بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا پێنجێ
49
رۆژا 26ی ئادارا 1980ێ، هێلیكۆپته‌ران گه‌له‌ك ب دوژاری دزێ بۆمبه‌باران كر، و هه‌موو ترۆمبێلێن ل سه‌ر جادێ كرنه ئارمانج، ل سه‌ر پرا نێزیك میراوا، سلیڤانا ترۆمكبێله‌ك كره ئارمانج و پێنج كه‌س تێدا هاتنه كوشتن، ژ وانا سه‌ید نووره‌ددین گۆجار. د ده‌مه‌كی دا كو تاهرخان و نوونه‌رێن حزبا دیمۆكرات و نوونه‌رێ عه‌شیره‌تان ل مالا عادل به‌گێ د كۆمبوونێ دا بوون. گوندێ ئه‌نبێ هاته بۆمبه‌باران كرن، دیار بوو كو ده‌نگۆباس گه‌هشتبوونه حكومه‌تێ كو سه‌نار ژی دێ پشكداری كۆمبوونێ بیت، له‌ورا ب دوژاری بۆمبه‌باران كر بوو. پشتێ وێ تاهرخان و جانگیر ئاغا و حاجی سامی ڤه‌گه‌ریان. مه وه‌سا زانی كو بۆ سه‌ره‌دانێ دێ هێنه نك مه، لێ دیار بوو جانگیر و سامی ب مه‌ره‌ما گرتن و برنا وی هات بوون. مه‌لا حه‌سه‌ن شێوه‌سه‌لی ئاشكرا كر كو حزبا دیمۆكرات بڕیارا شه‌ری دایه، ژ به‌ر كو حكومه‌تێ بڕیارا شه‌ری دایه. كه‌ریمی ژ هه‌موویان تێگه‌هشتیتر و زاناتر بوو، ب گشتی توندره‌ویه‌كا بێ ڕامان هه‌بوو. كه‌سێن وه‌كو جانگیری و سامی ژی راستگۆ نه‌بوون، ژ ئالیه‌كێ ڤه چه‌ك ژ حكومه‌تێ وه‌رگرت و ژ ئالیه‌كێ دی ڤه ئه‌ڤ سه‌ره‌ده‌ریه دكرن.
سپێده‌هیا رۆژا 27ی ئادارا 1980ێ، جانگیر و سامی، سه‌نار بر و ڤه‌گه‌ریان، تاهرخان ژی ڤه‌گه‌ریا فه‌وجه‌كا له‌شكرێ ئیرانێ بێ رێگری گه‌هشته سێریانا راژان، به‌رگریه‌كا كێم ل به‌ندێ هاتبوو كرن، لێ ب وی شێوه‌ی نه‌بوو. ب هاتنا له‌شكرێ ئیرانێ كه‌سێ ژ هیڤی نه‌مان و وره‌یا هه‌موویان ب ئێكجاری داكه‌فت. هه‌ر چه‌نده ئه‌ز د وێ باوه‌ریێ دا نه‌بووم بشێن شه‌ری بكه‌ن، لێ من دزانێ دێ ب ده‌ستێن خوه مالا خوه خراب كه‌ن.
پشتی سه‌ره‌دانا گوندێ جۆنی و دیدارا ل گه‌ل تاهرخانی و دانوستاندن ل سه‌ر ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ، رۆژا 8ی گولانا 1980ێ مولازم بابه‌كر ڤه‌گه‌ریا و ئه‌نجامێن سه‌ره‌دانا خوه گه‌هاندنه مه، مه ژی پێ باش بوو تاهرخان بهێته نك مه ب مه‌ره‌ما به‌حسكرنا ئاریشه و گرفتان.
شه‌ڤا 16 ل سه‌ر 17ی گولانا 1980ێ پێشمه‌رگێن حزبا دیمۆكرات هێرش كره سه‌ر گوندێ ده‌زگر و دیار بوو خه‌لكێ گوندی ژی به‌رگری كربوو. ته‌رمێ پێشمه‌رگه‌كێ حزبا دیمۆكرات و چه‌ندین پارچێن چه‌كێ بجه هێلا بوون، ل گۆره‌ی زانیاریان بریندار ژی هه‌بوون.
رۆژا 19ی گولانا 1980ێ، فه‌تاح تێلی به‌گ سه‌ره‌دانا من كر، و د دیداره‌كێ دا به‌حسی ئه‌نجامێ هاتنا شاندێ ته‌هرانێ كر یێ بۆ لێكۆلینێ ل سه‌ر روودانا راژان و ژ چه‌ككرنا سه‌ید مووسای هاتبوون. دیار بوو گه‌له‌ك راپۆرت ل سه‌ر مه چووبوونه ته‌هرانێ و ل گۆره‌ی زانیاریان سامی عه‌بدولره‌حمان ژی ل ته‌هرانێ هاتبوو ده‌سته‌سه‌ركرن، پشتی وی بابه‌تێ ل ئۆردیگایێ زێوه روودای و حزبا دیمۆكرات زولم و زۆری ل وه‌لاتیه‌كی كری، رۆژا 21ی گولانا 1980ێ مه شوكری هنارته باره‌گایێ حزبا دیمۆكرات ل دزێ، بۆ وێ ئاگه‌هدار بكه‌ن كو:
1- ئه‌م رازی نینین سه‌ركه‌وت بمینیته ل ڤێرێ.
2- نابیت مین (لغم) ل سه‌ر رێكا خه‌لكی مه‌ده‌نی بهێنه دانان.
3- نابیت چه‌كدارێن وان بهێنه ناڤ ئۆردیگای.
بزاڤێن مه به‌رده‌وام بوون پێخه‌مه‌ت نه‌هێلان و چاره‌كرنا ئاریشێن د ناڤبه‌را عه‌شیره‌ت و حزبا دیمۆكرات دا، ژ ئالیه‌كی ڤه و ژ ئالیه‌كێ دی ڤه رێخوه‌شكرنه‌كێ ب مه‌ره‌ما سه‌رخستنا دانوستاندان د ناڤبه‌را حزبا دیمۆكراتا كوردستانێ و ئیرانێ پێخه‌مه‌ت چاره‌كرنا ئاشتیانه یا كێشا كوردی ل ئیرانێ. له‌ورا رۆژا 24ی گولانا 1980ێ ل گوندێ سلیڤانا من پێشوازی ل سه‌رگۆرد ئسماعیل زاده كر، د دیداره‌كێ دا به‌حسی ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ و كوردستانێ هاته كرن، گه‌نجه‌كێ تێگه‌هشتی و ره‌وشه‌نبیر و پێگه‌هشتی بوو، سۆز بۆ پارتی هه‌بوو، د وی ده‌می دا پێشمه‌رگێن حزبا دیمۆكراتا كوردستانا ئیرانێ چه‌ندین له‌شكرێن بنگه‌هێ له‌شكری یێ ل ناڤا ئۆردیگایێ زێوه ل نێزیك گوندێ ره‌زگه ده‌سته‌سه‌ركرن، لێ پشتی ده‌مه‌كێ ئازاد كرن.
رۆژا 1ی خزیرانا 1980ێ ل گه‌ل هه‌ر ئێك ژ هه‌الان فازل میرانی و ره‌ئیس عه‌بدوولا مه به‌حسی ره‌وشا خوه و ده‌ڤه‌رێ كر، و عه‌بدولموهه‌یمن ژی سه‌ره‌دانا ئورمیێ كربوو ب مه‌ره‌ما ئاگه‌هداربوونێ ل سه‌ر دوماهی گۆانكاریان.
گه‌شهتینه وی ئه‌نجامی كو هه‌كه ئه‌م ل ڤێ ده‌ڤه‌رێ بمینین دێ تووشی ئاریشه و گیروگرفتان بین، له‌ورا پێدڤی بوو چاره‌یه‌ك بۆ ئۆردیگایێ زێوه بهێته دیتن، د وی ده‌می دا ئه‌م مژویلی دانوستاندنێ و گه‌نگه‌شێ بووین كاك نه‌جمه‌ددین سوفی هات، و نامه‌كا كه‌ساتی و ریهسپیێن ده‌ڤه‌را مه‌رگه‌وه‌ر ئینابوو. د نامه‌یێ دا داخواز كربوو هاریكاریا وان بكه‌ین، بۆ چاره‌كرنا ئاریشێن وان و رزگاركرنا وان ژ وێ ره‌وشا ئه‌و كه‌فتینێ. پێشتر رێكخراوا حزبا دیمۆكرات سه‌ره‌دانا كاك نه‌جمه‌ددین یوسفی كربوو، ره‌وشا وان یا لاواز و تێكچووی بوو، له‌ورا داخواز كربوو بهێنه نك مه. هه‌روه‌سا داخواز كربوو كو هاریكاریا وان بكه‌ین، پێخه‌مه‌ت ڤه‌گه‌ریانا وی خه‌لكێ جهێن خوه بجه هێلاین كو ڤه‌گه‌رنه سه‌ر مال و حالێن خوه و ده‌ڤه‌ر چوول نه‌بیت. سۆز ژی دا كو چ چالاكیێن له‌شكری ل وێ ده‌ڤه‌رێ نه‌كه‌ن. ل گۆره‌ی گۆتنا وان سێ هێلیكۆپته‌رێن ئیراقی هاتینه ده‌ڤه‌را گاده‌ر و داخواز ژ وی خه‌لكی كربوو كو بچنه ئیراقێ، لێ حزبا دیمۆكرات رێك ب وی خه‌لكی نه‌دا بچنه ناڤا ئاخا ئیراقێ. ره‌وشا وێ ده‌ڤه‌رێ ب ته‌مامی ئالۆز و تێكچوو بوو، له‌شكر و هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا پاسداران هاتنه راژان و پشای چوونه بلنداهیێن ره‌زگه و وی جهی پێشتر پێشمه‌رگێن حزبا دیمۆكرات تێدا بنه‌جه بوون.
رۆژا 2ی خزیرانا 1980ێ شه‌ر و ئالۆزی د ناڤبه‌را حزبا دیمۆكراتا كوردستانێ و ئیرانێ به‌رده‌وام بوو. پاسدار چوونه گوندێ نێرگێ و زه‌لامه‌كێ د ژیێ سه‌د سالی دا و ژنه‌كا دانعه‌مر كوشتن. شه‌ڤا پێشتر پێشمه‌رگێن حزبا دیمۆكرات هێرش كره سه‌ر بنگه‌هه‌كێ له‌شكری یێ پاسداران ل بلنداهیێن گوندێ ره‌زگه و پاسداره‌ك كوشت بوو و چه‌ندێن دی ژی بریندار كربوون، و چه‌ند پێشمه‌رگێن دیمۆكراتێ ژی بریندار ببوون كو مه‌لا ره‌سوول ژ د ناڤ برینداران دا بوو. ئاكنجیێن گوندێن ده‌ڤه‌را مه‌رگه‌وه‌رێ ژی ژ ترسا شه‌ری به‌رێخوه‌دا ئۆردیگایێ زێوه. حاجی جه‌وهه‌ر و خورشید قاسم ئاغای سه‌ره‌دانا من كر و من ژی شیره‌ت لێ كرن كو خه‌لكی ئازار نه‌ده‌ن.
ل رۆژا 3ی خزیرانا 1980ێ له‌شكرێ ئیرانێ و پاسدار به‌ر ب گۆندێن دزێ و راژان پێشره‌وی كر، و بێ چ رێگری و به‌رگری. زه‌لامێن جه‌وهه‌ر ده‌زگری ل گه‌ل بوون، ب نیازا ده‌سته‌سه‌ركرنا كه‌سه‌كی چوونه ناڤا ئۆردیگای، لێ رێگری لێ هاته كرن، ل ده‌مێ ڤه‌گه‌ریانێ ل گوندێ ره‌زگه كه‌فتنه بویسه‌یا حزبا دیمۆكرات و د ئه‌نجام دا هه‌شت ژ له‌شكری و پاسداران هاتنه كوشتن، كو سه‌رگورد بابان ده‌رگا ژ له‌شكری د ناڤ كوشتیان دا بوو، كو ژ ئه‌گه‌رێ نارنجۆكه‌كێ گیانێ خوه ژ ده‌ست دابوو و كه‌سه‌كێ خراب ژی نه‌بوو.
ل سه‌ر داخوازا مه رۆژا 3ی خزیرانا 1980ێ، سه‌رگورده‌گێ له‌شكری و نوونه‌رێ پارێزگه‌ها ئورمیێ سه‌ره‌دانا سلیڤانا كر، من پێ راگه‌هاند كو چوونا خه‌لكی بۆ ئیراقێ دێ زیانێ گه‌هیتێ و بۆ من ئاشكرا كر كا كینه، و مه‌ره‌مێن كه‌سوكی د ناڤ خه‌لكێ ده‌ڤه‌رێ دا هه‌نه، و پێدڤیه رێك ب چه‌كدارێن سه‌ر ب حكومه‌تا ئیرانێ ڤه نه‌هێته دان وی خه‌لكی ئازار بده‌ن، پاشی مه ره‌وانه‌ی زێوێ كرن ب مه‌ره‌ما چاڤپێكه‌فتنێ ل گه‌ل وی خه‌لكی یێ مال و حالێن خوه بجه هێلاین، دیار بوو وان ئه‌و خه‌لك دیت بوو و سۆز دابوویێ كو ئه‌و ڤه‌گه‌رنه سه‌ر مال و حالێن خوه.
ب مه‌ره‌ما ئاگه‌هداربوونێ ل سه‌ر ئه‌نجامێن شه‌رێ رۆژا به‌رێ د ناڤبه‌را حزبا دیمۆكرات و له‌شكرێ ئیرانێ دا ل ره‌زگه، رۆژا 4ی خزیرانا 1980ێ من سه‌ره‌دانان راژان كر. دیار بوو ره‌وشا له‌شكری گه‌له‌ك یا شڕ و ئالۆز بوو، و پاسدار مژویلی خوه به‌رهه‌ڤكرنێ بوون بۆ ڤه‌گه‌ریانێ بۆ ئورمیێ، ل سه‌ر رێكا ئورمیێ پاسداران رێك ل ترۆمبێله‌كا مه گرت بوو و ب تنێ گۆت بوویێ مه‌سعوودی ئاگه‌هدار بكه‌ن، ئه‌و ئه‌ڤ جاره ڤه‌گه‌ریته زێوه ئه‌م دزانین دێ چ كه‌ین، ژ به‌ر كو هوون هه‌موو هه‌ڤالێن ئێكن و جوداهی د ناڤبه‌را هه‌وه دا نینه، ب شه‌ڤێ ل گه‌ل دیمۆكراتان مه دكوژن و ب رۆژێ ژی دهێته پێش چاڤێن مه. پشتی ڤێ ره‌فتارێ بۆ گه‌هاندنا نه‌رازیبوونان، مه مولازم بابه‌كر هنارته سێریانا راژان ل نك فه‌رماندارێ له‌شكری و پاشی چووبوو ئورمیێ بۆ گه‌هاندنا نه‌رازیبوونا ژ سه‌رده‌رییا پاسداران، لێ هه‌موویان داخواز لێبوورینێ ل سه‌ر وان ره‌فتارێن خوه كربوو.
رۆژا 11ی خزیرانا 1980ێ، عه‌بدولموهه‌یمنی سه‌ره‌دانا ئورمیێ كر ب مه‌ره‌ما رۆهنگرنا ره‌وشێ بۆ به‌رپرسێن ئیرانێ و نیشادانا به‌رهه‌ڤیا خه‌لكی بۆ سه‌ر گوندێن خوه، بریار هاته دان عه‌تا به‌گ سه‌ره‌دانا ده‌ڤه‌رێ بكه‌ت، و ژ نێزیك خه‌لكی ببینیت، له‌ورا رۆژا 12ی خزیرانا 1980ێ عه‌تا به‌گ سه‌ره‌دانا ل سلیڤانا مه كر، پاشی ل گه‌ل عه‌بدولموهه‌یمنی سه‌ره‌دانا زێوه كر. كه‌سه‌كێ تێگه‌هشتی بوو و حه‌ز ژ شه‌ری نه‌دكر و ل دژی هه‌ر زولمه‌كێ ژی بوو كو ل وه‌لاتیان بهێـه كرن. خه‌لكێ نێزیكی پێنجی گوندان كۆمكرن و پشتی نیڤرۆ مه ژی سه‌ره‌دانا زێوه كر و من خه‌لكێ وان گوندان دیتن و مه به‌حسی ئاسایش و ئارامیا ده‌ڤه‌رێ كر، و وان ژی سۆز دا ده‌لیڤێ نه‌ده‌نه كه‌سێ ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ تێك بده‌ت.
