بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
50
ناكۆكیێن ناڤا حزبا دیمۆكراتا كوردستانێ به‌رده‌وام بوون، و د كۆنگره‌یێ چارێ یێ حزبێ دا ئه‌و ناكۆكی گه‌هشتنه گۆپیتكێ و جودابوونێن مه‌زن د ناڤ حزبێ روودان، رۆژا 15ی خزیرانا 1980ێ هه‌ژماره‌كا ئه‌ندامێن مه‌كته‌با سیای و كۆمیتا ناڤه‌ندی یا حزبا دیمۆكراتا كوردستانا ئیرانێ د به‌یاننامه‌كێ دا ژ حزبێ جودا بوون ب ناڤێ حزبا دیمۆكراتا كوردستانا ئیرانێ (په‌یره‌وانی كۆنگره‌ی چواره‌م ).
ئه‌و حه‌فت كه‌سێن به‌یاننامه ئیمزا كری پێكهاتی بوون ژ: غه‌نی بلووریان، دكتۆر ره‌حیم سه‌یف قازی، فه‌وزیا قازی، مامۆستا هێمن، نه‌وید موعینی، ئه‌حمه‌د عه‌زیزی، فارووق كه‌یخه‌سره‌وی و محه‌مه‌د سیراجی. پشتی هینگێ د قۆناغێن جودا دا ره‌حمان كه‌ریمی و سه‌نار مامه‌دی (پشتی هینگێ ره‌حمان ب ده‌ستێ سه‌ناری هاته كوشتن) و ئه‌ندازیار جیهانگیر ئسماعیل زاده كو هه‌لبژارتیێن كۆنگره‌یێ چارێ بوون، گه‌هشتنه غه‌نی بلووریان و هه‌ڤالێن وی. په‌یوه‌ندیێن مه ل گه‌ل غه‌نی و هه‌ڤالێن وی دباش و ب هێز بوون، و بزاڤه‌كا ته‌مام كربوو كو په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را مه هه‌رو ئالیان موكمتر لێبكه‌ن.
هه‌ر چه‌نده بڕیار بوو رۆژا 8ی تیرمه‌ها 1980ێ، درێژی ب كۆمبوونێن مه‌كته‌با سیاسی بهێته دان، لێ ژ به‌ر هاتنا تاهرخانی ئه‌م ماینه ل سلیڤانا و مژویلی خواندن و هه‌لسه‌نگاندنا ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ بووین. به‌حسی وێ پیلانێ هاته كرن كو نێزیك بوو ل ده‌ڤه‌رێ بهێـه بجهئینان.
د پشكه‌كا كۆمبوونێ دا تاهرخانی بڕیار دا كو چاره‌نڤیسێ خوه ب یێ مه‌ڤه گرێبده‌ت و ل گه‌ل پارتی بمینیت. پاشی عه‌بدوللا به‌گێ هه‌ركی سه‌ره‌دانا محه‌مه‌د خالدی كر، و د دیداره‌كێ دا كۆمه‌ما زانیاریێن نوو ل سه‌ر وێ پیلانا ل ده‌ڤه‌رێ دهێته ب جهئینان ئاشكرا كربوون، و دیار كربوو كا تا چ راده ده‌ستێ ره‌شید به‌گێ د ناڤ وی بابه‌تی دا هه‌یه. د پشكه‌كا دی یا كۆمبوونێ دا راگه‌هاند كو ره‌شید به‌گ یێ ب نیازه تاهرخانی تووش بكه‌ت.
رۆژا 23ی تیرمه‌ها 1980ێ، من سه‌ره‌دانا زێوه كر، و د كۆمبوونه‌كێ دا ل گه‌ل به‌رپرسێن هه‌موو مه‌فره‌زا مه به‌حسی ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ و سه‌ره‌ده‌ری و ره‌فتارێن حزبا دیمۆكراتا كوردستانا ئیرانێ و په‌یوه‌ندیێن چه‌ند كه‌سان د ناڤ حزبا دیمۆكرات دا ل گه‌ل به‌عسیان و بزاڤێن تێكدانا په‌یوه‌ندیێن مه كر. هه‌روه‌سا به‌حسی گرتنا بیست و چار پێشمه‌رگا ژی هاته كرن یێن ژ ئالیێ حزبا دیمۆكرات ڤه ل هه‌ورامان هاتینه ده‌سته‌سه‌ركرن. مه ئه‌و وه‌سا تێگه‌هاندن كو پێدڤیه د هشیار بن ل هه‌ر جهه‌كێ بیت سه‌ركه‌وت و به‌ها بینران بهێنه ده‌سته‌سه‌ركرن.
پشتی هینگێ د دیداره‌كێ دا ل گه‌ل محه‌مه‌د نۆڤی و مه‌لا عه‌بدوللا مه‌زهه‌ری و جڤاتا گوندێ دزێ ب دوور و درێژی مه به‌حسی سه‌رده‌ری و ره‌فتارێن حزبا دیمۆكرات كر، هه‌مبه‌ری پارتی كو ل ژێر فشارا به‌عسیان دا دكرن، ب مه‌ره‌ما تێكدانا په‌یوه‌ندیێن پارتی ل گه‌ل كۆمارا ئیسلامیا ئیرانێ. بۆ نموونه هاتنوچوونا وان بۆ دزێ و گوندێن دی و ڤه‌گوهاستنا گرتیان بۆ وان گوندان یێن بنگه‌ه و پێشمه‌رگێن مه تێدا. مه ئه‌و ئاگه‌هدار كرن، هه‌كه ئاریشا چاره نه‌كه‌ن و سۆزا خوه بجه نه‌ئینن، ئه‌م دێ هێزێن خوه ژ هه‌موو گوندان ڤه‌كێشین، هوون دێ به‌رپرسایه‌تییێ هه‌لگرن و ده‌مێ پێنج رۆژان وه‌كو ده‌لیڤه بۆ هاته دیار كرن.
ل گۆره‌ی وان زانیاریێن بۆ مه هاتین، ئیراق ب نیازبوو چه‌كی بۆ سه‌نار مامه‌دی ب هنێریت، كه‌مال مه‌ردوودی ژی هاتبوو راسپاردن چه‌كی بینیت. مه ژی عه‌لی خه‌لیل ل گه‌ل هێزه‌كێ هنارت بۆ رێگرتنێ ل ئینانا چه‌كی، لێ به‌ری هێزێن مه بگه‌هن ئه‌و چه‌ك ده‌رباز كربوون.
شه‌ڤا 3ی ته‌باخا 1980ێ، پێشمه‌رگێن حدكا، هێرش كره سه‌ر كانی سپیێ و شه‌ره‌كێ دژوار روودا، دوسێ ده‌مژمێران به‌ری وی شه‌ری حاته‌می داخوازا دیداره‌كێ ل گه‌ل لژنا ناوچا ئازادی كربوو و راگه‌هاند بوو كو ئه‌و رازی نینن ئاكۆ هه‌ركی ل كانی سپیێ بمینیت، و ئه‌م به‌رپرس نینین ژ ئه‌نجامێ هه‌ر تشته‌كێ روو بده‌ت. ناڤبری راگه‌هاند بوو، ئه‌م ئاكۆی ل سه‌ر پارتی نا هه‌ژمێرین. هه‌روه‌سا راگه‌هاند بوو كو نامه‌كا قاسملۆی هاتیه و د نامێ دا ئاماژی ب وێ ئێكێ كریه، كو ئه‌و رازی نینن ده‌ستوه‌ردانێ د كاروبارێن ناڤخوه یێن ئیرانێ دا بكه‌ن و باره‌گه‌هان دانن.
وی ده‌مێ هێزا شنۆ و حاته‌می ب هه‌ڤپشكی هێرش كره سه‌ر كانی سپیێ، هه‌تا سپێدێ نه‌نڤستین و مه چاڤدێریا ره‌وشێ دكر. ب رێك بێته‌لێ ل گه‌ل راژان و زێوه ل سه‌ر هێلێ بووین. مه هه‌موو به‌رهه‌ڤیێن خوه كربوون. هێز و باره‌گایێن مه ل كانی سپیێ د ئاماده‌باشیێ دابوون. مه رێكخراوا دزیێ یا حدكا ئاگه‌هدار كر، لێ دیار بوو وان های ژ روودانێ نه‌بوو، ب تنێ گروپێ حاته‌می و هێزا شنۆ ئه‌و هێرش كربوو. رێكخراو دزێ راگه‌هاند كو ئه‌و به‌رپرس نینن و وان په‌یوه‌ندی ب روودانێ ڤه نینن، مه ژی گه‌ف كرن هه‌كه پێشمه‌رگێن مه ل كانی سپیێ تووشی روودانه‌كێ ببن، دێ مه كارڤه‌دان هه‌بیت. ئه‌و شه‌ر ب تۆپ و ئاربیجی و چه‌كێن گران هه‌تا به‌رێ سپێدێ به‌رده‌وام بوو، حدكا شكه‌ستن و ئه‌و جه به‌ردا.
ئه‌ڤه د ده‌مه‌كی دا بوو كو مه ل سه‌ر داخوازا خه‌لكێ وێ ده‌ڤه‌رێ باره‌گا ڤه‌كربوو، نه ب حه‌زا و ڤیانا مه‌بوو و بێ ئاگه‌هداریا وان، لێ ب پشتراستی ڤه حاته‌م و مراد قادری و مه‌لا محه‌مه‌د به‌گزاده ل شنۆ ده‌ست ب شه‌ری كر، بۆ وێ ئێكێ مه ژی بێخنه ناڤ.
ب مه‌ره‌ما خواندنا ره‌وشا مه و وێ پیلانا كو گرۆپه‌كێ نێزیك ژ حكومه‌تا ئیراقێ ل ناڤا حدكایێ دروست كری، كو مه‌ره‌ما وان ئه‌و بوو مه بێخنه ناڤ شه‌رێ كانی سپیێ، رۆژا 40ی ته‌باخا 1980ێ من سه‌ره‌دانا راژان كر. د كۆمبوونه‌كێ دا ل گه‌ل هه‌ڤالان مه ره‌وشا گشتی و ئه‌و پیلان گه‌نگه‌شه‌كر كو ل ده‌ڤه‌رێ ب مه‌ره‌ما راكێشانا مه بۆ ناڤا روودانه‌كا نه‌خواستی دهاته برێڤه برن. پشتی هه‌لسه‌نگاندنا ره‌وشێ مه بڕیار دا كو شوكری نێروه‌یی و ته‌یب ئاكره‌یی بهێنه ڕه‌وانه‌كرن بۆ گوندێ دزێ بۆ نك حدكایێ و ب زه‌لالی د گه‌ل دا باخڤن، كو ئه‌و ره‌فتار ناهێنه قه‌بوولكرن و د به‌رژه‌وه‌ندا كوردان دا ب گشتی و یا ده‌ڤه‌رێ ب تایبه‌تی نینه، و هه‌كه سنۆره‌ك بۆ وی گرۆپێ ناڤا حزبێ نه‌هێته دانان كو نێزیكی حكومه‌تا ئیراقێ نه، ئه‌م دێ نه‌چار بین رێكاران بگرینه به‌ر. پشتی هینگێ دیار بوو ترسیا بوون و گه‌له‌ك گازنده ژ حاته‌می كربوون و بێ ئاگه‌هیا خوه ژ وێ روودانێ راگه‌هاند بوو، هه‌روه‌سا راگه‌هاند بوو كو ئه‌و به‌رپرس نینن و چ په‌یوه‌ندی ب وان سه‌ره‌ده‌ری و ره‌فتاران نینه. حاته‌م ژی ل وێرێ به‌رهه‌ڤ بوو و هه‌ڤالێن مه ب زه‌لای گۆت بوویێ كو سیخۆرێ حكومه‌تا ئیراقی ێی و هه‌كه ده‌ست ژ وان ره‌فتاران به‌رنه‌ده‌ی، دێ سنۆره‌كی بۆ ته دانین. دیار بوو گه‌له‌ك یێ په‌شیمان بوو و دانپێدان كر، كو ئه‌و روودانا چێبووی شاشیه‌كا مه‌زن بوو و دوباره نابیت، ل دوماهیا كۆمبوونێ داخواز كر كو ئاكۆ خوه ژ كانی سپیێ ڤه‌كێشیت و بزاڤ بهێنه كرن سه‌ید ئه‌نوه‌ر نه‌هێته راده‌ستكرن بۆ حكومه‌تێ.
رۆژا 10ی ته‌باخا 1980ێ حدكایێ باژارێ نه‌غه‌دێ تۆپباران كر، هه‌مبه‌ری وێ ژی جه‌ندرمه و پاسداران ژی وه‌كو به‌رسڤه‌كێ تاخێن كورندنشین تۆپباران كرن و مالێن چه‌ند په‌نابه‌ران ژی ب به‌ركه‌فتن و د ئه‌نجام دا سابر نه‌جمه‌ددین مه‌مۆلی شه‌هید بوو و چه‌ندین كه‌س ژی بریندار بوون. ل گۆره‌ی ئاگاهیان، شه‌هیدبوونا سابری وێ شه‌ڤێ بوو كو سابری ژن ڤه‌گوهاستی.
رۆژا 5ی ئیلۆنا 1980ێ، حزبا دیمۆكراتا كوردستانێ ژ به‌ر كه‌ریم و مولازم عه‌لی داخواز كر، كو من و مه‌كته‌با سیاسی ببینن. مه به‌رسڤ دا كو باشه و ئه‌م رازی نه.
رۆژا 16ی ئیلۆنا 1980ێ بۆ دیتنا وان مه سه‌ره‌دانا گوندێ خدراوا كر، رۆژا پاشتر ژی مه پێشوازی ل كاك قادر عه‌بدی، ئه‌ندامێ سه‌ركرداتیا حزبا دیمۆكراتا كوردستانا ئیرانێ كر، د دیداره‌كێ دا ب دوور و درێژی مه به‌حسی ره‌وشا گشتی یا ده‌ڤه‌رێ و كوردستانێ و په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را هه‌ردو ئالیان دا كر، ڕا و بۆچوونێن وان گه‌له‌ك باش بوو و د جهێ خوه‌دا بوون و ژ غه‌نی بلووریان و هه‌ڤالێن وی نێزیك بوون.
رۆژا 9ی چریا ئێكێ 1980ێ، پشتی وێ ئێكێ و ژبلی هه‌ژماره‌كا كێم، هێزێن مه چوون و ده‌ڤه‌ر ب جه هێلا، ره‌وش تێكچوو و حزبا دیمۆكراتا كوردستانا ئیرانێ ژی ل گه‌ل حكومه‌تا ئیراقێ كه‌فتنه لڤینه‌كا نه‌ئاسایی و ئه‌و ئێك ژی مه‌ترسیه‌كا مه‌زن بوو.
هه‌ر چه‌نده مه حزبا دیمۆكراتا كوردستانا ئیرانێ ئاگه‌هدار كرن، كو د ڤی كاودانی دا خوه تووشی چ روودانێن نه‌خواستی نه‌كه‌ن، داكو زیان نه‌گه‌هیته كه‌سێ و مه‌ترسی ل سه‌ر پاشه‌رۆژا كوردان ل ئیرانێ دروست نه‌بیت، لێ دیار بوو پێخه‌مه‌ت هنده‌ك ئارمانجێن دی ئه‌و مه‌ترسی ب چ ڤه وه‌رنه‌گرت.
رۆژا 12ی چریا ئێكێ 1980ێ، مولازم بابه‌كر ڤه‌گه‌ریا و ل ده‌مێ ڤه‌گه‌ریانێ ل سه‌ر رێكا د ناڤبه‌را پیرانشار و جه‌لدیان ته‌قه ژ ئالیێ حزبا دیمۆكراتا كوردستانێ لێ هاته كرن، ژ به‌ر كو ل وێ ده‌ڤه‌رێ شه‌ر بوو. لێ د رێكا د ناڤبه‌را پیرانشار و جه‌لدیان ژ به‌ر شه‌رێ دناڤبه‌را ئیرانێ و حزبا دیمۆكرات دا بزه‌حمه‌ت هاتبوو رزگاركرن، رۆژا 15ی چریا ئێكێ 1980ێ ئه‌م ل گوندێ ته‌ركه‌ش بووین، سه‌باح و مولازم عه‌لی و محه‌مه‌د ره‌حیم ڤه‌گه‌ریان و د رێكێ بۆ جارا دویێ ژ ئالیێ حزبا دیمۆكرات ڤه ته‌قه لێ هاته كرن.
