بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975 – 1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا
بزاڤا تیرۆركرنا بارزانی ل ڤیه‌ننا
پشتی هینگی ئیبراهیم گاباری ئینا ژوور و ئه‌فسه‌رێ ساواكێ چوو. نیشانێن ئه‌شكه‌نجێ و ئازاران ل سه‌ر ئیبراهیمی دیار بوون. ِمن گۆتێ ل ڤێرێ نه‌ئاخڤه ژ به‌ركو دێ ده‌نگێ مه دهێته تۆماركرن. لێ خوه بگره و هه‌موو كار و گوننه‌هان بێخه سه‌ر ملێن من و هه‌موو تشتان وه‌كو خوه ڤه‌گێره. ژ به‌ر كو هه‌ر چ هه‌بیت ئه‌ز ژێ به‌رپرسم و تو ب تنێ راسپاردیێ وه‌زیرێ ناڤخوه‌یی و ته چ شاشی نه‌كرینه. هه‌موویان بۆ من بهێله و بێژی هه‌موو مه‌سعوودی یێن كرین. پشتی چه‌ند خۆله‌كان ئیبراهیم بر و ئه‌فسه‌رێ ساواكێ ڤه‌گه‌ریا و ده‌ست ب گه‌ف و ترساندنێ كر و گۆت مه هه‌تا نها رێز ل مه‌لا مسته‌فای گرتیه، هه‌كه نه ژ ته ناهێته قه‌بوولكرن.
د درێژیا ئاخفتنێن خوه‌دا گۆتی: تو چالاكیان دژی ئیرانێ دكه‌ی و هه‌كه به‌رده‌وام بی دێ خرابی ب سه‌ر ته دا هێن. پشتی وان گۆتنان من گۆت: من چ كار دژی هه‌وه نه‌كرینه، ئه‌ز نا ترسم ژی، من ده‌سته‌سه‌ر بكه‌ن، سێداره بده‌ن، ژ ره‌فتار و سزایێن هه‌وه ناترسم و ئه‌ز ل ڤێرێ ژی نابم، ئه‌ز رابووم دا بچم، لێ دو كه‌سان پشتا خوه دا ده‌رگه‌هی و ئه‌ز روونشتمه‌ڤه.
پشتی ڤێ ئێكێ هه‌ر چ پرسیارا دكر ئه‌ز نه‌دئاخفتم و من به‌رسڤ نه‌ددان. هه‌تا سه‌عه‌ت دوازده‌ی شه‌ڤێ بێ ئاڤ و خوارن د ژوورێ ڤه مام، ب تنێ دو جاران چوومه ده‌رڤه، ئه‌و ژی بۆ ده‌ست شووشتنێ. سه‌عه‌ت دوازده‌ی شه‌ڤێ موبینی ڤه‌گه‌ریا و ب دره‌و ڤه روویێ خوه خۆش كر و گۆتی: وای ئه‌ڤه تو ل ڤێرێ؟ جه‌نابێ نه‌سیری گه‌له‌ك دێ تۆره بیت هه‌كه بزانیت تو هه‌تا ڤێ دره‌نگی شه‌ڤێ مای. من ژی گۆتێ: تڕانان ب خوه بكه‌ن و ئه‌ز باش دزانم بابه‌ت چیه”.
من گه‌له‌ك پێخۆش بوو بزانم ئیبراهیم گاباری چاوا هاته گرتن. هه‌ر چه‌نده هاتنا وی ب نهێنی نه‌بوو، به‌لكو ب پاسپۆرتا سووری و ب شێوه‌یه‌كێ ئاسایی و یاسایی ژ فرۆكخانا دیمه‌شقێ هاتبوو ته‌هرانێ. پشتی هینگێ بۆ من دیار بوو كو ئێك ژ كه‌سوكارێن مه‌یێن نێزیك ده‌نگ و باس بۆ ساواكێ بربوو و دابوو گرتن. ژ به‌ركو ب مخابنی ڤه ئه‌و ببوو زه‌لامێ ساواكێ و پشتی ژ ناڤچوونا شاهی ژی ل گه‌ل ئیتیلاعاتا ئیرانێ به‌رده‌وام بوو و تا نها ژی هه‌ر یێ به‌رده‌وامه.
سه‌عه‌ت دوازده‌ی شه‌ڤێ ب هه‌مان ترۆمبێل ئه‌ز ئینامه وی جهێ سپێدێ ئه‌م ژێ هاتین. ئه‌و براده‌رێن ل گه‌ل من هه‌ر ل وێرێ چاڤه‌رێ من بوون. لێ ژ به‌ر ره‌وشا خراب ره‌نگ لێ نه‌مابوو، گه‌له‌ك دلگران و په‌ریشان ببوون. ژ به‌ركو وان چ ژ چاره‌نڤیسێ من نه‌دزانی. دووماهیێ ئه‌م ڤه‌گه‌ریاینه مال. رۆژا پاشتر تیمسار هاشمی ژ ساواكێ هاته نك بابێ من و پێ ڕاگه‌هاند بوو كو (م.ب) چالاكیێن سیاسی دكه‌ت و پێدڤیه ده‌ستان ژێ به‌رده‌ت.
پشتی وێ ئێكێ كو بابێ من بۆ چاره‌سه‌ریێ ڤیایی سه‌ره‌دانا ده‌رڤه بكه‌ت، گۆتی بلا مه‌سعوود ژی ل گه‌ل من بهێت. ئه‌ڤه گه‌له‌ك ب دلێ ساواكێ بوو و لاڤ لاڤا وان به‌لا من ژ وان ڤه‌بیت و ئیرانێ ده‌ربكه‌ڤم، لێ به‌ری چوونێ من ل گه‌ل كاك ئدریسی و هه‌ڤالان هه‌موو سه‌روبه‌ر و رێكارێن پێدڤی ل ناڤ و ده‌رڤه بۆ كاركرنێ درێژه‌پێدانێ ب چالاكیان به‌رهه‌ڤكربوون.
بزاڤا تیرۆركرنا من ل ڤیه‌ننا
مه‌ها كانوونا ئێكێ یا سالا 1978، ژ له‌نده‌ن من سه‌ره‌دانا ڤیه‌ننا كر و ل باره‌گه‌هێ لقێ جهێ ڤه‌حه‌ویانا مه هاته به‌رده‌ستكرن. ل ڤیه‌ننا رۆژانه چاڤێ ب خه‌لكێ دكه‌فت ل دۆر رێكخستنێ و شۆڕه‌شێ و رێكخستنا رێزێن پارتی ل ئه‌وۆرپا.
پاشی من بڕیار دا رۆژا 9ی كانوونا دویێ 1979ێ سه‌ره‌دانا پاریسێ بكه‌م، ب مه‌ره‌ما دیتنا ئیمام خومه‌ینی. من دخواست فارس باوه‌ی ب بینم، كه‌س ژی ئاگه‌هدار نه‌بوو كو ئێڤارا رۆژا 8ی كانوونا دویێ یا سالا 1979 دێ فارس باوه‌ی بینم. ژ به‌ركو چه‌ندین جاران داخواز كربوو ب بینم لێ ب دیتنا هه‌ڤالان باش نه‌بوو ناڤبری ب بینم. مه‌ره‌ما من ژ دیتنا فارس باوه ئه‌و بوو كو دبیت ناڤبری زانیاری ل سه‌ر وان كه‌سان هه‌بن یێن ل سالا 1975ێ ل نه‌غه‌ده ته‌قه ل مامێ من (بابۆ)ی كری و بزاڤا تیرۆركرنا وی دابوو(9). له‌ورا من بزاڤكرن فارسی ب بینم داكو زانیاریێن ته‌مام ل سه‌ر وان كه‌سان بۆ من بێژیت.
ئێڤارا رۆژا 8ی كانوونا دویێ 1979ێ من حه‌مه ره‌زا و ئازاد به‌رواری ئاگه‌هداركرن كو پێكڤه سه‌ره‌دانا مالا ئه‌حمه‌د پیرۆت بكه‌ین. د رێكێ دا من گۆتێ من ل به‌ره فارس باوه‌ی ب بینم. گه‌له‌ك پێداگیری كر كو ڤه‌گه‌رینه‌ڤه، لێ من ب گۆتنا وان نه‌كر. كاك پیرۆت د شوقه‌یه‌كێ دا ژووره‌ك هه‌بوو هه‌تا نه‌گه‌هشتینه به‌رده‌رگه‌هی ئاگه‌هداری چوونا مه نه‌بوو. د وێ ژوورێ ڤه من گۆته كاك پیرۆتی ب تێله‌فۆنێ فارسی ئاگه‌هدار بكه داكو ئێك و دو ببینین. ل سه‌ر داخوازا مه تێله‌فۆن كر و گۆتێ: فارس هه‌تا ڤێرێ وه‌ره، ژ به‌ركو په‌یاما براده‌ره‌كی ل گه‌ل من دایه، لێ به‌حس نه‌كر كو ئه‌ز ل وی جهی مه. پشتی سێ خۆله‌كان فارس و عه‌بدولخالقێ برایێ وی هاتنه نك مه. د دیداره‌كێ دا ب تنێ من پرسیار ژ فارسی كر ئه‌رێ تو دزانی كی ئه‌نجامده‌رێن روودانا نه‌غه‌ده بوون. ناڤبری سویند خوار كو زانیاری ل سه‌ر نینن و من ژی باوه‌ر كر كو زانیاری ل دۆر وێ ئێكێ نینن.
پشتی ب دووماهی هاتنا وێ دیدارێ من خوه بۆ چوونێ به‌رهه‌ڤكر و من گۆتێ فارس دا بچین. لێ ناڤبری ئه‌ز دامه سویندێ كو جارێ خوه بگرین، بلا براده‌ر به‌رێخوه بده‌نه ژ ده‌رڤه و پاشی دێ چین. هه‌ر ئێك ژ حه‌مه ره‌زا و ئازاد به‌رواری و پیرۆت و عه‌بدولخالق چوونه ژده‌رڤه و ئه‌ز و فارس باوه ب تنێ ماین. چه‌ند خۆله‌كان پشتی ده‌ركه‌فتنا براده‌ران ته‌قێ ده‌ستپێكر. ل ده‌مێ چوونا هه‌ڤالان بۆ خوارێ ترۆمبێله‌كا بالیۆزخانه‌یا ئیراقێ ل ده‌رڤه چاڤه‌رێ دكر. دو كه‌س ژێ هاتنه پێش و وه‌سا زانی بوو كو كاك ئازاد ئه‌زم و ده‌بانجه دانا سه‌ر سه‌رێ وی. لێ خۆشبه‌ختانه فیشه‌كێن وان چریك بوون و نه‌ته‌قین. هه‌تا وی كه‌سی ده‌بانجه سووار كری هه‌ڤالان چه‌ند مه‌تره‌كان ژێ دووركه‌فت بوون لێ ته‌قه به‌رده‌وام بوو. پشتی ڤێ روودانێ هه‌ڤال ڤه‌گه‌ریانه ژوورێ ڤه و كاك پیرۆت و كاك ئازاد بریندار بوون. حه‌مه ره‌زای ده‌بانجه‌یه‌كا ده‌نگی ل گه‌ل دا بوو، ته‌قه كر. هێرشكه‌ران وه‌سا زانی كو ده‌بانجه یا ژ راستایه، له‌ورا ره‌ڤین و بزاڤكرن خوه رزگار بكه‌ن. زه‌لامكوژان نه‌زانی بوو كو هێشتا ئه‌ز یێ ل سه‌ری، هه‌كه نه دا هێنه سه‌ری و دا مه هه‌موویان كوژن، ژ به‌ركو چ تشت فمه نه‌بوون، خو چه‌قۆیه‌ك ژی فمه نه‌بوو كو به‌رگریێ ژ خوه بكه‌ین.
پشتی چه‌ند خۆله‌كان پۆلیس هاتن و ده‌ست ب لێكۆلینێ كر و من خوه بۆ دا نیاسین و پشتی نیاسینێ رێزه‌كا مه‌زن ل مه گرت و پاسه‌وان بۆ مه دابینكرن. د لێكۆلینێ پرسیار ژ من كر ئه‌رێ تو دێ سكالایێ ل سه‌ر فارس باوه‌ی تۆمار كه‌ی، من گۆت نه‌خێر دێ سكالا ل سه‌ر رژێما به‌عس تۆمار كه‌م. پشتی وێ روودانێ، به‌رنامێ سه‌ره‌دانا من بۆ پاریس گوهۆرین ب سه‌ردا هاتن و نه‌هاته كرن.
هه‌ژی گۆتنێ یه (بارزان)(10) برایێ سه‌ددامی، ب خوه هاتبوو ڤیه‌ننا بۆ بجهئینان و سه‌رپه‌رشتیكرنا پیلان و بزاڤا تیرۆركرنا من. من دزانی ده‌مه‌كێ درێژه ئه‌ز بوویمه ئارمانج بۆ لێدانێ، یان تیرۆركرنا من د به‌رنامێ رژێمێ دایه و وان پێ چێبیت و ده‌لیڤه بۆ چێبیت ده‌ستان بۆ تیرۆكرنا من ناداهێلن. له‌ورا من ژی ب هشیاری و ل سه‌رخوه لڤین دكرن و د هاتنوچوون و دیتنا خه‌لكی دا هشیارتر بووم و ئه‌ز ئاگه‌هداری خوه بووم. راسته‌وخۆ پشتی ڤێ روودانێ (هانی حه‌سه‌ن) كه‌سایه‌تیێ نێزیك یاسر عه‌ره‌فاتی، پاسپۆرته‌كا نوو بۆ من هنارت و رێكار و ئاسانكاریێن پێدڤی بۆ من كرن، پێدڤی بوو پاسپۆرتێ ل پاریسێ وه‌رگرم. لێ دلشاد میرانی بۆ من ئینا نه‌مسا. پشتی پرسیاركرنێ ژ بابێ خوه دیار بوو كو باشتره ئه‌ورۆپا بجه بهێلم و بچمه به‌یرووتێ و قوبرس، دا ل وێرێ هنده‌ك براده‌ر من بپارێزن.
رۆژا 12ی كانوونا دویێ ل سالا 1979ێ ل گه‌ل عارف ته‌یفووری و دلشاد میرانی ژ ڤیه‌ننا به‌ر ب ئه‌سینا ب رێ كه‌فتین. ل قوبرسێ ل گه‌ل كه‌ریم شنگالی و كه‌سه‌كی ب ناڤێ وه‌لید ل نڤیسینگه‌ها عه‌ره‌فاتی ئه‌م گه‌هشتینه ئێك. هه‌موو كار و رێكارێن پێدڤی ل به‌رچاڤ هاتنه وه‌رگرتن و ئه‌م ل هۆلا ترانزێتا ئه‌سینا روونشتبووین و چاڤه‌رێ فرینێ بووین و ژ نشكه‌كێ ڤه بارزان تكریتی ل گه‌ل دوازده كه‌سان هاتنه هه‌مان هۆل چانته‌یه‌ك ژی ل گه‌ل دا بوو ره‌نگه چه‌ك ژی تێدا بیت.
ده‌مێ دانوستاندنێن سالا 1991ێ ل به‌غدا، شه‌ڤه‌كێ بۆ شیڤخوارنێ چووینه مالا تارق عه‌زیزی، بارزان تكریتی ژی هات بوو. من پرسیار ژێ كر ته ئه‌ز ل ئه‌سینا نیاسیم، گۆت به‌لێ، لێ ته حه‌ز نه‌دكر ل گه‌ل ته باخڤین. من گۆتێ د ده‌مه‌كی دا تو بۆ تیرۆركرنا من هات بووی، چاوا دبیت ل گه‌ل ته باخڤم؟ گۆتی وی ده‌می وه‌سا بوو، ته‌مام ته‌مام، ئه‌و سه‌رده‌م ب سه‌رڤه‌چوو.
ده‌ستپێكێ من ل به‌ر بوو ب رێیا پارتی ل سووریێ یان توركیا بچمه كوردستانێ. لێ ژ به‌ركو ره‌وشا ئیرانێ ب ته‌مامی ئالۆز ببوو و حوكمێ شاهی ل به‌ر مرنێ و ژ ناڤچوونێ بوو، له‌ورا ئه‌ز مامه چاڤه‌رێ. ل ڤێرێ پێدڤیه ئاماژێ ب وه‌فا و هه‌لویستێ جامێرانه یێ ئه‌حمه‌د چه‌له‌بی بده‌م، ژ به‌ركو ده‌مێ مانا مه ل قوبرسێ ناڤبری سه‌ره‌دانا من كر و به‌رهه‌ڤییا خوه بۆ هه‌ر جۆره هاریكارییه‌كێ نیشا دا. هه‌لویسته‌كێ جامێرانه بوو و هێمایێ وه‌فاداریا ناڤبری بوو، ناهێته ژبیركرن.
ب مه‌ره‌ما ترساندنا په‌نابه‌ران، رژێما به‌عس ب رێكا كرێگرتیێن خوه چه‌ند كه‌سه‌ك ل ئیرانێ تیرۆركرن. د ڤی چارچووڤه‌ی دا رۆژا ئێكی ئیلۆنا 1979ێ شێخه حاجی ره‌سوول(11) و ل رۆژا 9ی ئیلۆنا 1979ێ عه‌بدولره‌حمان قازی(12) ب ڕێبینیا محه‌مه‌د عیسا جاف و ژ ئالیێ موخابراتا ئیراقێ ڤه هاتنه تیرۆركرن.
