بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا پێنجێ
91
سه‌عه‌ت پێنج و نیڤی رۆژا 14ی نیسانا 1981ێ، مه ل نڤیسینگه‌ها وی چاڤ ب سه‌رۆك حافز ئه‌سه‌د كه‌فت. جارا ئێكێ بوو ئه‌ز سه‌رۆك ئه‌سه‌دی ببینم. د وێ دیدارێ دا كو نێزیكی دو سه‌عه‌تان ڤه‌كێشا به‌حسی چه‌ندین پرس و بابه‌ت و ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ و په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را هه‌ردو ئالییان دا هاته كرن. د پشكه‌كا كۆمبوونێ دا مه ب هووركاتی ره‌وشا ئیراقێ و ده‌ڤه‌را مه بۆ رۆهنكر. گه‌له‌ك پێ باش بوو كو وێنه‌یه‌كێ رۆهن یێ ده‌ڤه‌رێ وه‌كو خوه نیشا بده‌ین.
جارا ئێكێ بوو راسته‌وخۆ گوهدارییا را و بۆچوون و نێرینێن مه بكه‌ت، دبیت ب تنێ ژ ئالییێ خه‌لكی دی ڤه گوهـ ل تشتێن خراب ببیت ل سه‌ر مه. د پشكه‌كا دی یا كۆمبوونێ دا من ب هووركاتی هه‌لوه‌ستێ بارزانی بۆ رۆهنكر ل دۆر داكۆكی و پێداگیریكرنا وی ل سه‌ر وێ یه‌كێ كو شه‌رێ مه به‌رگرییه د گه‌ل رژێمێ و نابیت ببیته شه‌رێ كورد و عه‌ره‌بان و هه‌روه‌سا به‌حسی وێ گرنگی و پویته‌یێ مه‌زن یێ بارزانی هاته كرن، كو بۆ په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را گه‌لێن كورد و عه‌ره‌ب دا، ددان.
ل دوماهییا كۆمبوونێ، سه‌رۆكی خۆشحالییا ب كۆمبوونێ نیشا دا و سۆزا به‌رده‌وامبوونا په‌یوه‌ندییان و هاریكاریكرنا پارتی دوپات كر. به‌حسی وێ یه‌كێ ژی هاته كرن كو ئه‌ڤ وه‌لاته، وه‌لاته هه‌وه‌یه و ئه‌ڤه مالا هه‌وه‌یه و گه‌له‌ك ب گه‌رمی و ب رێزگرتن ڤه ئه‌م ب رێ ئێخستین.
ل رۆژا 30ی كانوونا دویێ 1983ێ، كاك ئدریسی سه‌ره‌دانا سووریێ كر و پاشی ل سه‌ر وێ داخوازنامه‌یا ژ لیبیا بۆ پارتی هاتی، سه‌ره‌دانا لیبیا كر. به‌ری وێ سه‌ره‌دانا كاك ئدریس بارزانی، هه‌ر ئێك ژ هه‌ڤالان دكتۆر رۆژ نووری شاوه‌یس و فازل میرانی سه‌ره‌دانا لیبیا كر بوو، ژبه‌ركو د وێ باوه‌ریێ دا نه‌بووین كو ئیران ده‌لیڤێ ب سه‌ره‌دانا كاك ئدریسی بده‌ت، لێ گه‌له‌ك بساناهی رازیبوون نیشا دا.
ب بۆچوونا من ئیران رازی بوو، بۆ وێ یه‌كێ بۆ سووریێ و لیبیا بسه‌لمینیت كو ئه‌م یێن د به‌ره‌یێ ئیرانێ دا، ژبه‌ركو بریاره نوونه‌ره‌كێ جڤاتا ئیسلامی و ئاخوندی، جێگرێ وه‌زیرێ ناڤخوه ژی بچنه لیبیا. ئه‌ره‌ستۆ ب كاك ئدریسی راگه‌هاندبوو كو هه‌ماهه‌نگی د ناڤبه‌را وان دا هه‌بیت، لێ پشتی چوونا كاك ئدریسی مه زانی كو نوونه‌رێ جڤاتێ سه‌ره‌دانا لیبیا نه‌كرییه.
ل رۆژا 6ی شواتا 1983ێ، رادیۆیا دیمه‌شقێ و ته‌رابلوسێ به‌یاننامه‌یه‌ك ب ناڤێ نۆزده رێكخستنێن كوردی و عه‌ره‌بی به‌لاڤ كر كو رێككه‌فتینه پشتی ژ ناڤچوونا رژێما ئیراقێ، گه‌لێن ئیراقێ ب خوه دێ جۆر و شێوازێ ده‌ستهه‌لاتێ و سیسته‌مێ خوه‌یێ سیاسی ده‌ستنیشان كه‌ن. ل گۆره‌ی وان زانیاریێن ب ده‌ست مه كه‌فتین هه‌موو ئه گرۆپ و پارت بۆ لیبیا هاتینه گازیكرن و دوور نینه ئه‌و به‌یاننامه ل ژێر فشارا لیبیا، یان هه‌ژماره‌كا وان پارتان وه‌كو رابووری، یان ب مه‌ره‌ما ده‌ستخستنا كۆژمه‌كێ پاره‌ی هه‌ر چ گۆتیێ ل سه‌ر رازی بووینه. كاره‌كێ پیس و نه د جهـ دا بوو. هه‌كه ژ ده‌ستپێكێ ئه‌م ئاگه‌هداری بابه‌تی باین، مه رێك نه‌ددا كاك ئدریس د گه‌ل وان هه‌موو كه‌سێن بێ بیروباوه‌ر و بێ بنه‌ما پشكداری كۆمبوونه‌كا ب ڤی شێوه‌ی بیت.
كاك ئدریسی ب مه‌ره‌ما پشكداریكرنێ د كۆمبوونا ب ناڤێ رێكخستن و ئالیێن ئیراقی سه‌ره‌دانا لیبیا كر بوو، ل رۆژا 13ی شواتا 1983ێ، د په‌یوه‌ندییه‌كێ دا دگه‌ل عه‌بدولموهه‌یمه‌ن بارزانی ئاشكرا كر، ئه‌و ژ سه‌قایێ كۆمبوونێ و ژ پشكداربوویان رازی نه‌بوو. هه‌موو ل ئێك ئۆتێل مان، ب مخابنی ڤه كو كاك ئدریس د ناڤ ڤان جۆره كه‌سان دابوو. دیاره هه‌موو بابه‌ت هاتبوونه پاشخستن بۆ رۆژا 25ی شواتا 1983ێ. به‌یاننامه‌یا هه‌ڤپشك هاته ئیمزا كرن و هه‌لوه‌ستێ مه هه‌تا رادده‌یه‌كی شه‌رمزاری بوو، ژبه‌ركو به‌یاننامه بێی ئیرانێ هاتبوو به‌لاڤكرن و نوونه‌رێ جڤاتا ئیسلامی پشكداری نه‌كربوو. د ناڤا هه‌موو ئۆپۆزسیۆنا ئیراقی دا، ب تنێ وی قه‌زافی دیت بوو.
ل رۆژا 14ی خزیرانا 1984ێ، فه‌خری كه‌ریم زه‌نگه‌نه سه‌ره‌دانا مه كر. د دیداره‌كێ دا به‌حسی ره‌وشا سووریێ و وان ناكۆكی و جوداهییان كر یێن د ناڤبه‌را وان دا هه‌ین، هه‌روه‌سا به‌حسی وێ یه‌كێ هاته كرن كو چه‌ندین به‌رپرس ژ ئالییێ ره‌فعه‌تی ڤه ب مه‌ره‌ما سه‌ره‌دانێ هاتینه ره‌وانه‌ی كرن بۆ ده‌رڤه. ئاماژه ب وێ یه‌كێ ژی كر كو بریاره د ڤی ده‌می دا حافز ئه‌سه‌د گۆرانكارییان بكه‌ت.
ل دۆر جوقد (الجبهه الوگنیه القومیه الدیمقراگیه) ژی راگه‌هاند، حازم هه‌ر ل سه‌ر هه‌لوه‌ستێ خوه‌یه كو دژایه‌تیكرنا پارتی یه. ئاماژه ب وێ ژی كر كو جاره‌كێ ل نك عه‌بدوللا ئه‌حمه‌ری به‌حس كرییه كو حازم ده‌لیڤێ ناده‌ت و ب چ شێوه‌یه‌كی به‌رهه‌ڤی تێكگه‌هشتنێ نینه و پارتی راگه‌هاندیه كو به‌رهه‌ڤن ئیرانێ شه‌رمزار بكه‌ن، ب مه‌رجه‌كی عه‌بدوللا ئه‌حمه‌ر ره‌شنڤیسی بنڤیسیت. عه‌بدوللا ئه‌حمه‌ری ژی راگه‌هاند كو ئه‌و راست دبێژن ئه‌م نه‌شێین ئیرانێ شه‌رمزار بكه‌ین و ئه‌و كه‌سێن زیره‌ك و ئازا نه.
د پشكه‌كا دی یا كۆمبوونێ دا به‌حسی راگه‌هاندنا به‌ره‌یێ جود هاته كرن و دیاره وان ژی وه‌كو مه ئاریشێن دارایی یێن هه‌ین و ل دوماهییا كۆمبوونێ دوپات كر كو سه‌ره‌دانا ده‌رڤه‌ی وه‌لاتی گه‌له‌ك یا پێدڤی و گرنگه.
كرن و ب دوماهی هاتنا كۆمبوونێن به‌ره‌یێ جود ل رۆژا 31ی تیرمه‌ها 1985ێ، هه‌ر ئێك ژ د. رۆژ و ئه‌بوو عرووبه هاتنه نك مه ل ده‌ڤه‌را لۆلان، ژبه‌ركو وی ده‌می مژویلی سه‌رپه‌رشتی و پشكداریكرنێ بووم ل به‌رۆكێن شه‌ری ل ناڤخوه‌یا كوردستانێ، ئه‌بوو عرووبه دا ڤه‌گه‌ریته سووریێ و ب مه‌ره‌ما خاترخواستنێ هاتبوو نك مه.
ب پێدڤی دزانم ئاماژێ ب هه‌لوه‌سته‌كێ مه‌ردانه و دلسۆزانه یێ هۆزانڤان و شاعرێ مه‌زن، محه‌مه‌د مه‌هدی جه‌واهری بكه‌م. جاره‌كێ د گه‌ل كاك فه‌خری كه‌ریم ل سووریێ مه سه‌ره‌دانا هۆزانڤانێ مه‌زنێ عه‌ره‌ب، محه‌مه‌د مه‌هدی جه‌واهری كر. د دیداره‌كی دا جه‌واهری پرسیاره‌ك كر، ئه‌ڤه كاك فه‌خری ژی یێ روونشتیه، ئه‌رێ حزبا شیوعی یا ئیراقی جاره‌كێ به‌یاننامه‌یه‌ك ل دژی بارزانی به‌لاڤ كریه؟ من ژی به‌رسڤ دا: “نه‌خێر نه‌كرییه”، پاشی گۆتی: باشه باش، هه‌كه من قه‌بوول نه‌دكر.
ب مه‌ره‌ما گه‌هاندنا ده‌نگێ كوردان و ئاگه‌هداركرنا رایا گشتی ژ سیاسه‌تا شۆڤینی یا به‌عسییان دژی گه‌لێ مه هه‌یڤا كانوونا ئێكێ یا سالا 1988ێ، مه سه‌ره‌دانا سووریێ كر و د دیدار و چاڤپێكه‌فتنێن مه‌دا د گه‌ل مه‌زنه به‌رپرسێن سووریێ مه به‌حسی درندایه‌تییا رژێمێ و كاره‌ساتا ئه‌نفال و هه‌له‌بجه و كیمیابارانكرنا كوردستانێ و خرابكرنا باژار و باژارۆك و گوندێن كوردستانێ كر.
رۆژا 9ی كانوونا دویێ 1988ێ، كاك ئازاد به‌رواری ژ شامێ و ب رێكا دكتۆر جه‌رجیسی، كاك هشیار ئاگه‌هادر كربوو، كو ل سه‌ر داخوازا سه‌رۆك ئه‌سه‌د و عه‌بدوللا ئه‌حمه‌ر هه‌ر ئێك ژ قوترێ ئیراقێ و حزبا شیوعی یا ئیراقێ و پارتییا دیمۆكراتا كوردستانێ ل سه‌ر دامه‌زراندنا به‌ره‌یه‌كێ ئیراقی یێ به‌رفره‌هـ رێككه‌فتینه و ده‌رگه‌هـ بۆ وان حزبان ڤه‌كرینه كو بخوازن ببنه ئه‌ندامێن به‌ری و ل سه‌ر ڤان خالان رێككه‌فتینه:
1- به‌رده‌وامبوون ل سه‌ر خه‌باتێ هه‌تا ژناڤبرنا رژێمێ.
2- پێدڤییه ئیراق ڤه‌گه‌ریته جهێ خوه‌یێ سروشتی.
3- چاره‌كرنا كێشا كوردی ب رێكا ئۆتۆنۆمییا راسته‌قینه.
4- پشته‌ڤانیكرن ل بزاڤێن ئاشتی و دبلۆماسی پێخه‌مه‌ت ب دوماهی ئینانا شه‌ری.
لێ ئه‌م ب رێككه‌فتنێ رازی نه‌بووین و مه پێشنیاز كر كو پێدڤییه پرسیارا هه‌موو پارتان بهێته كرن، ژبه‌ركو ئه‌ڤ به‌ره‌یه دێ بیته میحوه‌ر و سووریێ دره‌نگ ب ئاگه‌هـ هاتیه. ده‌مێ خوه من گۆته سووریان: ” هوون وی ده‌می ده‌ست ب لڤین و چالاكییان دكه‌ن كو ده‌لیڤا چ تشته‌كی نه‌بیت”.
ل رۆژا 27ی خزیرانا 1988ێ، شانده‌كێ حزبا ده‌عوه كو پێكهاتی بوو ژ: دكتۆر ئه‌بوو ئه‌حمه‌د جه‌عفه‌ری و ئه‌بوو ئه‌حمه‌د به‌سری سه‌ره‌دانا مه كر، د كۆمبوونه‌كێ دا سه‌ره‌رای به‌حسكرنا ره‌وشا گشتی یا ده‌ڤه‌رێ و ئۆپۆزسیۆنا ئیراقێ و په‌یوه‌ندیێن دوقۆلی گرنگییا كۆمبوونان د ناڤبه‌را ئالییان هاته دوپات كرن و د پشكه‌كا كۆمبوونێ دا داخوازا هاریكاریێ ژ پارتی كر.
مانشێتێن ژ ناڤ دا
جارا ئێكێ بوو ئه‌ز سه‌رۆك حافز ئه‌سه‌دی ببینم. د وێ دیدارێ دا به‌حسی چه‌ندین پرس و بابه‌ت و ره‌وشا ده‌ڤه‌رێ و په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را هه‌ردو ئالییان دا هاته كرن.
من ب هووركاتی هه‌لوه‌ستێ بارزانی بۆ ئه‌سه‌دی رۆهنكر كو شه‌رێ مه به‌رگرییه د گه‌ل رژێمێ و نابیت ببیته شه‌رێ كورد و عه‌ره‌بان.
د گه‌ل مه‌زنه به‌رپرسێن سووریێ مه به‌حسی درندایه‌تییا رژێمێ و كاره‌ساتا ئه‌نفال و هه‌له‌بجه و كیمیابارانكرنا كوردستانێ و خرابكرنا باژار و باژارۆك و گوندێن كوردستانێ كر.
