بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا پێنجێ
48
رۆژا 4ی ئادارا 1980ێ، ل گوندێ دزێ من حاته‌م، به‌رپرسێ حدكا و چه‌ند پێشمه‌رگێن وان دیتن. دیار بوو سه‌ره‌دانا مهابادێ كر بوو، و حزبا دیمۆكرات ب رێكا وی ده‌نگوباس بۆ مه هنارتن، بۆ وێ ئێكێ ئاریشه بۆ وان دروست نه‌بیت بروسكه نه‌هنارت بوو.
رۆژا 5ی ئادارا 1980ێ، حاته‌م و مه‌لا محه‌مه‌د (17) و مه‌لا مه‌حموودی سه‌ره‌دانا مه كر، مه‌لا مه‌حموود ژ مهابادێ هات بوو، و ئه‌م گه‌له‌ك ل دۆر كۆمبوونا ل گه‌ل حزبا دیمۆكرات ئاخفتین، و بتایبه‌ت ل گه‌ل قاسملۆی ، مه گه‌له‌ك گازنده ژێ كرن، من ب زه‌لالی گۆتێ كو رودان گه‌هشتینه ئاستێ بێرێزیێ و ب چ شێوه‌یه‌كی ناهێنه قه‌بوولكرن. من داخواز كر سه‌ركرداتیا خوه ئاگه‌هدار بكه‌ن، هه‌كه وان پێخۆشه رێكبكه‌ڤین، ئه‌م به‌رهه‌ڤین، هه‌كه نه ژی ئه‌و ب كه‌یفا خوه‌نه، و ئێدی ئه‌م ل دووڤ وان ناگه‌رین، ژ به‌ر كو ب راستی یا پێدڤی مه یا بۆ كری، دیار بوو وان هه‌ست ب هه‌لویستێ مه كر. ل دۆر ڤه‌گه‌راندنا جۆتیارێن ده‌رخستی ژی كو ژ ئالیێ ئاغایێن ده‌ڤه‌رێ هاتبوونه ده‌رخستن، مه به‌رهه‌ڤیا خوه نیشادا بۆ هه‌ر هاریكاریه‌كا د شیانێن مه دا بیت. له‌ورا بڕیار هاته دان حاته‌م لیستا ناڤێن وان جۆتیاران به‌رهه‌ڤ بكه‌ت، دا ئه‌م هه‌ردو ئالی بزاڤێ بكه‌ین ڤه‌گه‌رینینه سه‌ر مال و مولكێ وان.
رۆژا 9ی ئادارا 1980ێ، كاك ره‌حیم قازی، ئه‌ندامێ كۆمیتا ناڤه‌ندی یا حزبا دیمۆراتا كوردستانێ، ب مه‌ره‌ما بانگه‌شا هه‌لبژارتنان بۆ جڤاتا شوورا یا ئیسلامی یا ئیرانێ (په‌رله‌مان)، سه‌ره‌دانا راژان كر بوو، د چارچووڤێ سه‌ره‌دانا خوه‌دا هاته نك مه ژی. چه‌ند كه‌ساتیێن باژارێ مهابادێ ژی ل گه‌ل دا هات بوون وه‌كو مالباتا (پیرۆت).
دیار بوو كاره‌ك بۆ پێشخستنا مالباتا قازی دهاته كرن. د دیداره‌ك مه دا ل گه‌ل ره‌حیم قازی چه‌ند پرس و بابه‌ت هاتنه به‌حسكرن، و ڕا و بۆچوون باش و ئه‌رێنی بوون. ژ ئاخفتنێن وی دیار بو كو ناكۆكی ل گه‌ل قاسملۆی دا هه‌نه. دیار بوو قاسملۆی ناما مه یا پیرۆزباهیێ نیشا كه‌سێ نه‌دا بوو، كو مه ب هه‌لكه‌فتا به‌ستنا كۆنگره‌یێ دیمۆكراتێ هنارت بوو. كاك ره‌حیم وێنه‌یه‌كێ پرۆزباهیێ بر و دخواز كر كو په‌یوه‌ندیێن مه به‌رده‌وام بن و داخواز ژی كر سه‌ره‌دانه‌كا مهابادێ بكه‌ین.
رۆژا 12ی ئادارا 1980ێ، من پێشوازی ل هه‌ژماره‌كا مامۆستایێن ئۆلی كر، ئه‌وێن من دنیاسین پێكهاتی بوون ژ: مه‌لا محه‌مه‌د ژ شنۆ، مه‌لا سه‌عدوللا ژ گوندێ ئه‌نبێ، مه‌لا خالد ژ زێوه، مه‌لا ئه‌حمه‌د مه‌لا خدر، كه‌لا عۆسمان و مه‌لا عه‌بدوللا هه‌ركی ژ گوندێ میراوه.
د دیداره‌كێ دا مه به‌حسی ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ و ئاریشه و گرفتێن د ناڤبه‌را حزبا دیمۆكرات و عه‌شیره‌تێن ده‌ڤه‌رێ كر، مامۆستایان به‌حسی وێ ئێكێ كر كو سه‌رۆك هۆزان كۆمبوونه‌ك كریه و ب نیازن رێكێ ل چالاكیێن حزبا دیمۆكراتا كوردستانێ بگرن، له‌ورا داخواز ژمه كر ناڤبژیڤانیێ بكه‌ین، بۆ وێ ئێكێ خوین نه‌رێژیت، و رێك ژی ل چالاكیێن دیمۆكراتێ نه‌هێته گرتن. هه‌روه‌سا گه‌له‌ك گازنده ژی ژ سه‌رۆك هۆزان كرن كو زولمێ ل خه‌لكی دكه‌ن.
د به‌رسڤێ من گۆتێ، ئه‌ز خه‌مساریێ ناكه‌م، و یا ژ ده‌ستێن من بهێت دێ كه‌م، لێ هه‌موو تشت ب من ب تنێ ناهێنه كرن. هه‌ر د وێ رونشتنێ دا به‌حسی هنده‌ك ره‌فتارێن حزبا دیمۆكرات ژی هاته كرن، كو د خزمه‌ت و به‌رژوه‌ندیا خه‌لكی دا نه‌بوون.
ل دوماهیێ مامۆستایان راگه‌هاند كو دێ چنه مهابادێ و دكتۆر عه‌بدولره‌حمان قاسملۆی بینن، و ب ئاشكرایی دێ ل گه‌ل ئاخڤن. مه هه‌ست پێ كر ژ هه‌لویستێن مه رازی بوون و ب دلخۆشی چوون.
د وی ده‌می خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ و ب عه‌شیره‌ت ڤه و ب حزبا دیمۆكرات ڤه وه‌سا هزر دكر كو پێدڤیه ناڤبژیڤانیێ د هه‌موو ئاریشه و گرفتێن وان دا بكه‌ین، ب گۆتن و سه‌ره‌ده‌ریا وان خوه وه‌سا دیار دكر، كو ئه‌م چ بێژین وان قه‌بووله و دێ ب جهئینن، لێ وه‌كو كریار وه‌سا نه‌بوو و راستی نه دگۆتن.
رۆژا 13ی ئادارا 1980ێ، زالگه‌هه‌كا حزبا دیمۆكرات ل گوندێ ره‌زگه رێك ل لژنا ناوچا زێوه یا پارتی گرت، كو ب نیاز بوون سه‌ره‌دانا مه‌كته‌با سیاسی ل راژان بكه‌ن. جه‌مال، شۆفێرێ ترۆمبێلی ده‌نگوباس بۆ مه ئینان. ب راستی كێم جاران چێبوویه ئه‌ز وه‌سا دلگران بم. ب رێكا شوكری مه سه‌ید عه‌لی ل گوندێ ره‌زگه ئاگه‌هدار كر، كو وێ زالگه‌هێ راكه‌ت و وان كه‌سان ژی سزا بده‌ت یێن رێك ل هه‌ڤالێن ناوچێ گرتی. به‌رپرسێ زالگه‌هێ ره‌مه‌زان ناڤه‌ك بوو كو توركه‌كێ سوننی بوو (18)، دیار بوو گه‌له‌ك په‌شێمان بوو ژ وێ ره‌فتارێ و نه دزانی كو شۆفێر هه‌ڤالێ مه‌یه. پشتی وێ روودانێ حاته‌م به‌رپرسێ حزبا دیمۆكرات ل ده‌ڤه‌رێ هات و به‌رپرسێ زالگه‌هێ ژی د گه‌ل خوه‌دا ئینابوو، و كاك فازل ل گه‌ل رونشت بوو و گه‌له‌ك داخواز لێبوورینێ كربوو.
رۆژا 14ی ئادارا 1980ێ مه‌لا مه‌حموود و مه‌لا محه‌مه‌د كو چكدارێن حدكا بوون، هاتنه نك مه و داخوازنامه‌كا حزبا خوه ئینابوو، كو شانده‌كێ پارتی سه‌ره‌دانا مهابادێ بكه‌ت، و گۆت ژی كو وان پێخۆشه كاك مه‌سعوود ژی بهێته مهاباد و جه‌ماوه‌رێ مه ژی ب وێ ئێكێ خۆشه.
بڕیار بوو رۆژا 15ی ئادارا 1980ێ مه‌لا مه‌حموود و مه‌لا محه‌مه‌د ڤه‌گه‌رنه‌ڤه، لێ ژ به‌ر روودانه‌كا دزیكرنێ كو ژ وێ ئه‌گه‌رێ كورێ سه‌ید سه‌لاح ب ده‌ستێ پێشمه‌رگێن حزبا دیمۆكرات هات بوو كوشتن ڤه‌نه‌گه‌ریان. چ نه‌مابوو شه‌ر د ناڤبه‌را سه‌ید سه‌لاح و حزبا دیمۆكرات روو بده‌ت، دیسا ئه‌ز چوومه ناڤ بابه‌تی بۆ وێ ئێكێ بابه‌ت مه‌زن نه‌بیت، و سوپاس بۆ خودێ ئاریشه ب دوماهی هات و ئه‌م ب سه‌ردا زال بووین.
رۆژا 16ی ئادارا 1980ێ، ل سه‌ر داخوازا حزبا دیمۆكراتا كوردستانا ئیرانێ مه سه‌ره‌دانا باژارێ مهابادێ كر. دمژمێر چاری ئیڤاری گه‌هشتینه (داره‌له‌ك) یا نێزیكی مهابادێ كو چه‌ند مالباتێن په‌نابه‌رێن مه لێ ئاكنجی بوون. ل داره‌له‌كێ چووینه مالا عه‌بدولره‌حمان حاجی عه‌لی، مه‌لا مه‌حموود، نوونه‌رێ حزبا دیمۆكرات ژی د گه‌ل مه دا بوو، پاشی چوو مهابادێ دا حزبێ ل سه‌ر هاتنا مه ئاگه‌هدار بكه‌ت، د وان سه‌روبه‌ندان دا كه‌سه‌ك هات و ب مه راگه‌هاند كو سه‌رگۆرد عه‌باسی یا گۆتی بلا بچنه نك كارگه‌ها دی (ئه‌و جهێ مالێن غه‌زالی ژاژۆكی لێ بوون) ئه‌م دێ هێنه نك وان. دیار بوو ئاگه‌هداری بابه‌تی نه‌بوو. پشتی ده‌مه‌كی مه‌لا مه‌حموود ڤه‌گه‌ریا و مام غه‌نی بلووریان ژی هاتبوو پێشوازیا مه، ئه‌م پێكڤه ب ڕێ كه‌فتین بۆ (گۆكته‌په) یا مهابادێ كو جهێ باره‌گه‌هێ قاسملۆی بوو.
شاندێ پارتی پێكهاتی بوو ژ: فازل میرانی، خۆرشید شێره، مولازم عه‌لی و غازی زێباری. چاندێ حزبا دیمۆكراتا كوردستانێ ژی دكتۆر عه‌بدولره‌حمان قاسملۆ، غه‌نی بلووریان و شه‌لماشی بوون.
ب شه‌ڤێ ئه‌م گه‌هشتینه گۆكته‌په و د ناڤا مهابادێ ڕا چووین. بۆچوونا غه‌نی بلووریان ئه‌و بوو گه‌له‌ك نه‌بیته قه‌ره‌بالغ و د ناڤا سه‌نته‌رێ باژاری دا نه‌چین، دا كو كۆمه‌له و هه‌ڤالێن عزه‌ددینی نه‌كه‌نه به‌هانه و ئاریشه ژێ دروست نه‌بیت. مه ژی ئاخفتنا وی په‌سه‌ند كر و دیار بوو ئه‌و یه‌ك د به‌رژه‌وه‌ند دا بوو. دوماهیێ ئه‌م گه‌هشتینه باره‌گایێ قاسملۆی. پشتی ب خێرهاتنێ و كه‌یفخۆشیێ ده‌ست ب دانوستاندنان هاته كرن. داخواز كر ده‌ستپێكێ ئه‌م باخڤین، من ژی شرۆڤه‌كرنه‌كا دوور و درێژ ل سه‌ر ره‌وشا به‌ری نسكۆیێ و پشتی نسكۆیێ پێشكێشكر. پاشی مه به‌حسی سه‌ركه‌فتنا شۆڕه‌شا ئیرانێ و هه‌لویستێ وان ل ده‌مێ ڤه‌شارتنا ته‌رمێ بارزانی كر. د پشكه‌كا دی یا كۆمبوونێ دا به‌حسی مادده‌یێ هه‌شت و دووركه‌فتنا دیمۆكراتێ ژ مه و په‌نابه‌ران و قۆناغا پشتی ده‌ستپێكرنا شه‌ری ل كوردستانا ئیرانێ و هه‌لویستێ وان هه‌مبه‌ری كۆمه‌لێ و هنده‌ك گرۆپێن دی یێن نه‌به‌رپرس هاته كرن. هه‌روه‌سا مه رۆهنكرنه‌كا هوور ل دۆر بزاڤ و هه‌لویستێن مه بۆ رێگرتنێ ل خوینرێشتنێ و كوشتاران ل ده‌ڤه‌رێ پێشكێشكر. مه به‌حسی روودان شنۆ ژی بۆ كر، پاشی من گۆتێ هه‌كه به‌حسكرنا رابووری بۆ مفاوه‌رگرتنێ بیت، ئه‌ڤه باشه و هه‌كه ب به‌رژه‌وه‌ندی ژی بزانن هه‌رده‌مێ مه ئێك و دو دیت بلا گازندان ژ ئێك و دو بكه‌ین.
هه‌ر د وێ كۆمبوونێ دا عه‌بدولره‌حمان قاسملۆی راگه‌هاند، كو مه گه‌له‌ك چاكی ل هه‌وه كرینه، ره‌نگه هنده‌ك شاشی هاتبنه كرن، لێ چاكی زێده‌تر بوو. ره‌نگه د شۆره‌شا ئیلۆنێ دا هنده‌ك بابه‌ت روودا بن، كو ب دلێ هه‌و نه‌بوون، له‌ورا داخوازێ ژ ته دكه‌م چاكیا ل نك خوه هه‌لگره و چاڤێ خوه ل شاشیان بنقینه، داكو تو ژ مه باشتر بی. پاشی قاسملۆی ده‌ست ب ئاخفتنێ كر و راگه‌هاند، مه چ تشتێن وه‌سا نه‌كرینه و ره‌نگه قه‌ردار ژی بین، ژ به‌ر كو ته وه‌لێكر كو ئه‌م قه‌ردار ژی بووین ( ب كه‌نی ڤه).
