بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
55
رۆژا 5ی ئادارا 1984ێ ته‌رمێ هه‌رسێ شه‌هیدان ئینانه گوندێ میراوا و ڤه‌شارتن، من ژی پشكداری د رێوره‌سمێن ڤه‌شارتنا ته‌رمێن وان دا كر، مه‌ره‌ما من پشكداری بوو د خه‌م و به‌هیا وان دا.
رۆژا 22ی خزیرانا 1984ێ، عیسا به‌شیر ژ گه‌ڤه‌را باكورێ كوردستانێ هاته نك مه و به‌حسی وێ ئێكێ كر، كو د ده‌مێ خوه‌دا بڕیار بوو ئامر فه‌وجێ (تابوور قومانداری) یێ توركان ل گه‌ڤه‌رێ بهێته نك مه ب مه‌ره‌ما ئازادكرنا وان هه‌ردو فرۆكه‌ڤانێن تورك یێن ژ ئالیێ پێشمه‌رگێن مه‌ڤه هاتینه ده‌سته‌سه‌ركرن، و هه‌تا ده‌ڤه‌را باڤێ هات بوون، لێ ژ ئالیێ ئه‌حمه‌د به‌ندی یێ سه‌ر ب دیمۆكراتێ ڤه هات بوو ده‌سته‌سه‌ركرن، و رێك پێ نه‌هات بوو دان بگه‌هیته نك مه. دیار بوو ئامرفه‌وجێ توركان كه‌سه‌كێ باش بوو. ره‌نگه هه‌ر د بنیات دا كورد ژی بیت، ژ به‌ر كو دلسۆزیه‌كا مه‌زن بۆ كوردان هه‌بوو.
هه‌روه‌سا ئه‌و ژی گۆت كو تورك ل ده‌ڤه‌را زاخۆ هاریكاریا ئیراقێ دكه‌ن، و بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ ژی دێ چنه ناڤا ئاخا ئیراقێ. دیار بوو توركان ئه‌و هنارتیه دا بۆچوونا مه بزانن. هه‌روه‌سا به‌حسی وی ده‌می كربوو ده‌مێ جه‌نابێ شێخ ئه‌حمه‌دێ بارزان چوویه ئه‌نقه‌ره و رێزه‌كا بۆ مه‌زن لێ گرتبوو. مه ژی د به‌رسڤێ دا ئاشكرا كر، كو ب چو شێوه‌كی حه‌ز ناكه‌ین ل گه‌ل توركیا تووشی شه‌ڕی ب بین، لێ هه‌كه بهێنه ناڤ ئاخا وه‌لاتێ مه، نه‌چارین به‌رگریێ ژ خوه بكه‌ین و ب چو شێوه‌كی خوه ناده‌ینه ده‌ست.
رۆژا 16ی كانوون دویێ 1988ێ، بروسكه‌كا لقێ چار هات كو ره‌سوولێ بابه گه‌وره رۆژا 11ی كانوونا دویێ 1988ێ ل سلێمانیێ هاتیه كوشتن، بروسه‌كه‌كا لقێ دو ژی ئه‌و ده‌نگۆباس پشتراست كر و جه‌نازێ وی ئینابوو سه‌روچاوه.
رۆژا 21ی شواتا 1988ێ ده‌سنگۆباس بۆ مه ژ سه‌رده‌شتێ هات كو د كۆنگره‌یێ هه‌شتێ یێ حزبا دیمۆكراتا ئیرانێ دا ئه‌ڤ كه‌سه ده‌رچوون: عه‌بدولره‌حمان قاسملۆ، سه‌عید به‌ده‌ل (سادق شه‌ره‌فكه‌ندی)، حه‌سه‌ن شه‌ره‌فی، مسته‌فا هیجری، مه‌لا حه‌سه‌ن شێوه‌سه‌لی، باباعه‌لی مێهرپه‌روه‌ر، جه‌عفه‌ر حامدی، عه‌بدوللا شه‌ریفی، ته‌یموور موسته‌فایی، سه‌ید سه‌لام عه‌زیزی، عه‌بدوللا قادری، محه‌مه‌د نه‌زیف قادری، مه‌نسوور فه‌تاحی، ئیبراهیم لاجانی، مه‌حموود ده‌شتی، دكتۆر خه‌لیقی، فه‌تاح عه‌بدولی، غه‌فوور هه‌مزه‌یی و سه‌ید ره‌زا دروودگه‌ر. یه‌ده‌ك ژی: (موسته‌فا مه‌ولوودی، سه‌روان چه‌كۆ، سه‌دیق فیرووزی، عومه‌ر حه‌میدی، عه‌بدوللا ئیبراهیمی، محه‌مه‌د عه‌لی غه‌نایی و سه‌ید ئه‌حمه‌د حسێنی).
ڤان كه‌سان ژی خوه به‌ربژار نه‌كربوو: جه‌لیل گادانی، فه‌تاح كاویان، حوسێن مه‌ده‌نی، سه‌دیق بابایی، عۆسمان ره‌حیمی، ئه‌بووبه‌كر راد، مامۆستا گۆران سه‌ید براهیم كه‌ریمی.
رۆژا 21ی چریا ئێكێ 1988ێ، مه پێشوازی ل رێزدار دكتۆر مه‌وله‌وی كر، د دیداره‌كێ دا مه چه‌ندین پرسیار ل دۆر ره‌وشا كوردستانا ئیرانێ ئاراسته‌كرن، ناڤبری ژی ب هووركاتی بیر و بۆچوونێن خوه ل دۆر وێ ئێكێ دیار كرن.
جاره‌كا دی ب پێخه‌مه‌ت چاره‌سه‌ركرنا كێشا كوردی ل ئیرانێ و پێشڤه‌برن و ب هێزكرنا په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را مه هه‌ردو ئالیان دا و د په‌راوێزا كۆنگره‌یێ سوشیال دیمۆكراتان ل خزیرانا 1989ێ ل سوێدێ من قاسملۆ دیت، د دیداره‌كێ دا به‌حسی ره‌وشا گشتی یا ده‌ڤه‌رێ و كوردستانێ و په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را هه‌ردو ئالیان دا و كێشا كوردی ل ئیرانێ هاته كرن، ئاشتبوونا گشتی و ته‌بایی و ئێكرێزیا د ناڤبه‌را ملله‌تێ كورد دا بابه‌ته‌كێ دی یێ روونشتنێ بوو.
پشتی وێ دیدارێ، د سمیناره‌كێ دا كه‌سه‌كێ پرسیار ژ من كر، كۆمبوونا ته ل گه‌ل قاسملۆی دا چاوا بوو؟ من ژی به‌رسڤ دا و گۆت: كێشه و به‌رژه‌وه‌ندیا ملله‌تێ كورد ژ پارتی و حزبا دیمۆكرات و ژ من و ژ قاسملۆی ژی مه‌زنتره، پشتی وێ به‌رسڤێ هۆلا سمینارێ ژبه‌ر دلخۆشی و ده‌ستقوتانا پشكداران هه‌ژیا و پێشوازیه‌كا گه‌رم ل به‌رسڤا من هاته كرن.
پشتی سه‌ركه‌فتنا شۆڕه‌شا ئیرانێ ب مخابنی ڤه كێشا كوردی نه‌هاته چاره‌ركرن و ئاسته‌نگێن مه‌زن بۆ مافێن ملله‌تێ كورد هاتنه دروستكرن، خوه هه‌تا كار گه‌هشتیه ئازاردان و كوشتنا وه‌لاتیان و سێداره‌دانا هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا خه‌لكی، جاره‌كێ خه‌لخالی (21) د به‌رسڤا چه‌ند پزیشكان دا كو داخواز ژێ كربوو كو ئه‌م بێتاوانین و مه نه‌كوژن، گۆت بوو: هه‌كه هوون بێتاوان بن گوننه‌ها هه‌وه د ستۆیێ من دا، و هه‌كه تاوانبار ژی بن ئه‌ڤه هوون دێ سزایێ تاوانا خوه وه‌گرن، خوه هه‌تا ل سنه یا رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ كورده‌ك ب تنێ ژ به‌ر لبه‌ركرنا جلكێن كوردی بێ دادگه‌هكرن هاته گولله‌بارانكرن.
گوننه‌ها چاره‌نه‌كرنا كێشا كوردی و سه‌رنه‌كه‌فتنا دانوستاندنان و روودانێن شه‌ڕی ل كوردستانا ئیرانێ دكه‌ڤیته ستۆێ هه‌ردو ئالیێن ئیرانێ و حزبا دیمۆكراتا كوردستانێ، ژ به‌ر كو د ناڤه‌ندا ده‌ستهه‌لاتا ئیرانێ دا هنده‌ك كه‌سێن شۆفینی و تژی دلێ وان كه‌رب و كین هه‌بوون، كو ب هه‌موو شێوه‌كی دژی ملله‌تێ كورد و مافێن وی راوه‌ستیا بوون، و خوه به‌رهه‌ڤ ژی بوون ب هه‌موو جۆرێن چه‌كی ل دژی كوردان شه‌ڕی بكه‌ن، و ب چو شێوه‌كی باوه‌ری ب كوردان و مافێن وان نه‌بوو.
ل ناڤا حزبا دیمۆكراتا كوردستانێ ژی هنده‌ك كه‌س هه‌بوون كه‌فتبوونه ژێر كارتێكرنا هێزێن دی و چه‌پ و توندره‌وان كو به‌رهه‌ڤی دانوستاندن و گرتنه‌به‌را رێكارێن ئاشتیانه بۆ كێشێ نه‌بوون، ئه‌ڤه ل دوماهیێ بوو ئه‌گه‌رێ په‌قینا ره‌وشێ و ده‌ستپێكرنا شه‌ڕی. ئه‌م ب چو شێوه‌كی ئالیه‌كێ شه‌ڕی نه‌بووین، و هه‌روه‌كو ب درێژی هاتیه به‌حسكرن خو مه بزاڤه‌كا مه‌زن ژی كر بۆ وێ ئێكێ ئاریشه ب ئاشتیانه چاره‌سه‌ر بن، و یا د شیان مه دا مه خه‌مساری نه‌كر، پشتی دیدارا ل گه‌ل قاسملۆی دا ل ستۆكهۆلمێ پایته‌ختێ سوێدێ، هه‌موو ئاریشه و گیروگرفت هاتنه چاره‌ركرن و په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را هه‌ردو ئالیان دا ڤه‌گه‌ریانه سه‌ر ره‌وشا خوه‌یا سروشتی.
به‌ری تیرۆركرنا عه‌بدولره‌حمان قاسملۆی، به‌رپرسێن ئیرانێ په‌یوه‌ندی ب من كر، و داخواز كر ناڤبژیڤانیێ د ناڤبه‌را ئیرانێ و حزبا دیمۆكراتا كوردستانێ دا بۆ دانوستاندنان بكه‌م، لێ من قه‌بوول نه‌كر بچمه ناڤ وی بابه‌تی، هه‌رچه‌نده ئیرانێ بزاڤه‌كا مه‌زن ژی كر بۆ وی بابه‌تی، لێ هه‌ر من قه‌بوول نه‌كر، پشتی هینگێ داخواز ژ جه‌لال تاله‌بانی كر، وی پێشنیازێن وان قه‌بوول كربوون و بۆ وێ مه‌ره‌مێ هه‌موو رێكارێن پێدڤی كرتبوونه به‌ر بۆ دانوستاندنێ د ناڤبه‌را هه‌ردو ئالیان دا، وی ده‌می ئه‌ز ل ڤیه‌ننا بووم و كاك موحسن دزه‌یی و دكتۆر پیرۆت و مه‌سرور و بارز و هشیار زێباری ژی ل گه‌ل من دابوون. ژ نشكه‌كێ ڤه تێله‌ڤزیۆن ڤیه‌ننا ب زمانێ ئه‌لمانی ڕاگه‌هاند كو سكرتێرێ حزبا دیمۆكراتا كوردستانێ هاتیه تیرۆركرن، د. پیرۆت كو زمانێ ئه‌لمانی دزانی، حێبه‌تی بوو و ژ جهێ خوه رابوو سه‌رپێیان، خزم و كه‌سوكار و دۆستێن مه دلگران بوون و گه‌له‌ك په‌یوه‌ندی هاتنه كرن، و وه‌سا زانی بوو ئه‌وێ هاتیه تیرۆركرن ئه‌زم، ژ به‌ر كو ناڤێ حزبا دیمۆكراتا كوردستانێ هاتبوو وه‌سا زانی بوو كو مه‌ره‌ما وان پارتی یه، لێ من هه‌موو ئالی پشتراست كرن كو ئه‌م ب سلامه‌تین، پشتی هینگێ ژ به‌ر ڤێ روودانێ من به‌یاننامه‌ك (22) به‌لاڤكر و من ئاماژه دا كو ئه‌م وێ تیرۆركرنێ هه‌ر ئالیه‌كی كربیت شه‌رمزار دكه‌ین، كریاره‌كا تیرۆرستی بوو. پاشی ل ڤیه‌ننا من وه‌زیرێ ناڤخوه یێ نه‌مسا دیت، د دیدارێ دا گه‌له‌كێ دلگران بوو ب وێ روودانێ و گۆته من: ئه‌م ب چو شێوا ئاگه‌هداری هاتنا قاسملۆی بۆ نه‌مسا نه‌بووین، هه‌كه وه‌كو هه‌وه سه‌ره‌دانا نه‌مسا كربا دا زێره‌ڤانان بۆ دابین كه‌ین و دا پارێزین، لێ ب چو شێوه‌كی ئاگه‌هداری هاتنا وی نه‌بووین و ب پاسپۆرته‌كا دی هاتیه ناڤ نه‌مسا، وه‌زیرێ ناڤخوه‌یێ نه‌مسا ئه‌و ژی گۆته من: هیڤیی ژ ته دكه‌م هاریكاریا مه بكه دا كورد شاش د مه نه‌گه‌هن، ژ به‌ر كو ب چو شێوا مه په‌یوه‌ندی ب وی بابه‌تی ڤه نینه، ئیرانێ كاره‌ك كریه، لێ ئه‌م وه‌لاته‌كێ بچووكین و ناچارین به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه ل به‌رچاڤ وه‌ربگرین، له‌ورا ئه‌م نه‌شێین مه چو كارڤه‌دانێن به‌رچاڤ هه‌بن”.
په‌یوه‌ندیێن پارتی و سۆشیالیستێ
حزبا سۆشیالیست ب ناڤێ بزووتنه‌وه، چالاكیا خوه یا ئێكێ د ناڤا ئێكه‌تیێ دا ده‌ستپێكر و باله‌كێ ب هێز و كاریگه‌ر و بنه‌ره‌تی بوو و ئێكه‌تیێ حسابه‌كا مه‌زن بۆ دكر، و ب هێزه‌كا مه‌زن و كاریگه‌ر به‌رێخوه ددایێ، ژ به‌ر كو پتریا كادرێن ئازا و شه‌ركه‌ر و خه‌باتكه‌ر و گاریگه‌ر سه‌ر ب سۆشیالیستێ ڤه‌بوون، لێ ژ به‌ر كو چو جۆرێن هاریكاری و پشته‌ڤانیێ نه‌بوون و ئێكه‌تیێ هاریكاری و پشته‌ڤانیێن سووریێ ب تنێ ئێخستبوونه خزمه‌تا ئالیگر و كه‌سێن باوه‌رپێكریێن خوه و سۆشیالیست ژ هاریكاری و پشته‌ڤانیێ بێ به‌هر كربوو، له‌ورا سۆشیالیستێ وه‌كو پێدڤی شیانێن خوه ب رێڤه‌برنێ و پشته‌ڤانیا هێزێن خوه نه‌بوون. ژ به‌ر وێ ئێكێ پشتی ده‌مه‌كێ كێم په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را ئێكه‌تیێ و سۆشیالیستێ به‌ر ب لاوازی و خرابی و گرژیان چوون، وی ده‌می ئێكه‌تیێ غه‌در و زۆریه‌كا مه‌زن ل سۆشیالیستێ كر، و گه‌له‌ك دژایه‌تیا وان كر.
له‌ورا پشتی شه‌رێ هه‌كاری و ژ به‌ر كۆمه‌كا ئه‌گه‌رێن ناڤخوه‌یی ژ ئێكه‌تیێ جودا بوو و ب ناڤێ حزبا سۆشیالیستا كوردستانێ ده‌ست ب خه‌بات و چالاكیان كر.
رۆژا 21ی چریا دویێ 1979ێ، مه پێشوازی ل خانمه‌كێ ب ناسناڤێ (زه‌كیه) كر، پشتی ب خێرهاتنێ، ئاشكرا كر، كو ژ ئالیێ سه‌ركردایه‌تیا سۆشیالیستێ ڤه هاتیه هنارتن. د دیداره‌كێ دا به‌حسی ره‌وشا گشتی یا ده‌ڤه‌رێ و په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را ئالیان دا هاته كرن، و د پشكه‌كا كۆمبوونێ دا ناڤبریێ گۆت: كو په‌یوه‌ندیێن وان ل گه‌ل ئێكه‌تیێ دخرابن و بۆ ب هێزكرن و پێشڤه‌برنا په‌یوه‌ندیان ل گه‌ل پارتی و دامه‌رزاندنا به‌ره‌یێ كوردستانی، به‌رهه‌ڤیا خوه نیشا دا.
