بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا پێنجێ
67
ده‌رگه‌هێن دیالۆگ و دانوستاندنێ ب ڤه‌كری هێلان و رێكه‌چاره‌یا ئاشتیانه یا ئاریشێن مه ل نك مه باشتر بوو و چو ده‌مان مه دانوستاندن ره‌ت نه‌كرینه.
د هه‌موو وان دانوستاندن و دیالۆگان دا مه‌رج و داخوازیێن مه گه‌له‌ك رۆهن و نه‌گوهۆر بوون، كو پێكهاتی بوون ژ:
ئێك: ڤه‌گه‌راندنا ئاكنجی و وه‌لاتیێن كوردستانێ بۆ سه‌ر مال و جهێن وان.
دو: ئازادكرنا هه‌موو به‌ندكری و زیندانیان.
سێ: ئاشكراكرنا چاره‌نڤیسێ بارزانیان و فه‌یلیان و ئه‌نفالكریان و هه‌موو بێسه‌روشوونان.
چار: رێككه‌فتناما ئادارا 1970ێ ب بیته بنه‌مایێ هه‌ر رێككه‌فتنه‌كێ.
پێنج: مه ئاریشا باوه‌ریێ یا هه‌ی و ب دیتنا مه ئاڤاكرنا باوه‌ریێ ژی په‌یوه‌ندی ب حكومه‌تێ ڤه هه‌یه، و پێدڤیه ب كریار ڤێ ئێكێ پشتراست بكه‌ن، ئه‌م هه‌ست پێ دكه‌ین كو ده‌ستهه‌لات یا رژد نینه د ڤی بابه‌تی دا، و ب دلسۆزی به‌رێخوه ناده‌ته ئاریشان و پێدڤیه ب كریار نیازا خوه ب سه‌لمینیت.
شه‌ش: پێشڤه‌برن و گه‌شه‌پێدانا ئۆتۆنۆمیێ و نه‌هێلانا وان رێكارێن به‌رۆڤاژی گرتینه به‌ر، كو زیانه‌كا مه‌زن ب برایه‌تیا كورد و عه‌ره‌بان گه‌هاندیه و بووینه ئه‌گه‌رێ گوهۆرین و تێكدانا پێكهاته‌یێ نه‌ته‌وه‌یی و دیمۆگرافی یێ كوردستانێ.
حه‌فت: رێڤه‌به‌رنا كاروبارێن گه‌لێ كورد د هه‌موو واران دا بكه‌ڤیته ده‌ستێ نوونه‌رێن راسته‌قینه یێن وان، ب شێوه‌كی ملله‌تێ كودر هه‌ست ب مسۆگه‌ركرنا مافێن خوه‌یێن نه‌ته‌وه‌یی بكه‌ت، ژ وان ژی ئۆتۆنۆمیا راسته‌قینه د چارچووڤێ كۆمارا ئیراقێ دا، كو هه‌ست ب ئه‌ركێن خوه‌یێن نشتیمانی بكه‌ت، بۆ به‌رگریكرنێ و پاراستنا سنۆرێن ئیراقێ دژی دوژمنێن ده‌رڤه، لێ ژ به‌ر كو حكومه‌ت یا نیازپاك و رژد نه‌بوو بۆ رێككه‌فتنێ و چاره‌كرنا ئاشتیانه یا ئاریشان، هه‌موو دانوستاندن دبێ ئه‌نجام بوون و نه‌گه‌هشتنه رێككه‌فتنێ (27).
په‌یوه‌ندی پارتی و ئیران
هه‌ر ژ ده‌ستپێكرنا خوه‌نیشادانێن گه‌لێن ئیرانێ دژی رژێما شاهی ل دوماهیا سالا 1977ێ، په‌نابه‌رێن مه هاریكاریه‌كا مه‌زن یا خوه‌نیشاده‌ران كر، ب تایبه‌تی پشكداریكرنێ د خوه‌نیشادانان دا و د مه‌شقا بكارئینانا چه‌كی دا هاریكاریه‌كا مه‌زن ل قازی ته‌باته‌بایی ل ته‌ورێزێ و سه‌ددوقی ل یه‌زد كر و مووسه‌وی ئه‌رده‌بیلی ژی ئاگه‌هداری هاریكاریا په‌نابه‌رێن مه بوو. هه‌روه‌سا ده‌مێ ئیمام خومه‌ینی ل پاریسێ بوو، سادق قوتبزاده (28) و ئیشراقی، زاڤایێ خومه‌ینی، خالا په‌یوه‌ندیێ بوون د ناڤبه‌را مه و ئیمامی دا.
چه‌ند رۆژان به‌ری ره‌ڤینا شاهی ژ ئیرانێ و ژ ناڤچوونا رژێما وی ب ئێكجاری، ئه‌ز ل نیكوزیا (29) بووم و هووركاتی من دووڤچوون و چاڤدێریا ره‌وشێ و خوه‌نیشادانان دكر، من هیڤیه‌كا مه‌زن هه‌بوو و گه‌له‌ك یێ گه‌شبین بووم كو شاه دێ ژناڤ چیت، ژ به‌ر كو ئێك ژ مه‌زنترین هیڤیێن من ئه‌و بوو ئه‌ز ببینم رژێما شاهی نه‌مینیت، سوپاس بۆ خودێ ئه‌و هیڤیا من بجه هات و رۆژا 16ی كانوونا دویێ 1979ێ شاه ره‌ڤی و ئیران بجه هێلا، و شۆڕه‌شا گه‌لێن ئیرانێ سه‌ركه‌فت، ژ نیڤا دلی پێخۆش بووم شۆره‌شا گه‌لێن ئیرانێ سه‌ربكه‌ڤیت، له‌وڕا ل گۆره‌ی شیانان مه چو پێ چێبوو و ژ ده‌ستێن مه هات بیت مه د هاریكاریێ دا خه‌مساری نه‌كر.
سه‌ركه‌فتنا شۆڕه‌شا ئیسلامی ل ئیرانێ وه‌رچه‌رخانه‌كا مه‌زن و گرنگ بوو، ل ده‌ڤه‌رێ و ده‌لیڤه‌كا مه‌زن و زێرین بوو، بۆ هه‌موو گه‌لێن ئیرانێ ب گشتی و ملله‌تێ كورد ب تایبه‌تی، ژ به‌ر كو سه‌قایه‌كێ نوو په‌یدا بوو، ئێك ژ مه‌زنترین دوژمنێن ملله‌تی ژ ناڤچوو، ده‌لیڤه‌كا گرنك دروست بوو ب مه‌ره‌ما سه‌ر ژنوو پێداچوونا ب كاروبارێن مه و ده‌ستپێكرنا شۆڕه‌شێ و چالاكیێن مه‌یێن سیاسی، پشتی ره‌ڤینا شاهی و سه‌ركه‌فتنا ب ئێكجاری یا شۆڕه‌شا گه‌لێن ئیرانێ، رۆژا 1ی شواتا 1979ێ، ئیمام خومه‌ینی ڤه‌گه‌ریا ئیرانێ.
پشتی ژ ناڤچوونا رژێما شاهی، جاره‌كا دی ژی هه‌ر ب رێكا هانی ئه‌لحه‌سه‌نی، نوونه‌رێ عه‌ره‌فاتی ل ته‌هرانێ، به‌رهه‌ڤی و ئاسانكری بۆ مه هاتنه كرن، بۆ وێ ئێكێ ڤه‌گه‌رمه ئیرانێ.
سپێدێ زوی ل رۆژا 1ی ئادارا 1979ێ، من قوبرس ب جه هێلا و ڤه‌گه‌ریامه ته‌هرانێ و پشتی گه‌هشتنا من ب ده‌مه‌كێ كێم، ده‌نگۆباسێ وه‌غه‌را دووماهیێ یا جه‌نابێ بارزانی گه‌هشته من، ل جهێ خوه ب هووركاتی به‌حس ل مرنا جه‌نابێ بارزانی هاتیه كرن، ل ئیرانێ په‌یوه‌ندیه‌كا باش و موكم د ناڤبه‌را كادرێن پارتی و به‌رپرسێن جه‌ماوه‌ری دروست ب بوو. ل گه‌له‌ك جهان داخوازا هاریكاریێ ژ كادر و هه‌ڤلێن مه دهاته كرن، ب تایبه‌ت بۆ فێركرن و راهێنانێ ل سه‌ر بكارئینانا چه‌كی، هه‌ڤالێن مه ژی د ڤی واری دا خه‌مساری نه‌كر، ب ڤێ ئێكێ ژی په‌یوه‌ندیێن هه‌ڤالێن مه و جه‌ماوه‌ری سه‌رهلدای یێ ئیرانێ ب هێزتر لێهاتن.
ئه‌و رێبه‌ر و سه‌ركردێن شۆڕه‌شا ئیسلامی كو په‌یوه‌ندیه‌كا باش ل گه‌ل هه‌ڤالێن مه هه‌بوو پێكهاتی بوون ژ: ئایه‌توللا سه‌دووقی ل یه‌زد، ئایه‌توللا ته‌باته‌بایی ل ته‌ورێز، كه‌ریم سه‌نجابی (30) و داریووش فرووهه‌ر، هه‌روه‌سا په‌یوه‌ندیه‌كا باش دروست ب بوو ل گه‌ل هه‌ر ئێك ژ: رێكخستنا فیدایێن گه‌ل و موجاهدین خه‌لق، وی ده‌می هه‌موو پێكڤه بوون.
به‌ری ره‌ڤینێ شاهی ده‌ست ب گوهۆرینان د ناڤ ده‌ستهه‌لاتا خوه‌دا كربوو، ئێك ژ وان كه‌سێن ژ پۆستێ وی هاتیه لادان، نه‌سیری (31)، سه‌رۆكێ ساواكێ بوو و ناسر موقه‌ده‌م ل جهێ وی دانابوو، تا رادده‌كی ل گه‌ل ئاواره و په‌نابه‌ران نه‌رمتر بوو.
كاك ئدریسی گه‌له‌ك بزاڤكرن بۆ وێ ئێكێ ده‌لیڤه پێ بهێته دان سه‌ره‌دانا بابێ خوه بكه‌ت، لێ نه‌سیری رێك نه‌دابوو و ده‌مێ ناسر موقه‌ده‌م هاتیه جهێ نه‌سیری رێك دا كاك ئدریسی وێ سه‌ره‌دانێ بكه‌ت، مه‌ها چریا دویێ 1978ێ كاك ئدریس گه‌هشته واشنتۆن و ب راستی بۆ من جهێ دلخۆشیه‌كا مه‌زن بوو.
پشتی كو ئیمام خومه‌ینی ژ ئیراقێ هاتیه ده‌ركرن و هاتیه فره‌نسا، مه بزاڤكرن په‌یوه‌ندیان ل گه‌ل ستافێ وی رێكبێخین و نوونه‌رێ پارتی كاك حه‌مه ره‌زا شیا ب رێكا (ئیبرهیم ئه‌لسوسی)، نوونه‌رێ رێكخستنا رزگاریخوازا فه‌له‌ستینی ل پاریسێ، چاڤ ب ئیشراقی زاڤایی ئیمام خومه‌ینی و سادق قوتبزاده بكه‌ڤیت، پشتی وان دیدار و په‌یوه‌ندیان، یاسر عه‌ره‌فات داخواز كر، سه‌ره‌دانا پاریسێ بكه‌م ب مه‌ره‌ما چاڤپێكه‌فتنێ ل گه‌ل ئیمام خومه‌ینی و بۆ وێ مه‌ره‌مێ ژی هه‌موو به‌رهه‌ڤی و رێكارێن پێدڤی هاتنه كرن.
ل ناڤه‌راستا كانوونا ئێكێ 1978ێ، ئه‌ز چوومه له‌نده‌ن و ژ وێرێ ئه‌ز چوومه ڤیه‌ننا، ب مه‌ره‌ما دانان رێكارێن پێدڤی بۆ رێكخستن و دیتنا هه‌ڤالێن مه، بریار بوو رۆژا 9ی كانوونا دویێ 1979ێ، سه‌ره‌دانا پاریسێ بكه‌م، لێ ده‌مژمێر ده‌هی شه‌ڤا 8 ــ 9ی كانوونا دویێ 1979ێ، ژ ئالیێ موخابراتا ئیراقێ ڤه بزاڤا تیرۆركرنا من هاته كرن، له‌ورا ئه‌و سه‌ره‌دان نه‌هاته كرن و به‌رنامه هاته گوهۆرین.
خوه‌نیشادان، رۆژ بۆ رۆژێ پێشڤه‌چوون و ل دوماهیێ ئه‌و هیڤیا من یا مه‌زن بجه هات، كو ژ ناڤچوونا رژێما شاهی بوو، د سه‌روبه‌ندێن خوه‌نیشادانان دا ژ ئالیه‌كی ڤه شاهی كاره‌كێ باش كر، كو نه‌هێلا گه‌له‌ك خوین بهێته رێشتن، لێ ژ ئالیه‌كێ دی ڤه كاره‌كێ نه‌مه‌ردانه كر، پشتی پێشڤه‌چوونا خوه‌نیشادانان خوه رزگار كر و ره‌ڤی و هه‌موو هه‌ڤالێن خوه ل ئیرانێ بجه هێلان، ئه‌ڤه ل نك من كاره‌كێ دوور بوو ژ ره‌وشتێ مرۆڤایه‌تی و نه د جه دا و نه‌یێ په‌سه‌ند كری بوو، ژ به‌ر كو هه‌موو ئه‌و ده‌سته‌سه‌ركری هه‌ڤالێن وی یێن نێزیك بوون و ب فه‌رمانا وی كار كربوون، پشتی هینگێ ژ ئالیێ شۆڕه‌شێ ڤه هه‌موو ل سێدارێ دان.
پشتی سه‌ركه‌فتنا شۆڕه‌شێ و ڤه‌گه‌ریانا ئیمام خومه‌ینی، مه بزاڤكرن په‌یوه‌ندیان د گه‌ل به‌رپرسان دا ب هێز بێخین، ب تایبه‌تی ل گه‌ل ئیمام خومه‌ینی، له‌ورا رۆژا 23ی گولانا 1979ێ، ل گه‌ل كاك ئدریسی مه سه‌ره‌دانا ئیمام خومه‌ینی كر، گه‌له‌ك رێز ل مه هاته گرتن. د دیداره‌كێ دا به‌حسێ ڕه‌وشا ده‌ڤه‌رێ ب گشتی و پرسا كوردی ب تایبه‌تی رێیێن چاره‌سه‌ریێ هاته كرن، هه‌روه‌سا د دیدارێ دا مه داخواز كر كو ده‌لیڤێ بده‌نه په‌نابه‌رێن مه بۆ وێ ئێكێ ژ باژارێن ناڤه‌راست و باشوورێ ئیرانێ ڤه‌گوهێزنه رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ، ئه‌و بوو پشتی ڤێ دیدارێ هه‌ژماره‌كا مه‌زن ژ برایێن مه‌یێن په‌نابه‌ر به‌رێخوه دا رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ ل زێوه و باژارێن دی یێن رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ ئاكنجی بوون، ڤه‌گه‌ریانا په‌نابه‌ران بۆ وان ده‌ڤه‌رێن نێزیك سنۆرێ ئیراقێ ئاسانكاری و پشته‌ڤانیه‌كا مه‌زن بوو بۆ شۆڕه‌شا مه د وێ قۆناغێ دا.
