بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975-1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا حه‌فتێ
111
ل گۆره‌ی ده‌نگوباسان، ل رۆژا 9ی كانوونا دویێ 1987ێ، دوژمن ل به‌ره‌یێن سپیندارێ و باكورمان و هه‌سنه‌كا ب ته‌مامی هاتبوو شكاندن، ب تنێ كه‌لا كانیكا كه‌سه‌ك مایه و ب پشته‌ڤانیا خودای دێ ژ وی جهی هێته ده‌رخستن. ل گۆره‌ی برووسكه و داه‌نگوباسێن لژنا ناوچا شێخان زیانێن دوژمنی ب ڤی شێوه‌ی بوون: ل به‌ره‌یێ كانیكا چل كوشتی هه‌نه، د ناڤ وان ژی دا دو ب پله‌یا رائید و بێته‌له‌ك بوو، پێنج سه‌رباز ژی ب ئێخسیری كه‌فتینه ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌ی. ل به‌ره‌یێ سپیندارێ ب كوشتی و بریندار ڤه سیهـ و دو سه‌رباز بوون. چار ته‌رم و هه‌شت كه‌س ژی ب ئێخسیری كه‌فتینه ده‌ستێ هێزێن مه. ل به‌ره‌یێ هه‌سنه‌كا ژی ب كوشتی و بریندار ڤه سیهـ كه‌س بوون، ب پشتراستی ڤه زیانێن دوژمنی زێده‌تر بوون. ل گۆره‌ی برووسكه‌كا مه‌كته‌با سیاسی ل ئێزگه‌ی به‌رسڤا گۆتنێن سه‌ددامێ دكتاتۆر هاتیه دان. سوپاس بۆ خودایێ مه‌زن هێرشا دوژمنی ل هه‌موو به‌ره‌یێن شێخان ب ته‌مامی هاتنه شكاندن، ب تنێ كه‌لا كانیكا مایه و محه‌مه‌د سه‌لیم شۆشی ئه‌و كه‌ل وه‌رگرتیه.
رۆژا 14ی كانوونا دویێ 1987ێ شه‌ر ل به‌ره‌یێ شێخان دوژار و به‌رده‌وامه. دوژمن ل به‌ره‌یێ كانیكا و سپیندارێ هێرشه‌كا به‌ربه‌لاڤ و مه‌زن ئینایه و شیایه بگه‌هیته بێبادێ، فرۆكه و تۆپ و تانك و زریپۆش ب دوژاری ده‌ڤه‌رێ تۆپاباران و بۆمبه‌باران دكه‌ن. ل گۆره‌ی برووسكه‌كا لژنا ناوچا شێخان پێشمه‌رگه‌كێ ناوچا دهۆك شه‌هید بوویه و یازده ژی بریندارن، لێ گه‌له‌ك ژ دوژمنی ژی هاتینه كوشتن. هێزێن مه جهـ و پێگه‌هێن خوه ل زنجیرا سێده‌را و به‌رانێ و كانی مازێ گرتینه.
رۆژا 12ی كانوونا دویێ 1987ێ هێلیكۆپته‌ره‌ك كرییه ئارمانج و ل ئه‌ترووشێ كه‌فتیه خارێ. شه‌ڤا 11 ل سه‌ر 12ی كانوونا دویێ 1987ێ، پێشمه‌رگه‌یێن ناوچا دهۆك هێرشه‌كا قه‌هره‌مانانه ل ناڤا سه‌نته‌رێ دهۆكێ كر و چه‌ندین جهـ و بنگه‌هـ و باره‌گه‌هێن دوژمنی كرینه ئارمانج.
ب مخابنی ڤه پشتی شه‌ره‌كێ قه‌هره‌مانانه، رۆژا 15ی كانوونا دویێ 1987ێ هه‌ردو برایێن خۆشتڤی ژ به‌رگری مللی، ب ناڤێن غازی ئیسماعیل سه‌عدو و تاهر قه‌شووری شه‌هید بوون. شیمال زێباری به‌رپرسێ لژنا ناوچا شێخان هه‌روه‌سا ئه‌و هێز و پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مانانه د هاوارا وان چووبوون رۆله‌كێ به‌رچاڤ د وی شه‌ری دا هه‌بوو.
پشتی شه‌ره‌كێ دژوار، دوژمن گه‌هشته باره‌گه‌هێ لژنا ناوچا شێخان و ئاكرێ، هه‌رچه‌ند هێشتا زانیاریێن ته‌مام بۆ مه نه‌هاتبوون، لێ ل گۆره‌ی ده‌نگوباسان شه‌ڤا 15 ل سه‌ر 16ی كانوونا دویێ 1987ێ، دوژمن ڤه‌گه‌ریایه جهێ خوه‌یێ پێشتر ل به‌ره‌یێ شێخان.
ل گۆره‌ی برووسكه‌كا هه‌ڤپشك یا سلۆ خدر و سه‌ید سالح و لژنا ناوچا شێخان ل رۆژا 17ی كانوونا دویێ 1987ێ، رۆژا 15ی كانوونا دویێ 1987ێ هێزێن دوژمنی گه‌هشتینه نێزیكی سه‌د و پێنجی مه‌تران ژ باره‌گه‌هێ ناوچا شێحان، لێ ژ ئه‌نجامێ به‌رگریا پێشمه‌رگه‌یان نه‌چار بووینه پاشڤه‌بزڤرن و هاتنه شكاندن. د ده‌مێ د ناڤبه‌را 13 بۆ 15ی كانوونا دویێ 1987ێ، شه‌ر دژوار و به‌رده‌وام بوو.
پێشمه‌رگه‌ی به‌رگریه‌كا قه‌هره‌مانانه كر و حزبا شیوعی و ده‌عوه ژی دگه‌ل دا بوون و دوماهی جار دوژمن هاته شكاندن. هه‌لبه‌ت جاشان تاوانه‌كا مه‌زن كر و هه‌موو ئه‌و گوند سۆتن یێن ئه‌و چووینه د ناڤ دا و تالان كرن، بێبادێ، كاراڤا و ئاگۆش ژ گوندێن تالانكری بوون. وی ده‌می مه سۆز دا هه‌كه خودایێ مه‌زن ده‌لیڤێ بده‌ته مه، دێ تۆلا وێ سۆتن و تالانكرنێ ژێ ڤه‌كه‌ین.
ل گۆره‌ی برووسكه‌كا لژنا ناوچا شێخان ل 23ی كانوونا دویێ 1987ێ، پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مانێن رێكخراوێن شه‌هید ئه‌مین نه‌سری و شه‌هید مه‌حموود ئێزدی ل ناوچا شێخان و رێكخراوا شۆره‌ش ل ناوچا زاخۆ، رۆژا 21ی كانوونا دویێ 1987ێ ب تۆپا 120ملم ب دوژاری بنگه‌هـ و پێگه‌هێن تاوانبار ئه‌رشه‌د زێباری تۆپباران كرن كو ل شه‌رمن و باكورمان بوون. د راستی دا ڤێ چالاكیا پێشمه‌رگه‌ی ئه‌ز گه‌له‌ك دلخۆش كرم.
25- بامه‌رنێ:
شه‌ڤا 26 ل سه‌ر 27ی گولانا 1987ێ، پێشمه‌رگه‌یێن مه‌یێن قه‌هره‌مان شیان د چالاكیه‌كا كێم وێنه دا و ل ناحیا بامه‌رنێ، گورزه‌كێ ب هێز ل رژێمێ بده‌ن و داستانه‌كا مه‌زن تۆمار بكه‌ن.
د ڤێ داستانێ دا سێزده سه‌نگه‌ر و فرۆكخانا بامه‌رنێ و باره‌گه‌هێ فه‌وجا سنۆر و فه‌وجا سه‌د و چل كه‌فتنه د ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌ی دا، هه‌ر چه‌نده ئه‌و هێرش ژ به‌ر خیانه‌تا جاشان شه‌ڤه‌كێ هاته پاشخستن، ژ به‌ر كو سۆزا هاریكاریكرنێ دابوو، لێ پشتی هینگێ لێڤه‌بوون.
د ڤێ داستانێ دا زیانه‌كا مه‌زن گه‌هشته دوژمنی كو پێكهاتی بوو ژ كوشتنا زێده‌تر ژ سه‌د كه‌سان و ئێخسیركرنا 58 كه‌سێن دی و ده‌ستكه‌فته‌كێ زێده‌تر ژ 215 پارچێن چه‌كێن جورا و جۆر دگه‌ل زێده‌تر ژ 20150 فیشه‌كێن جۆرا و جۆر.
ب مخابنی ڤه ئه‌ڤ داستانا مه‌زن ب خوینا هه‌ردو پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان، فه‌وزی ره‌مه‌زان ره‌شۆ سكرینی و عه‌بدولستار سالح مراد بناڤی و برینداربوونا سێ پێشمه‌رگه‌یان هاته تۆماركرن.
ڤان هێزان پشكداری د ڤێ داستانا دیرۆكی دا كر: لژنا ناوچا ئامێدیێ و دهۆك و شێخان و به‌رگری مللی.
د ڤێ هێرشێ دا و ل باره‌گه‌هێ فه‌وجێ، ده‌ست ب 32000 دیناران دا هاته گرتن. د هه‌لوه‌سته‌كێ ئازانه ژی دا پێشمه‌رگه‌ی و به‌رپرسان ئه‌و پاره بۆ كه‌سوكارێن شه‌هیدان كره دیاری، ئه‌ڤه هه‌لوه‌ستێ رێز و وه‌فاداریێ بوو، ئه‌ز خۆشحال كرم، ل نك من ژ هه‌موو سه‌ركه‌فتنان دلخۆشكه‌رتر بوو.
سوپاس بۆ خودێ كو ئه‌م سه‌ركه‌فتین و ده‌ستكه‌فته‌كێ مه‌زن بوو و ئاراسته و هه‌ڤسه‌نگیا شه‌ری گوهارت.
26- شه‌رێ باسره:
شه‌ڤا 27 ل سه‌ر 28ی تیرمه‌ها 1987ێ، پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان یێن هه‌ردو لقێن سێ و چار، هێرشه‌كا به‌ربه‌لاڤ كره سه‌ر باره‌گه‌هێ فه‌وجا (باسره) و د ده‌مه‌كێ كورت دا ئه‌و فه‌وج وێرانكر و زیانه‌كا مه‌زن ب دوژمنی گه‌هاند. د وێ هێرشێ دا سه‌د و پێنجی و دو كه‌س هاتنه كوشتن، حه‌فتێ كه‌س ب ئێخسیری هاتنه گرتن، باره‌گه‌هێ فه‌وجێ و هه‌موو ره‌بیێن وێ و سه‌نگه‌ر ژی هاتنه تێكدان. هه‌روه‌سا قه‌باره‌كێ مه‌زن یێ چه‌كی و فیشه‌ك و كه‌لوپه‌لێن سه‌ربازی كه‌فتنه ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌یێن مه‌یێن قه‌هره‌مان. ب مخابنی ڤه د ڤێ داستانێ دا دو پێشمه‌رگه‌یان گیانێ خوه كره قوربانی وێ سه‌ركه‌فتنێ.
27- داستانا كانی ماسێ:
شه‌ڤا 13 ل سه‌ر 14ی ئیلۆنا 1987ێ، ل گۆره‌ی به‌رنامه و پلانه‌كا له‌شكری یا پێشكه‌فتی پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مانێن لقێ ئێك ژ سێ به‌ره‌یان هێرشه‌كا مه‌زن كره سه‌ر باره‌گه‌هـ و بنگه‌هێن رژێمێ ل كانی ماسێ و د ده‌مه‌كێ كورت دا ده‌ڤه‌ر رزگار كر. پێشمه‌رگه‌یێن لقێ ئێك ب ڤێ سه‌ركه‌فتنێ داستانه‌كا دیرۆكی تۆمار كر.
د ڤێ داستانێ دا زێده‌تر ژ پێنج باره‌گه‌هێن فه‌وجان و رووبه‌رێ حه‌فتێ كیلۆمه‌ترێن چارگۆشه هاتنه زرگاركرن، زیانه‌كا مه‌زن ژی ب دوژمنی گه‌هشت، كوشتی و بریندارێن وان ژ سه‌دان ده‌رباز بوون، هه‌مان ده‌م هه‌ژماره‌كا سه‌ربازێن رژێمێ ب ئێخسیری كه‌فتنه ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌یان، چه‌ندین ترۆمبێلێن سه‌ربازی هاتنه تێكشكاندن، پێشمه‌رگه‌ی ب ڤێ سه‌ركه‌فتنێ ده‌ستكه‌فته‌كێ گه‌له‌ك مه‌زن بده‌ستڤه‌ئینا.
ب مخابنی ڤه د تۆماركرنا ڤێ داستانێ دا، حه‌فت پێشمه‌رگه و دو خه‌باتكارێن به‌رگری مللی گیانێن خوه گۆری كوردستانێ كرن. داستانا كانی ماسێ ب ئێك ژ سه‌روه‌ریێن شۆره‌شا گولانێ دهێته هه‌ژمارتن و ب ئاڤا زێری د ناڤ به‌رپه‌رێن دیرۆكا بزاڤا رزگاریخوازا كوردستانێ دا دهێته تۆماركرن. ژ به‌ر كو داستانه‌ك بوو ل ئاستێ شه‌رێ د ناڤبه‌را دو وه‌لاتان دا بوو و ژ روویێ قه‌بارێ هێزێ و چه‌ك و ته‌كنۆلۆژیا سه‌ربازی یا سه‌رده‌م ڤه ب چو شێوه‌كی هه‌ڤسه‌نگی د ناڤبه‌را پێشمه‌رگه‌ی و چه‌كدارێن رژێمێ دا نه‌بوو، لێ ئه‌وا هه‌ڤسه‌نگیا هێزێ گوهۆری، هێزا بیروباوه‌ر و باوه‌ری ب خه‌باتێ بوو ژ پێخه‌مه‌ت ئازادی و به‌رگریێ ژ مافێن ره‌وایێن نه‌ته‌وه‌یه‌كی دا.
پشتی تۆماركرنا داستانا كانی ماسێ و سه‌ركه‌فتنا پێشمه‌رگه‌یێن مه‌یێن قه‌هره‌مان د تۆماركرنا سه‌روه‌ریه‌كا دیرۆكی دا، من ب برووسكه‌كا پیرۆزباهیێ ده‌ستخۆشی ل پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان و پشكداربوویێن ڤێ داستانێ كر كو ئه‌ڤه ده‌قێ وێ یه:
هه‌ڤالێن خه‌باتكار
پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مانێن كوردستانێ
پیرۆزباهیا سه‌ركه‌فتنا مه‌زن ل هه‌وه دكه‌م، ئازادكرنا ناحیا كانی ماسێ و ده‌ردۆرێن وێ، ب راستی داستانه‌كا دیرۆكی یا شه‌ره‌فمه‌ندانه‌یه د دیرۆكا بزاڤا رزگاریخوازا كودی دا. ب ڤێ داستانێ هه‌وه ئارامی دا گیانێ پاكێ شه‌هیدان و دلێ كه‌سوكارێن وان خوه‌شكر، هه‌وه وره‌یا خه‌باتكارێن شۆره‌شا كوردی و ئیراقی بلند كر و هه‌وه زێده‌تر ئه‌و پالدان بۆ خه‌باتكرنێ، هه‌وه سه‌لماند كو ئیرادا پوولایی یا خه‌لكێ كوردستانێ و سوپایێ شۆره‌شگێرێ كوردستانێ، گه‌هشتیه راده‌یه‌كی كو ئازارێ ب دلێ رژێما فاشی و كرێگرتیێن وان بگه‌هینیت.
گه‌رمترین سلاڤان ل گیانێ فیداكاری یێ هه‌موو پێشمه‌رگه‌یان و به‌رپرسێن لقێ هه‌وه و لژنێن ناوچان دكه‌م، هه‌ر كه‌سه‌كی و ل گۆره‌ی خوه كو ب گیانێ هه‌داریێ پشكداری د شه‌ری دا كری، چاڤێ گه‌لێ بریه قوربانیدانێ، چاڤێ وی بریه قه‌هره‌مانیێ.
سلاڤ بۆ گیانێ پاكێ شه‌هیدێ ڤێ داستانێ و شه‌هیدێ پارتی و شۆره‌شێ، محه‌مه‌د سالح سلێمان، به‌رپرسێ لژنا ناوچا ئامێدیێ، كو ب راستی هێمایێ خه‌باتكاره‌كێ چاڤنه‌ترس و رێكوپێكێ پێگیر بوو.
سلاڤ بۆ گیانێ پاكێ شه‌هیدێن دی یێن له‌شكرێ شۆره‌شگێرێ كوردستانێ، وه‌سفی سه‌لمان، به‌رپرسێ رێكخراوا شۆڕه‌ش و یوسف سالح و سالح سه‌لیم و سه‌ید یاسین ئه‌حمه‌د غه‌فوور و نه‌بی وه‌یسی و عه‌لی شوكری جه‌وهه‌ر و هه‌موو شه‌هیدێن به‌رگری مللی و وه‌لاتیێن بێگوننه‌هێن ڤێ داستانا دیرۆكی.
سلاڤ ل پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مانێن هه‌موو ئالیان و ئه‌و هێزێن كو ب شێوه‌كی پشكداری د ڤێ سه‌ركه‌فتنا مه‌زن دا كرین.
