بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975-1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا پێنجێ
79
سپێدی زوو به‌ری بچمه نه‌غه‌دێ ل مالا ملازم بابه‌كری، نونه‌ره‌كێ ئیرانێ هاته نك مه و گۆته من كو من پێخۆشه وه‌كو برایه‌كی ڤان زانیارییان بۆ ته ڤه‌گێرم: “هه‌ر چه‌نده ره‌نگه قه‌رارگه‌ها ره‌مه‌زان هنده‌ك ئاریشان بۆ هه‌وه چاره بكه‌ت، لێ ئه‌ز د وێ باوه‌ریێ دا نینم كو هوون خوه ل به‌ر سه‌ره‌ده‌ری و ره‌فتارێن وان بگرن. له‌ورا هه‌كه داخواز كر بۆ رێككه‌فتنێ رازی نه‌بن. داخوازا نوونه‌ره‌كی، یان به‌رپرسه‌كێ پله‌یه‌كا وه‌كو ره‌فسه‌نجانی، یان موحته‌شه‌می بكه‌ن و ب به‌رهه‌ڤبوونا وان رێككه‌فتن بهێته ئیمزا كرن. د كۆمبوونه‌كا گرنگ دا شه‌ر د ناڤبه‌را ده‌زگه‌هه‌كێ گرنگێ مه و قه‌رارگه‌ها ره‌مه‌زان دا ژبه‌ر سه‌ره‌ده‌ری و ره‌فتارێن وان دروست بوو، ب تایبه‌ت گه‌له‌گ گازنده ژ شه‌مسی هه‌بوون و گۆت هه‌كه داخوازا هێلا په‌ترۆلێ كر، بێژنێ، كه‌ره‌مبكه‌ن لژنه‌یه‌كا ته‌كنیكی بهنێرن دێ هاریكارییا وان كه‌ین”.
سه‌عه‌ت دوازده‌ی رۆژا 17ی شواتا 1986ێ، مه سه‌ره‌دانا پارێزگه‌ها ئورمیێ كر و د كۆمبوونه‌كێ دا د گه‌ل ئه‌نساری ئه‌ڤ خاله هاتنه به‌حسكرن:
ئێك: ل دۆر هێلا پترۆلێ گۆتی باشه، لێ هوون نه‌راگه‌هینن و هه‌كه توركان په‌یوه‌ندی كر، بێژنێ ئه‌م نینین.
دو: ل دۆر چالاكییان مه پێشنیاز كر كو چالاكی ل سنۆرێ زاخۆ، دهۆك و ئامێدیێ بهێنه كرن.
سێ: ل سه‌ر جاده‌یا ناڤده‌وله‌تی دێ ل ترۆمبێلێ و بارهه‌لگران ده‌ین و دێ وه‌لاتێن بیانی ژی ئاگه‌هدار كه‌ین كو ل سه‌ر ڤێ جادێ هاتنوچوونێ نه‌كه‌ن. دیار بوو ب وی بابه‌تی دلخۆش بوون.
پاشی مه ئه‌نجامێن كۆمبوونا خوه یا نه‌غه‌دێ به‌حسكرن. گه‌له‌ك پێ حێبه‌تی بوو كو ئه‌م رازی بووین كو قه‌رارگه‌ها ره‌مه‌زان بهێت بۆ هاریكاریكرنا مه بۆ په‌قاندنا هێلا په‌ترۆلێ.
رۆژا 18ی شواتا 1986ێ، ئه‌لماسی ژ پارێزگه‌هێ هات و ئه‌م ئاگه‌هدار كرین، كو ئه‌نساری ب تێله‌فرنێ داخواز كرییه كو بابه‌تێ په‌قاندنا هێلا په‌ترۆلێ بهێته پاشخستن.
رۆژا 24ی خزیرانا 1986ێ، مه ره‌فسه‌نجانی دیت و گه‌له‌ك ب گه‌رمی پێشوازی ل مه كر و گه‌له‌ك خۆشحال بوو ب دیدارێ و خو پرسیار ژی كر، ئه‌رێ تو ژی یێ رازی؟ من گۆت: “ئه‌ز گه‌له‌ك سوپاسییا هه‌وه دكه‌م”. پشتی گه‌نگه‌شه‌یه‌كا دۆستانه ل سه‌ر چه‌ندین بابه‌تان رێككه‌فتین، پشتی ب دوماهی هاتنا سه‌ره‌دانا مه ئه‌م ژ ته‌هرانێ ڤه‌گه‌ریاینه سلیڤانا و ل رۆژا 28ی خزیرانا 1986ێ ئه‌م گه‌هشتینه جهێ خوه.
رۆژا 23ی ته‌باخا 1986ێ، ل دۆر هێرشێن توركیا بۆ ناڤ ئاخا ئیراقێ په‌یڤدارێ وه‌زاره‌تا كاروبارێن ده‌رڤه یا ئیرانێ ئه‌ڤ به‌یاننامه به‌لاڤ كر:
ئه‌م ب وان هێرشان خه‌مگین و دلگرانین یێن ل گوندێن ناڤ ئاخا ئیراقێ ل سه‌ر ئاكنجی و وه‌لاتیێن سڤیل دهێنه كرن. كۆمارا ئیسلامییا ئیرانێ دوپات دكه‌ت كو پێدڤییه رێز ل سه‌روه‌رییا ئاخا وه‌لاتان بهێته گرتن و دوماهی ب ڤان جۆره هێرشان بهێت، ژبه‌ركو بنپێكرنه‌كا به‌رچاڤا سه‌روه‌رییا ئاخا ئیراقێ یه و ده‌ستوه‌ردانه د كاروبارێن ناڤخوه یا وی وه‌لاتی دا و ئه‌م ب توندی شه‌رمزار دكه‌ین. په‌یڤدارێ وه‌زاره‌تا ده‌رڤه هه‌روه‌سا راگه‌هاند: هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا ژن و زارۆك و وه‌لاتیێن سڤیل بریندار بووینه، ب تایبه‌تی ل وان ده‌ڤه‌رێن كو ئۆپۆزسیۆنا ئیراقی به‌رهنگاری رژێما سه‌ددامی دبن. ئه‌ڤ ره‌فتاره د به‌رژوه‌ندا په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را وه‌لاتێن توركیا و گه‌لێ بوسرمانێ ئیراقێ دا نینن، ب چ شێوه‌یه‌كی ژی بۆ كۆمارا ئیسلامییا ئیرانێ جهێ قه‌بوولكرنێ نینه. په‌یڤدارێ وه‌زاره‌تا ده‌رڤه ئاشكرا كر كو ئه‌و گه‌له‌ك ب گرنگی چاڤدێریا وان روودانان دكه‌ن یێن ل باكورێ ئیراقێ روودده‌ن. ئه‌ڤ جۆره گۆرانكاری ب چ شێوه‌یه‌كی كارتێكرنێ ل په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را كۆمارا ئیسلامییا ئیرانێ و گه‌لێ بوسرمانێ ئیراقێ دا ناكه‌ن پێخه‌مه‌ت خه‌باتا هه‌ڤپشك و گشتگیر ژبۆ دژایه‌تیكرنا رژێما سه‌ددامی. په‌یڤدارێ وه‌زاره‌تا كاروبارێن ده‌رڤه یا كۆمارا ئیسلامییا ئیرانێ ب ڤی شێوه‌ی دوماهی ب به‌یانناما خوه ئینا: رژێما ئیراقێ شیانێن به‌رگریكرنێ و پاراستنا سنۆرێن خوه نینه و نابیت ئه‌ڤ روودانه ببنه به‌هانه بۆ رێگرتنێ ل چالاكیێن ناڤخوه‌یا ئیراقێ و هێرشكرن ل سه‌ر وه‌لاتیێن كورد و داخوازێ ژ حكومه‌تا توركیا دكه‌ین بله‌ز دوماهیێ ب ڤان هێرشان بینیت و پێدڤییه ب هه‌لوه‌ستێ بێلایه‌ن د شه‌ری دا پێگیر بیت و نه‌بیته ئاسته‌نگ همبه‌ری خه‌باتا خه‌باتكارێن كورد دژی رژێما سه‌ددامی. ده‌قێ ڤێ نامه‌یێ ژ ئالییێ فه‌رماندارییا گشتییا شۆره‌شێ ڤه بۆ سه‌رۆككۆمار و سه‌رۆكێ جڤاتا وه‌زیرێن توركا هاته هنارتن.
هێرشێن هێزین ئاسمانی یێن توركیا بۆ كوشتنا كوردان و هێرشكرن ل سه‌ر وان ل ناڤ ئاخا ئیراقێ ب چ شێوه‌یه‌كی ناهێته قه‌بوولكرن و هه‌موو گه‌لێن جیهانێ شه‌رمزار دكه‌ن و ره‌ت دكه‌ن، ژبه‌ركو جۆره‌كه ژ جۆرێن كوشتنا ب كۆم، هه‌روه‌سا ئه‌ڤ هێرشه بووینه ئه‌گه‌رێ خرابكرنا خانوو و گوندێن وان و كوشتنا زارۆك و ژنێن وان ب هه‌ڤشێوه‌یێ رژێما ره‌گه‌زپه‌رستا باشوورێ ئه‌فریقیا د كۆمكوژیا گه‌لێن عه‌ره‌ب و ئه‌فریقی دا.
ژ ئالییه‌كێ ڤه، كورد ئه‌ندامێن سه‌ركردایه‌تییا نه‌ته‌وه‌یی و نشتیمانی یا هێزا شۆره‌شگێرن، ژ ئالییه‌كێ دی ژی ڤه پێدڤییه رێز ل ئێكه‌تی و سه‌رخوه‌بوونا تورك و عه‌ره‌ب و ئیرانێ بهێته گرتن و هه‌كه مافێن وان یێن نشتیمانی بهێنه بنپێكرن، به‌رگریكرن ژ نشتیمان و نه‌ته‌وه‌ییا خوه ئه‌م ب مافێ خوه دزانین و ل ده‌مێ بنپێكرنا ئازادییا نه‌ته‌وه‌ییا مه، ئه‌م به‌رگریكرنێ ژ ئازادییا گه‌لێ خوه ب مافێ خوه دزانین. ئه‌م گه‌له‌ك ب دلگرانی به‌رێخوه دده‌ینه ڤان روودانان، كو ره‌تكرنه‌كا به‌رچاڤه یا تاوانێن ئاسایی یێن ژ ئالییێ چه‌ند كه‌سێن ئاسایی ڤه دهێنه كرن و ب راستی ئه‌ڤ كریاره یا ره‌ت كرییه، ب مخابنی ڤه حكومه‌تا توركیا كه‌فتیه ناڤا وێ پیلانێ یا حكومه‌تا ئیراقێ پێخه‌مه‌ت نه‌هێلانا برایێن كورد دارێشتی، پرۆسه‌یه‌كه كو پێشتر ژ ئالییێ حكومه‌تا ئیراقێ ڤه وێنه نه‌بوویه.
رۆژا 11ی چریا ئێكێ 1986ێ، ئێزگه‌هێ ته‌هرانێ گه‌له‌ك ب دلگه‌رمی به‌حسی هێرش و چالاكیێن هه‌ڤپشك یێن ئیرانێ و ئێكه‌تییێ كر كو ل ژێر ناڤێ فه‌تحا ئێكێ هاتبوونه كرن. پشتی وێ بریار هاته دان كو كۆنگره‌یێ هاریكارییا گه‌لێن ئیراقێ (مۆتمر نصره الشعب العراقی) ل ته‌هرانێ بهێته به‌ستن. داخوازنامه ئاراسته‌ی وان كه‌سان كرن یێن ب نیاز بوون به‌رهه‌ڤی كۆنگره‌ی بن، ده‌ستپێكێ داخوازنامێن وان ب ناڤێ كه‌سان و كه‌سایه‌تییان هاتنه هنارتن، ب ناڤێ: مه‌سعوود بارزانی و عه‌لی عه‌بدوللا و ئدریس و فازلی هاتبوو.
مه ژی به‌رسڤ دا، ژبه‌ركو ب ناڤێ پارتی نینه، ئه‌م ب به‌رژوه‌ندی نزانینن ب ناڤێ كه‌سان پشكدار بین. بۆ ئالیێن دی ژی ب ناڤێ كه‌سان هاتبوونه هنارتن. مه داكۆكی كر كو پێدڤییه وه‌كو ئالیێن سیاسی بهێنه داخوازكرن بۆ كۆنگره‌ی، له‌ورا پشتی وێ یه‌كێ مه ئه‌ڤ شێوه‌یێ داخوازنامێ ره‌ت كر، مه‌كته‌با سیاسی ژی ل دۆر وێ یه‌كێ یاداشتنامه‌یه‌ك ئاراسته‌ی كۆمارا ئیسلامییا ئیرانێ كربوو. پشتی ڤی هه‌لوه‌ستێ مه، رۆژا 20ی كانوونا ئێكێ 1986ێ، مه‌كته‌با سیاسی ئه‌م ئاگه‌هدار كرین كو جڤات ژ بریارا خوه لێڤه‌بوویه و داخوازنامه ب ناڤێ پارتێن سیاسی هنارتینه و ب رێكا سالحییێ برووسكه‌یا داخوازناما قه‌رارگه‌هێ بۆ مه هات.
من ژی برووسكه‌یه‌ك هنارت، ژبه‌ركو وان هه‌لوه‌ستێ خوه گوهۆری و داخوازنامه ب ناڤێ پارتان دهێنه هنارتن مه ژی رێگری نینه پارتی پشكداری وی كۆنگره‌ی بیت. مه‌كته‌با سیاسی به‌رسڤ دا كو كاك ئدریس و فه‌له‌كه‌ددین و مه‌لا محه‌مه‌د دێ پشكداری كۆنگره‌ی بن.
رۆژا 24ی كانوونا ئێكێ 1986ێ، كۆنگره‌یێ هاریكارییا گه‌لێن ئیراقێ ل ته‌هرانێ ده‌ست ب كارێن خوه كر، ل گۆره‌ی برووسكه‌یا مه‌كته‌با سیاسی ل رۆژا 25ی كانوونا ئێكێ 1986ێ، سووریێ و لیبیا ژی پشكداری كرییه و هه‌روه‌سا حزبا شیوعی یا ئیراقێ و پارتیا سۆشیالیستا كورد و نوونه‌رێ به‌ره‌یێ جود ل سووریێ پشكدار نه‌بووینه، لێ شانده‌كێ پارتی ب سه‌رۆكایه‌تییا كاك ئدریسی پشكداری كرییه و برووسكه‌یا مه هاتیه خواندن و پارتی د هه‌موو لژنان دا پشكداره و نوونه‌ر هه‌نه.
ل سه‌ر داخواز و پێداگیرییا محه‌مه‌دی، كاك ئدریس ل رۆژا 22ی كانوونا ئێكێ 1986ێ و كاك عه‌لی عه‌بدوللا ل رۆژا 23ی كانوونا ئێكێ 1986ێ، سه‌ره‌دانا ته‌هرانێ كربوو.
ل گۆره‌ی برووسكه‌یا مه‌كته‌با سیاسی ل رۆژا 27ی كانوونا ئێكێ 1986ێ، كۆنگره ب باشی ده‌رباز بوو و هه‌روه‌سا شانده‌كێ سووریێ و لیبیا ژی پشكداری كربوو و شاندێ پارتی رۆله‌كێ باش و به‌رچاڤ د كۆنگره‌ی دا پێخه‌مه‌ت به‌رچاڤكرنا تاوانێن رژێما به‌عس و به‌رجه‌سته‌كرنا كێشا ره‌وایا گه‌لێ مه بۆ پشكداربووێن كۆنگره‌ی و رایا گشتی یا ناڤخوه و ده‌رڤه هه‌بوویه. هه‌روه‌سا پارتی و ئێكه‌تی و حزبا سۆشیالیستا كوردستانێ ژی ل دۆر بابه‌تێن نه‌ته‌وه‌یی ئێك هه‌لوه‌ست و ئێك گۆتار بوون.
