بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975-1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا هه‌فتێ
110
ده‌مژمێر دوازده و پازده خوله‌ك ل رۆژا 27/10/1986ێ شه‌ر ب دژواری د ناڤبه‌را هێزا رژێمێ و پێشمه‌رگه‌یێن پارتی ده‌ستپێكر كو پێكهاتی بوون ژ رێكخراوا قه‌ره‌چووخ و شه‌مامك و به‌رانه‌تی و دیده‌وان ژ لژنا ناوچا ده‌شتا هه‌ولێرێ ب سه‌رپه‌رشتییا شه‌هید خدر سواره و جه‌مال مورتكه و هێزه‌كا ئیتجاهی شۆره‌شگێر كو ژ (حسك) جودا ببوون. فرۆكه و هێلیكۆپته‌رێن رژێمێ گه‌له‌ك ب دژواری ده‌ست ب بۆمبه‌بارانكرنا ده‌ڤه‌رێ كر. رژێمێ هێزه‌كا زێده‌تر ژ هه‌ولێرێ و مووسل و كه‌ركووكێ ڤه‌گوهاسته ده‌ڤه‌رێ ب مه‌ره‌ما رێگرتنێ ل ده‌ربازبوونا پێشمه‌رگه‌یان. ئه‌و شه‌ر ب دژواری هه‌تا دره‌نگی شه‌ڤێ به‌رده‌وام بوو و پشتی شه‌ره‌كێ گران یێن چه‌ند ده‌مژمێران، ده‌مژمێر نه‌هی شه‌ڤێ هێزێن پێشمه‌رگه شیان دۆرپێچا دوژمنی بشكێنن و گوندی ب جه بهێلن و ده‌رباز ببن. دو هێلیكۆپته‌ر ئێخستنه خارێ و چه‌ندین ترۆمبێل و كه‌لوپه‌لێن له‌شكری ژی هاتنه تێكشكاندن و ژناڤبرن.
ب مخابنی ڤه د ڤی شه‌رێ قه‌هره‌مانانه دا دو پێشمه‌رگه‌یێن وه‌فادار ب ناڤێن (قه‌هار عه‌زیز ژ ره‌وتا ئیتجاهی شۆره‌شگێر) و (فه‌رهاد ئه‌حمه‌د عه‌زیز كادرێ ل.ن ده‌شتا هه‌ولێرێ) شه‌هید بوون و گیانێن خوه گۆری ئاخا كوردستانێ كرن و هه‌ر ل وی گوندی ته‌رمێن وان هاتنه ڤه‌شارتن. هه‌روه‌سا چار پێشمه‌رگه‌یێن لژنا ناوچا ده‌شتا هه‌ولێرێ بریندار بوون كو پێكهاتی بوون ژ: تاكو قورشاغلوویی كو پشتی هینگێ شه‌هید بوو، زیره‌ك سابر بێته‌ل، زیره‌ك زماره، عه‌مه‌ر مه‌جید یێ ناسیار ب شاخه‌وان).
22- باستكێ:
ده‌مژمێر چار و سیه خوله‌ك یێ ئێڤاریا رۆژا 20ی كانوونا ئێكێ 1986ێ، پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مانێن ناوچا زاخۆ، گه‌له‌ك ب دژواری كۆمه‌لگه‌ها باستكێ تۆپباران كر. باستكێ ئاخا كوردانه و خه‌لكێ ره‌سه‌نێ ده‌ڤه‌رێ ژێ هاتینه ده‌ركرن، ب عه‌ره‌بێن هاورده هاتبوو تژیكرن. هه‌ر ئه‌و رۆژ بوو مه د گه‌ل ئاكنجیێن گوندێ سپیندارێ ل ده‌ڤه‌را به‌رواریان دیدار هه‌بوو. ل وێرێ ئاریشه و ره‌وشا شۆره‌شێ و ده‌ڤه‌رێ ب گشتی هاتنه به‌حسكرن.
ل گۆره‌ی برووسكا ناوچا دهۆك ل رۆژا 22ی كانوونا ئێكێ 1986ێ، ل ده‌مێ هێرشكرنا دوژمنی بۆ سه‌ر ده‌ڤه‌رێ، هه‌ر ئێك ژ به‌ره‌ڤان، جێگرێ رێكخراوا شه‌هید محه‌مه‌د تاهر و عزه‌ت ته‌یب، به‌رپرسێ شانا سه‌ره‌كی و ئه‌مین سه‌فه‌ر، ئه‌ندامێ ناوچا شێخان، چووینه ناڤ دوژمنی و خوه راده‌ست كریه، خو هه‌تا به‌ره‌ڤان مل ب ملێ حكمه‌ت نه‌جمان، دژی پێشمه‌رگه‌ی پشكداری د شه‌ران دا كر.
23- داستانا ئه‌حمه‌دئاوا:
رۆژا 1ی تیرمه‌ها 1987ێ، شه‌رێ ئه‌حمه‌دئاوا و هانه‌ی قۆل، ژ ئالیێ پێشمه‌رگه‌یێن مه‌یێن دلێر هاته تۆماركرن. د هێرشه‌كا ئازایانه دا ده‌ست ب سه‌ر فه‌وجه‌كا جاشان و فه‌وجه‌كا له‌شكرێ رژێمێ و باره‌گه‌هێ سریا جه‌یشولشه‌عبی دا هاته گرتن. د ڤی شه‌ری دا ب سه‌دان چه‌كدارێن رژێمێ هاتنه كوشتن و گه‌له‌ك ژی هاتنه برینداركرن، نێزیكی دوسه‌د و بیست كه‌س ژی ب ئێخسیری هاتنه گرتن، زێده‌تر ژ چار هزار پارچێن چه‌كی و قه‌باره‌كێ مه‌زن یێ كه‌لوپه‌لێن له‌شكری كه‌فتنه ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌یێن مه. ئه‌ڤ ده‌ڤه‌ره بۆ دو رۆژان د ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌ی دا بوو، پاشی پاشڤه‌زڤرین. ب مخابنی ڤه د ڤێ داستانێ دا سه‌ردار حاجی حسێن، شێخ كامل فریاسی، غه‌ریب دۆله‌سووری، عه‌لی مه‌لا، كاوه ده‌ربه‌ندی، قادر جه‌بار و حه‌سه‌ن مارف شه‌هید بوون و دگه‌ل كاروانێ نه‌مران تێكهه‌ل بوون.
24- ئه‌ترووش:
ل گۆره‌ی برووسكه‌كا ل.ن دهۆك، ل رۆژا 4ی كانوونا دویێ 1987ێ هێزه‌كا مه‌زن یا دوژمنی هاته سه‌رسنگی و بامه‌رنێ و رێكا د ناڤبرا هه‌ردو باژاركان دا گرت، هه‌روه‌سا دیار بوو نێزیكی دوسه‌د ترۆمبێلێن له‌شكری ژ جۆرێ ئیڤا هاتینه دێره‌لۆكێ و هێزه‌كا مه‌زن ئینایه شێخان ژی. پاشی برووسكه‌كا ناوچا شێخان و ئاكرێ به‌حسێ لڤینێن مه‌زن یێن دوژمنی كر ل باكورمان و ئه‌ترووش و كۆرێن گاڤانا و باگێرا و سواره‌تووكا.
رۆژا 5ی كانوونا دویێ 1987ێ، دوژمنی ل به‌ره‌یێ ئه‌ترووش و ژ ئالییێ سپنه‌ی ڤه هێرش كه‌ر سه‌ر ناوچا شێخان و باره‌گه‌هێ لقێ ئێك، ل ده‌ڤه‌را كۆخه‌كان یا به‌رچێ و گوهه‌رزێ و سه‌رگه‌لێ و كانێ، شه‌ره‌كێ گران روو دا. ده‌مژمێر حه‌فتی ئێڤاری په‌یامێ شكه‌ستنا دوژمنی ل وی به‌ره‌ی گه‌هشته مه. ب ساناهی ده‌نگێ ته‌قا دۆشك و تۆپان دهاته بهیستن كو وه‌كو شڕكا بارانێ ته‌قه دكر، شه‌ر هه‌تا دره‌نگی شه‌ڤ به‌رده‌وام بوو و دوژمن د وێ هێرشێ دا سه‌رنه‌كه‌فت.
ل گۆره‌ی برووسكه‌كا ناوچا شێخان ل رۆژا 6ی كانوونا دویێ 1987ێ، سێ چار هێرشێن دوژمنی ل به‌ره‌یێ ئه‌ترووش بۆ كه‌لا كانیكا هاتینه شكاندن. هه‌مان رۆژ و جاره‌كا دی ده‌ست ب هێرشێ كر و ژ باكورمانێ پێشره‌وی كر هه‌تا وارێ مێرگێ، ژ به‌ر دژواریا تۆپبارانكرنا ده‌ڤه‌رێ هه‌موو خێزان و ژن و زارۆكان گوندێن خوه چوول كرن، و په‌نا بره به‌ر چیایێ گاره، سه‌قایێ وی چیایی ژی یێ سار و دژواره و حه‌فتیه‌كه به‌فر و باران ڤه‌ناكه‌ن.
سه‌ره‌رای بایێ سار و سه‌قه‌مێ، رۆژا 7ی كانوونا دویێ 1987ێ، شه‌رێ دژوار ل به‌ره‌یێ شێخان به‌رده‌وام بوو. هێرشێن دوژمنی ژ به‌ره‌یێ ئه‌ترووش به‌ر ب كه‌لا كانیكا و بێوزێ و هه‌سنه‌كا ب ئاراستا ناوچا شێخان به‌رده‌وامن. ل گۆره‌ی برووسكه‌كا ناوچا شێخان، رۆژا پێشتر هێلیكۆپته‌ران زێده‌تر ژ بیست هێرشان كرینه سه‌ر به‌ره‌یێن شه‌ری و ب سه‌دان خێزان و ژن و زارۆكان ب نه‌چاری گوندێن خوه چوول كرینه و به‌ر ب چیایێ گاره و ده‌ردۆرا وی چووینه. د وی شه‌ری دا زیانه‌كا مه‌زن ب دوژمنی گه‌هشت.
رۆژا پێشتر ژی ب هاریكاری و رێبه‌ریا چه‌ند خوه‌فرۆشان، جاش و مغاویران خوه ڤه‌دزی ناڤا كه‌لا كانیكا و پێشمه‌رگه‌كێ حزبا شیوعی یا ئیراقی شه‌هید كر و ته‌رمێ وی كه‌فته ده‌ستێ دوژمنی.
ئێڤاریا هه‌مان رۆژ دوژمن گه‌هشته هه‌سنه‌كا و چه‌ند سه‌رۆكجاش و مسته‌شاران ژی پشكداری د وێ هێرشێ دا كر، فه‌وجه‌كا مغاویران مل ب ملێ جاشان د هێرشێ دا پشكدار بوون. زیانێن پێشمه‌رگه‌یێن مه، بێسه‌روشوونبوونا عه‌تۆی و برینداربوونا حه‌سه‌ن عه‌بدوللا بوو. هه‌ر چه‌نده پێشمه‌رگه‌یێن ناوچا شێخان به‌رگری و خۆارگریه‌كا قه‌هره‌مانانه كر و شیان دوژمنی بشكێنن، لێ د وێ به‌رگری و به‌رخۆدانێ دا، پێشمه‌رگه‌یێن لژنا ناوچا دهۆك و زاخۆ مل ب ملێ هێزا ناوچا شێخان د شه‌ری دا پشكدار بوون.
رۆژا 8ی كانوونا دویێ 1987ێ، شه‌ر گه‌له‌ك ب گه‌رمی ل ناوچا شێخان به‌رده‌وام بوو. هێزێن ناوچا دهۆك بۆ پشته‌ڤانیا هێزێن شێخان گه‌هشتنه سنۆرێ وان، هه‌روه‌سا سه‌ید سالح و سلۆ خدر ب هێزه‌كێ ڤه ژ رێدان بۆ شێخان و هێزێن زاخۆ ژی ب هه‌مان شێوه رێكا خوه به‌ر ب شێخان گرته به‌ر. ل گۆره‌ی برووسكه‌كا ناوچا شێخان، جاش ژ وارێ مێرۆكێ ل پشتا باكورمان، پاشڤه‌زڤرینه و گه‌له‌ك كه‌لوپه‌ل ب جه هێلاینه و ره‌ڤینه. شه‌ڤا پێشتر ژی ل به‌ره‌یێ سپیندارێ پێشمه‌رگه‌یێن هه‌ردو ناوچێن شێخان و دهۆك هێرشه‌كا مه‌زن كریه سه‌ر جاشان و تێكشكاندینه و هه‌ژماره‌كا مه‌زن ژێ كوشتینه، ته‌رمێ هنده‌ك ژ وان و هه‌شت جاش ژی ب ئێخسیری كه‌فتینه ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌یێن مه و ناڤێن وان ئه‌ڤه بوون: (عزه‌ت محه‌مه‌د مسته‌فا هێتۆتی ژ دایكبوویێ 1969ێ. قاسم ئلیاس قاسم، خه‌لكێ دهۆكێ ژ دایكبوویێ 1961ێ. مشیر جه‌میل عه‌بدوللا خه‌لكێ گوندێ به‌ربیرێ سه‌ر ب كانی ماسێ ڤه. جه‌میل عه‌بدوللا یونس، خه‌لكێ گوندێ به‌ربیرێ سه‌ر ب ناحیا كانی ماسێ ڤه ژ دایكبوویێ 1965ێ. فه‌همی سه‌بری سه‌لیم، خه‌لكێ سه‌رزێری ژ دایكبوویێ 1963ێ. سه‌باح محه‌مه‌د حه‌سه‌ن، خه‌لكێ شێخان ژ دایكبوویێ 1967ێ، عیماد ئه‌حمه‌د سلێمان، خه‌لكێ دهۆكێ ژ دایكبوویێ 1968. خالد محه‌مه‌د حه‌سه‌ن، خه‌لكێ دهۆكێ و ژ دایكبوویێ 1967ێ).
د وان شه‌ران دا هه‌شت كلاشینكۆف و ئێك برنۆ و ئێك ئار بی جی ده‌ستكه‌فتێن پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان بوون.
ب مخابنی ڤه پێشمه‌رگه و بێته‌لێ قه‌هره‌مان، زاهر حاجی یه‌حیا، ژ ناوچا زاخۆ و یونس عه‌لی نه‌عمه‌ت ژ ناوچا شێخان شه‌هید بوون كو ل سالا 1969ێ حه‌سه‌ن عه‌لی نه‌عمه‌تێ برایێ وی ژی ل هه‌لگۆردی شه‌هید ببوو. محه‌مه‌د حه‌سه‌ن هه‌سنه‌كی، سه‌ر ب به‌رگری مللی ژی ڤه بێسه‌روشوون بوو. وه‌سا دیار بوو ب گه‌هشتنا هێزێن دهۆك و زاخۆ بۆ به‌ره‌یێن شه‌ری ل شێخان، ره‌وشا شه‌ری د به‌رژه‌وه‌ندا هێزێن مه دا باشتر لێ هاتبیت. ب راستی هێزێن شێخان ماندی و وه‌ستیا بوون، لێ شه‌ره‌كێ قه‌هره‌مانانه كر. د وان سه‌روبه‌ندێن شه‌ری دا، شكه‌فت و چیا د وێ ره‌وشا نه‌خۆش دا، سه‌قایێ ب وێ سه‌رمایێ و دلره‌قیێ، تاكه په‌ناگه‌ها ئاواره و ده‌ربه‌ده‌ران بوو كو ب سه‌دان خێزان بوون، ب ژن و زارۆكێن خوه‌ڤه خوه تێدا حه‌واند بوو، ڤێ روودانێ دیمه‌نه‌كێ ناخهه‌ژین و دلته‌زین نه‌خشاند بوو.
