بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا پێنجێ
63
پشتی هێرشێن په‌كه‌كێ ل سه‌ر باره‌گایێن پارتی ل سالا 1995ێ، د چارچووڤێ سه‌ره‌دانا مه دا بۆ سووریێ ل سالا 1996ێ، ل مالا كاك عومه‌ر بۆتانی، به‌رپرسێ په‌یوه‌ندیێن مه ل سووریێ، من ئۆجه‌لان دیت، ده‌مێ من پرسیارا ئه‌گه‌رێن وان هێرشان ژێ كری، د به‌رسڤێ دا گۆت: وه‌للا شاشیه‌ك مه‌زن بوو، ب خودێ شاشیه‌كا مه‌زن بوو. مه‌روان زوركی كو سه‌ر ب موخابراتا سووریێ ڤه بوو، ل گه‌ل ئۆجه‌لانی دا پشكداری كۆمبوونێ بوو.
د وێ دیدارێ دا ئۆجه‌لانی وه‌سا دیار كر، كو گه‌له‌ك یێ په‌شیمانه كو ل سالا 1995ێ، په‌كه‌كێ هێرش كریه سه‌ر باره‌گایێن پارتی و دوپاتكر پێدڤیه ب ئێكجاری ژبیر بكه‌ین، جه‌نابێ ته چو بێژیت دێ وه‌كه‌ین، من ژی د به‌رسڤێ دا گۆت: ئه‌و رێزا هوون بۆ پۆلیسه‌كێ سووری، یان پاسداره‌كێ ئیرانی دگرن، ل سه‌رۆكێ جڤاتا وه‌زیرێن هه‌رێما كوردستانێ بگرن، دێ سوپاسدار بم”.
په‌كه‌كێ د كۆنگره‌یێ خوه‌یێ نه‌ئاسایی یێ حه‌فتێ دا ب ته‌مامی ستراتیژیا خوه گوهۆری و دروشمێ دامه‌زراندنا ده‌وله‌تا سه‌ربخوه‌یا كوردستانێ لادا كو گه‌له‌ك ئالی ب خالا لاوازا په‌كه‌كێ دزانن، خو هه‌تا ب گۆتنا وان سه‌رخوه‌بوون خوازی ب تایبه‌تمه‌ندیا هێزێن پاشكه‌فتیێن كورد، وه‌كو پارتیا دیمۆكراتا كوردستانێ دانا.
ب به‌رچاڤ وه‌رگرتنا دیرۆك و سیاسه‌تا په‌كه‌كێ، د ده‌مێ بووری دێ گه‌هینه ڤی ئه‌نجامی:
1- ل ده‌مێ دامه‌زراندنا وێ هه‌تا سالا 1993ێ، هه‌شت سه‌د و ئێك كه‌س ژ ئالیێ په‌كه‌كێ ڤه هاتینه تیرۆركرن و كوشتن، كو 49 ژ وان ئه‌ندام و ئالیگرێن پارتی دیمۆكراتی كوردستانا باكوور و حزبا سۆشیالیست بوون، و 656 كه‌س وه‌لاتیێن سڤیل بوون ل باژارێن جودا جودا هاتینه تیرۆركرن، 96 كه‌س ژی ل گوندان و ل ده‌رڤه‌ی وه‌لاتی كوشتینه كو به‌لگه و ناڤ و سال و جهێ تیرۆركرنێ ل به‌رده‌ستێ مه نینن.
2- كاك ئدریس ل سالا 1982ێ، ل دیمه‌شقێ رێككه‌فتنه‌ك ل گه‌ل ئۆجه‌لانی ئیمزا كر، لێ په‌كه‌كه پێگیر نه‌بوو.
3- ئارمانج و دروشم و داخوازیێن په‌كه‌كێ د گوهۆرینه‌كا به‌رده‌وام دا بوو، ژ سه‌رخوه‌بوونێ هه‌تا گه‌هشتیه ئه‌ڤرۆ كو ل به‌ر به‌رزه‌بوویه كو خوه د ناڤ رێزا گه‌لێ دیمۆكرات (الامه الدیمقراگیه) دا دبینیت.
4- ب مخابنی ڤه په‌كه‌كه ب چ سۆز و رێككه‌فتنان پێگیر نینه و وه‌فاداری بۆ كه‌سێ نینه.
به‌رۆڤاژی هه‌موو حزب و گرۆپێن كوردی، په‌كه‌كه ب دووڤ ئایدۆلۆژیاكا تایبه‌ت كه‌فتیه و تا راده‌كی یا هاڤی یه بۆ خه‌لكێ كوردستانێ و جڤاكا مرۆڤایه‌تی، پشكه‌كا مه‌زن یا وان نێرین و ره‌فتارێن په‌كه‌كێ كو نه‌سروشتینه، ژێده‌رێ وان ژ دیتن و بیرو بۆچوونێن ئۆجه‌لانی نه، كو كارتێكرن ل سه‌ر نێرینا گشتی یا په‌كه‌كێ هه‌بوو و ل سه‌ر سایكۆلۆژیا كاركرنێ و چالاكی و په‌یوه‌ندیێن وان ل گه‌ل ئالیێن دی ره‌نگڤه‌دایه.
په‌كه‌كه هه‌موو وان ته‌ڤگه‌ر و ڤه‌لڤینان ره‌ت دكه‌ت یێن به‌ری دامه‌زراندنا وێ د گۆره‌پانا كوردستانێ دا هه‌ین و ب دوژمن نه‌یارێن خوه دزانیت و ئه‌و یه‌ك د هزر و هشا چه‌كدار و كادر و ئالیگرێن خوه دا بنه‌جه كریه. هه‌ر وێ ئێكێ ژی وه‌كریه، په‌كه‌كه نه‌شێت په‌یوه‌ندیه‌كا ساخله‌م و سروشتی ل گه‌ل ئالیێن كوردی دروست بكه‌ت. جهێ حێبه‌تیێ یه ژی كو په‌كه‌كێ چ ئاریشه د دروستكرنا په‌یوه‌ندیان ل گه‌ل ناڤه‌ندێن بڕیار و ده‌زگه‌هێن هه‌والگیری و سه‌ربازی یێن وان وه‌لاتان دا نینه یێن كوردستان ل سه‌ر هاتیه بارچه‌كرن و په‌كه‌كه وان په‌یوه‌ندیان ب شه‌رعی دزانیت و پشتا خوه پێ گه‌رم دكه‌ت.
ئه‌ڤ دوژمنكاریێن هزری و یێن ب كریار یێن په‌كه‌كه هه‌مبه‌ری ئالیێن كوردی په‌یره‌و دكه‌ت، په‌كه‌كه كریه ئالیه‌كێ خۆشتڤی یێ نه‌یارێن ملله‌تێ كوردستانێ و گه‌له‌ك جاران بۆ دروستكرنا گڤاشتنا ل سه‌ر بزاڤا نه‌ته‌وه‌خوازیا كوردی و هه‌رێما كوردستانێ و ب تایبه‌تی پارتی مفای ژێ وه‌ردگرن.
ژ ئالیه‌كێ دی ڤه، په‌كه‌كێ باوه‌ری ب خه‌باتا چه‌كداری و توندوتیژیێ هه‌یه و به‌رده‌وام دوپاتیێ لێ كریه. ئه‌ڤه ژی به‌رۆڤاژی دروشم و سیاسه‌تا هه‌موو ئالیێن دی یێن كوردی یه كو دوپاتیێ ل سه‌ر پێكڤه‌ژیان و رێكارێن ئاشتیانه و دیالۆگێ دكه‌ن.
ب مخابنی ڤه دهێته دیتن ژ رویێ رێكخستنێ ڤه كادرێن خوه ل سه‌ر كه‌رب و دوژمنكاری و ره‌تكرنا یێ به‌رانبه‌ر ب تایبه‌تی ئالیێن كوردی په‌روه‌رده دكه‌ن، دیاردا ره‌ڤاندنا سنێلان و كچان ئاریشه‌كا دیه په‌كه‌كێ بۆ جڤاكا كورده‌واری دروست كریه، سنێلان دسه‌ردا دبه‌ن و دره‌ڤینن و ژ مالبات و كه‌سوكار و بیروباوه‌رێن ڤه‌تقه‌تینن و ناڤێن وان دگوهۆرن و ئایدۆلۆژیا و هزرێن ته‌نگ و ره‌ق د سه‌رێ وان دا دچینن.
په‌كه‌كه بۆ دابینكرنا ژێده‌رێن خوه‌یێن دارایی به‌رده‌وام په‌نا بۆ كریار و بازرگانیا نه‌قانوونی و ب زۆری وه‌رگرتنا پاره‌ی ژ خه‌لكی و باج و سه‌رانه‌یان ژ وه‌لاتیان بریه، ره‌فتار و كریارێن وان ل ئه‌ورۆپا بووینه ئه‌گه‌رێ وێ ئێكێ ناڤه‌ندێن سیاسی یێن رۆژئاڤایی به‌رده‌وام ب چاڤێ گۆمانێ و تیرۆرستیبوونێ به‌رێخوه بده‌نه په‌كه‌كێ و وێ ئێكێ ژی كارتێكرنه‌كا نیگه‌تیڤ كریه سه‌ر ناڤوده‌نگێ كوردان ل سه‌ر ئاستێ جیهانێ.
نێڕینا په‌كه‌كێ بۆ كوردستانا ئیراقێ گه‌له‌ك یا تایبه‌ته و پشتا خوه ب ده‌لیڤه دیتن و كه‌یس دیتنا خه‌لكی و ئالیێن سیاسی ڤه گرێدایه، په‌كه‌كێ گه‌له‌ك مفا ژ هاریكاری و سینگفره‌هیا ئالیێن سیاسی یێن هه‌رێما كوردستانێ وه‌رگرتیه و ب سه‌دان گوندێن وه‌لاتیان ب زۆری داگیركرینه وه‌كو به‌رسڤه‌ك بۆ وێ چاكی و سینگفره‌هیا وان، گه‌له‌ك جاران بوویه گه‌ف ل سه‌ر وه‌لاتیان و ئالیێن سیاسی و ده‌ست بۆ چه‌كی سه‌پاندنا شه‌ڕی ژی برییه.
د پراكتیك و كارێ تێكده‌رانه یێن په‌كه‌كێ ل كوردستانا ئیراقێ د ڤان خالان دا دهێنه كورتكرن:
ئێك: ڤه‌گوهاستنا شه‌ڕ و په‌ڤچوونان ل گه‌ل له‌شكرێ توركیا بۆ ناڤا ئاخا كوردستانا ئیراقێ.
دو: ده‌ستوه‌ردان د كاروبارێن ناڤخوه یێن هه‌رێما كوردستانێ دا و رێزنه‌گرتن ل قانوون و سازیێن هه‌رێمێ.
سێ: به‌رده‌وام د شه‌ڕێ ڕاگه‌هاندن و سڤكاتیكرن و ئازراندنێ دایه، به‌رانبه‌ر هه‌رێما كوردستانێ ئالیێن سیاسی.
چار: سه‌پاندنا سیسته‌م و ئایدۆلۆژیا و شێوازێ برێڤه‌برنا تایبه‌تێ حزبا وان ل سه‌ر وان ده‌ڤه‌رێن ژێر ده‌ستێ وان دا.
پێنج: پارچه‌كرنا هه‌رێما كوردستانێ كو به‌رهه‌مێ خوینا هزاران شه‌هیدانه ب سه‌ر هه‌رێم و ناڤێن جۆرا و جۆر.
شه‌ش: رێزنه‌گرتن ل ئالایێ كوردستانێ و دروستكرنا ب ده‌هان جۆرێن ئالا و گرۆپان ل ژێر ناڤێن سه‌یر و هاڤی.
حه‌فت: رێنه‌دان ب ڤه‌گه‌ریانا وی خه‌لكی یێن ژ ئالیێ رژێما سه‌ددامی ڤه، ب زۆری ژ جهێ باب و باپیران وان ده‌ركرین، ب سه‌دان گوند ژ ئه‌گه‌رێ رێگریێن په‌كه‌كێ نه‌هاتینه ئاڤه‌دانكرن و نه‌هێلایه خه‌لكێ وان ڤه‌گه‌ریته سه‌ر مال و مولكێ خوه.
هه‌شت: هاندان و ئازراندنا حكومه‌تا توركیا بۆ وێ ئێكێ له‌شكرێ توركیا ل ناڤا هه‌رێمێ چالاكیێن له‌شكری بكه‌ن، و د ئه‌نجامدا ب ده‌هان وه‌لاتیێن بێ تاوان بووینه قوربانی. په‌كه‌كه شه‌ڕ و په‌ڤچوونان ل گه‌ل له‌شكرێ توركیا ڤه‌دگه‌رینیت و ده‌ڤه‌ران بجه دهێلیت و له‌شكرێ توركیا ژی د دووڤ دا دهێت.
زیانێن په‌كه‌كێ بۆ بزاڤا رزگاریخوازا كوردی ل هه‌موو پارچان و هه‌رێما كوردستانێ گه‌له‌كن و ناهێنه هه‌ژمارتن.
هه‌بوونا وان ل هه‌رێما كوردستانێ به‌رده‌وام به‌هانه داینه ده‌ستێ توركیا كو ده‌ستوه‌ردانێن له‌شكری د هه‌رێمێ دا بكه‌ت و بۆمبه‌بارانا ده‌ڤه‌رێن سنۆری بكه‌ت، په‌كه‌كێ گۆره‌پانا كار و چالاكیێن خوه ب جه هێلایه و كارێ وێ بوویه دروستكرنا سه‌رئێشی و نه‌سه‌قامگیریێ بۆ وێ پارچا كوردستانێ كو به‌رهه‌مێ خوین و قوربانیدانا سه‌د سالێن ملله‌تێ كوردستانێ یه، ره‌نگه ل ڤێرێ ئه‌و ده‌لیڤه نه‌بیت ئاماژێ ب هه‌موو ره‌هند و كریارێن تێكده‌ر و خرابكاریێن په‌كه‌كێ ل هه‌رێما كوردستانێ بهێته كرن و پێدڤی ب هوركاتیێن زێده‌تر بیت.
