیسی بوو. د نامێ دا ئاماژه ب وێ ئێكێ كربوو كو ئه‌م برایێن ئێكین و بۆچی شه‌رێ ئێكودو دكه‌ین، د وی ده‌می دا خه‌لكێ گوندێ دۆله‌توو خوه به‌رهه‌ڤكربوو ب مه‌ره‌ما پێشوازیكرنێ ل هێزێن مه، لێ ئێكه‌تیێ رێگری لێ كر بوو، مه ژی ئاگاهی بۆ حه‌سۆی هنارتن كو ب چ شێوه‌یه‌كی ده‌لیڤێ نه‌ده‌ن كه‌سه‌كێ ئێكه‌تی نێزیكی باره‌گایێ وان ببیت، و به‌رسڤ نه‌هێته دان، لێ حه‌سۆی به‌رسڤ دابوویێ كو ماده‌م ئه‌م برایێن ئێكین سه‌رێ چیایێ جاسووسان گه‌له‌ك یێ ساره و ئه‌م ژی دێ هێینه دۆله‌توو، هه‌كه هوون رازی ژی نه‌بن دێ هه‌ر هێین.
رۆژا 12 یان 11ی شواتا 1983ێ، مه‌حموود فه‌قی خدر و ئه‌بوو شوان كو دو كادرێن حزبا شیوعی یا ئیراقی بوون، سه‌ره‌دانا حه‌سۆی كر بوو، و گۆتبوویێ ره‌وشا ئێكه‌تیێ گه‌له‌ك یا خراب و ئالۆزه و مژویلی ڤه‌گوهاستنا باره‌گایێ خوه‌نه، ژ ناوزه‌نگێ بۆ چارباژێر و داخواز كریه كو بنگه‌ه و باره‌گایێن حزبا شیوعی نه‌هێنه تۆپبارانكرن.
رۆژێن 8 و 9ی نیسانا 1983ێ، ل شارباژێر ئه‌م مژویلی كاودانێن لقێن سێ و چار بووین، دیار بوو هێزێن ئێكه‌تیێ و پشكه‌كا دیمۆكرات ب هاریكاریا ئیراقێ مژویلی خوه به‌رهه‌ڤكرنێ بوون، ب مه‌ره‌ما هێرشكرنه‌كا مه‌زن ل سه‌ر هێزێن مه ل ده‌ڤه‌را شارباژێر، د ڤی شه‌ری دا بیست و چار پێشمه‌رگه‌یێن پارتی و حزبا سوشیالیست شه‌هید بوون، شازده پێشمه‌رگه‌یێن پارتی و هه‌شت پێشمه‌رگه‌یێن سوشیالیست، ژ وانا: نه‌به‌ز و جه‌لالێ چوارتا و وه‌ستا جه‌مالێ پێنجوینی.
رۆژا 26ی نیسانا 1983ێ، به‌ره‌یێ (جود) ل هه‌ولێرێ ده‌نگوباسه‌ك بۆ مه هنارت كو خوه به‌رهه‌ڤ كریه بۆ هێرشكرنێ ل سه‌ر هێزێن ئێكه‌تیێ ل ده‌ڤه‌را بالیسان. رۆژا 17ی نیسانا 1983ێ، هێزێن جود هێرش ل ده‌ڤه‌را بالیسان كره سه‌ر ئێكه‌تیێ و پشتی شه‌ره‌كێ گران ده‌ست ب سه‌ر هه‌موو بنگه‌ه و باره‌گایێن مه‌لبه‌ندێ چار دا هاته گرتن، نامه‌كا گه‌له‌ك گرنگ یا نه‌وشێروان مسته‌فای كه‌ته د ده‌ستێ هێزێن مه دا. زیانێن مه پێكهاتی بوون ژ شه‌هیدبوونا چار پێشمه‌رگه‌یێن پارتی و برینداربوونا دو پێشمه‌رگه‌یێن حزبا شیوعی و شه‌هیدبوونا پێشمه‌رگه‌یه‌كێ حزبا سوشیالیستا كوردستانێ، د ئه‌نجا مدا جه‌كدارێن ئێكه‌تیێ بۆ ده‌ڤه‌را ده‌ره‌شێر پاشڤه‌زڤرین.
رۆژا 28ی نیسانا 1983ێ، (حشع) ئه‌م ئاگه‌هدار كرین كو جاش و ئێكه‌تی مژویلی خوه به‌رهه‌ڤكرنه‌كا مه‌زنن ل ده‌ڤه‌را قه‌لاتتووكان و داخواز كر كو هێزێن مه ل ده‌ڤه‌را ناوزه‌نگ ل جاشان بده‌ن. رۆژا 1ی گۆلانا 1983ێ، ژ ئالیێ حزبا شیوعی ڤه هاتینه ئاگه‌هدار كرن، كو شه‌ر ل ده‌ڤه‌را كۆمتان ده‌ستپێكریه و داخوازا هێزێ و هاریكاریان كر، مه ژی هزار پێشمه‌رگه به‌رهه‌ڤ كرن بۆ وێ ئێكێ بچن هاریكاری و پشته‌ڤانیا هێزێن (جود) بكه‌ن، لێ ئیرانێ ب چ شێوه‌كێ ده‌لیڤا چوونێ بۆ ئالواتان نه‌دا هێزین مه، كو ژ وێرێ هێرشێ بكه‌نه سه‌ر باره‌گایێن ئێكه‌تیێ. دیار بوو ئیرانێ حه‌ز نه‌دكر، یان پێخۆش نه‌بوو هێزێن ئێكه‌تیێ تووشی شكه‌ستنێن مه‌زن بن، حه‌ز دكر درێژی ب شه‌ری بهێته دان و كه‌س د شه‌ری دا سه‌رنه‌كه‌ڤیت.
