بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975-1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا هه‌فتێ
112
سوپاس و رێزگرتن بۆ جه‌ماوه‌رێ وێ ده‌ڤه‌رێ بۆ پشته‌ڤانییا وان، هه‌روه‌سا بۆ هه‌موو هێزێن به‌رگری مللی و هه‌موو ژن و زه‌لامان كو هاریكارییا سه‌رخستنا وی شه‌ری كری.
هه‌ڤالێن خوشتڤی
پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان
سه‌ركه‌فتنا هه‌وه د ده‌مه‌كێ گه‌له‌ك هه‌ستیارێ دیرۆكی یێ بزاڤا رزگاریخوازا كوردی و خه‌باتا گه‌لێ كورد دا هاته تۆماركرن، موكمكرنا ڤێ سه‌ركه‌فتنێ دێ بیته ئه‌گه‌رێ گوهۆرینا سه‌نگا هێزێ د به‌رژه‌وه‌ندا گه‌ل و خه‌باتا ره‌وایا گه‌لێ مه دا، ب راستی هوون قه‌هره‌مانن كو هه‌وه ب سه‌دان كیلۆمه‌ترێن چارگۆشه ژ نشتیمانێ خوه‌یێ خۆشتڤی رزگاركرن، د ده‌مه‌كی دا كو رژێما به‌عس مژویلی هێرشه‌كا درندانه بوو بۆ وێرانكرنا كوردستانێ و ئاواره‌كرنا خه‌لكێ وێ، د ده‌مه‌كی دا كو مژویلی بجهئینانا قۆناغه‌كا دی یا ئاواره‌كرن و ژناڤبرنا ب كۆم بوون ل دژی گه‌لێ مه، ئه‌ڤ سه‌ركه‌فتنا هه‌وه مه‌زنترین داستانه تا نها د دیرۆكا پری سه‌روه‌ری یا شۆره‌شا گولانا سالا 1976ێ دا هاتیه تۆماركرن. شانازییه‌كا دی یه د به‌رپه‌رێن شۆره‌شا كوردی و پارتییا مه و خه‌باتا بارزانیێ نه‌مر دا، ئه‌ڤ سه‌ركه‌فتنا هه‌وه جهێ شانازییا گه‌لێن ئیراقێ و هه‌موو هێز و حزبێن نشتیمانی یێن كوردستانێ و ئیراقێ یه، ب وێ یه‌كێ گاڤه‌كا گرنگه كو دێ مه ژ رۆژا رزگاربوونێ ژ رژێما سه‌ددامێ فاشی و ژناڤبرنا وی نێزیك دكه‌ت، بۆ وێ یه‌كێ دا گه‌لێ كورد و هه‌موو گه‌لێن ئیراقێ ژ وێ رژێمێ رزگار بكه‌ت و حكومه‌ته‌كا نشتیمانی یا دیمۆكراتی ل ئیراقێ دروست بیت و گه‌لێ مه‌یێ كورد ژی ب مافێن خوه‌یێن نه‌ته‌وه‌یی یێن ره‌وا بگه‌هیت.
برایێن خۆشتڤی، بزاڤێ بكه‌ن پێخه‌مه‌ت موكمكرنا ڤێ سه‌ركه‌فتنا مه‌زن، نه‌هێلن سه‌ركه‌فتن هه‌وه تووشی غروورێ و به‌ترانییێ بكه‌ت و كارتێكرنێ ل سه‌ر كاروبارێن هه‌وه بكه‌ت، ئه‌ڤرۆ ژ هه‌موو رۆژه‌كێ زێده‌تر پێدڤییه بزاڤا ئێكخستنا رێزێن خوه بكه‌ن د وارێ پارتایه‌تی و سه‌ربازی دا و به‌رده‌وام بن ل سه‌ر پاراستنا جه‌ماوه‌ر و به‌رژوه‌ندیێن وی، بلا ئه‌ڤ سه‌ركه‌فتنه بناغه و بنه‌ما بیت بۆ سه‌ركه‌فتنێن مه‌زنتر. رێكه‌كا درێژ ل به‌رسینگێ شۆره‌شا گه‌لێ مه‌یه، شه‌رێن مه‌زن ل پێشیا هه‌وه‌نه، بلا ئه‌ڤ سه‌ركه‌فتنا هه‌وه ده‌ستپێكه‌ك بیت بۆ سه‌ركه‌فتنێن مه‌زنتر و ئێكجاری د پاشه‌رۆژێ دا.
گه‌لی برا..
باوه‌رییا مه ب هه‌وه و هشیارییا پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان و جه‌ماوه‌رێ خۆراگرێ گه‌لێ مه گه‌له‌ك یا ب هێزه، بۆ وێ یه‌كێ به‌رده‌وام بن د خه‌باتێ دا، بۆ موكمكرنا گیانێ هه‌ڤخه‌باتێ د گه‌ل هێزێن نشتیمانی یێن خه‌باتكار دا و موكمكرنا په‌یوه‌ندییان د دگه‌ل جه‌ماوه‌رێ گه‌لێ مه پێخه‌مه‌ت رۆهنكرنا رێبازا خه‌باتا هه‌وه تا دوماهیێ.
شیان و باوه‌ری بخوه‌بوونا مه و حه‌زا مه بۆ سه‌ركه‌فتنێ ژ پشته‌ڤانییا بێسنۆر یا گه‌لێ مه و كورێن وی یێن كه‌دكار دزێت، ئه‌وێن ل ده‌ردۆرا ئالایێ پارتییا مه و شۆره‌ش و بزاڤا ئازادیخوازا كوردی و بزاڤا نشتیمانییا ئیراقێ كۆم بووین.
جاره‌كا دی پیرۆزباهیێ ل هه‌وه دكه‌م، هیڤیدارم داستانا كانی ماسێ پێشه‌نگا هه‌موو پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مانێن پارتییا مه بیت.
ئێدی بۆ پێشڤه…
برایێ هه‌وه
مه‌سعوود بارزانی
سه‌رۆكێ پارتیا دیمۆكراتا كوردستانا ئیراقێ
17 ل سه‌ر 18ی ئێلۆنا 1987ێ.
1- ئامێدیێ هه‌تا دێره‌لۆكێ
ده‌مژمێر چارێ ئێڤاری رۆژا 11ی كانوونا دویێ 1987ێ، هێزێن مه ته‌قه‌یه‌كا مه‌زن ل گه‌لیێ رشاڤه كر. ژ ئامێدیێ هه‌تا دێره‌لۆكێ رێیێن سه‌ره‌كی گرت بوون و ب دژواری ل دوژمنی دابوو و ئه‌نجام ب ڤی شێوه‌ی بوون:
1- شكاندنا تۆپه‌كا 82ملم، دو تانكه‌رێن سه‌ربازی، ئێك زریپۆش، پێكئاپه‌ك و سۆتنا فه‌وجا دێره‌لۆكێ و باره‌گه‌هێ به‌عس و ئه‌منێ.
2- ره‌وشا به‌ره‌یێن شێخان و ئاكرێ گه‌له‌ك باشه و د به‌رژه‌وه‌ندییا پێشمه‌رگه‌ی دایه، هه‌موو ئه‌و هێزێن ب مه‌ره‌ما هاریكاریێ چووبوون، گه‌هشتن و بریاره هێرشه‌كا مه‌زن بكه‌نه سه‌ر به‌ره‌یێ ئه‌ترووش ــ كانیكا.
3- سه‌عه‌ت دوازده و سیهـ خوله‌ك دو فرۆكه‌یێن ئیرانی ل هنداڤی مه هاتنوچوون دكر و ئێزگه‌هێ ته‌هرانێ راگه‌هاند، ده‌ڤه‌را ئامێدیێ بۆمبه‌باران كریه.
2- شه‌ڕێ قه‌ره‌داغ:
ل گۆره‌ی برووسكه‌كا لقێ سێ ل رۆژا 20ی نیسانا 1987ێ، شه‌ڤا به‌رێ هێزێن لقێن سێ و چار و حشع و حسك، هێرشه‌كا به‌ربه‌لاڤ كریه سه‌ر ناحیا قه‌ره‌داغ. پشتی شه‌ره‌كێ دژوار، ئه‌و ناحیه هاته رزگاركرن، زێده‌تر ژ سه‌د سه‌ربازان هاتنه كوشتن، سه‌د و ده‌هـ ژی ب ئێخسیری كه‌فتنه ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌ی. هه‌روه‌سا چه‌ندین پارچێن چه‌كێ سڤك و دو زریپۆش و چه‌ند ترۆمبێلێن سه‌ربازی و ئامیرێن بێته‌لێ و كه‌لوپه‌لێن سه‌ربازی كه‌فتنه ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌ی. د ڤی شه‌ری دا سێ پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان شه‌هید بوون و هه‌ژماره‌ك ژی ژ هه‌موو ئالییان بریندار بوون.
3- دێره‌لۆك: رۆژا 3ی گولانا 1987ێ، ده‌نگێ وان چه‌كێن د شه‌ری دا ل به‌ره‌یێ دێره‌لۆك ــ ئامیدیێ دهاتنه بكارئینان دهاته بهیستن، ده‌نگوباس بۆ مه هاتن كو نێزیكی دوهزار و پێنجسه‌د جاشان ل وی به‌ره‌ی په‌یوه‌ندی ب پێشمه‌رگه‌یان كرییه.
رۆژا 5ی گولانا 1987ێ، رۆژه‌كا پیرۆز و مه‌زنه، سوپاس بۆ خودێ رۆژه‌كا چه‌ند مه‌زنه، سه‌عه‌ت سیێ به‌رێ سپێدێ ل شه‌ڤا چار ل سه‌ر پێنجی گولانا 1987ێ، هێزێن لژنا ناوچا ئامێدیێ و سێ رێكخراوێن سه‌ر ب لژنا ناوچا گولان و دو رێكخراوێن سه‌ر ب لقێ ئێك ڤه و هێزه‌كا به‌رگری مللی، هێرشه‌كا مه‌زن كره سه‌ر باره‌گه‌هێ فه‌وجا سڤك (خفیفه) یا سه‌د و یازده یا مسته‌شار شێخ نووری به‌رزنجی. پشتی شه‌ره‌كێ گران و دوژار باره‌گه‌هێ فه‌وجێ و هه‌شتێ و ئێك سه‌نگه‌رێن ده‌ردۆرا وێ ژ ئالییێ پێشمه‌ركی ڤه ده‌ست ب سه‌ردا هاته گرتن.
د وێ چالاكییێ دا سیهـ و هه‌شت كه‌س هاتنه كوشتن و زێده‌تر ژ چل كه‌سان ب ئێخسیری كه‌فتنه ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌ی. د ناڤ ئێخسیران دا، ملازمێ ئێكێ عه‌بدولحه‌مید خه‌تاب عه‌بدوللا، ئامر فه‌وج و سێ سه‌رباز و ئێك نائیب زابت (ئه‌فسه‌ر) و سێ جاش هه‌بوون، شازده جاشان ژی خوه راده‌ستی پێشمه‌رگه‌ی كر. هه‌روه‌سا زریپۆشه‌ك، شه‌فه‌له‌ك و نه‌هـ ترۆمبێلێن سه‌ربازی هاتنه سۆتن، دوسه‌د پارچێن چه‌كی ژ جۆرێ كلاشینكۆف و برنۆ و ئار بی جی كه‌ی و 80ملم و ئێك 14.5ملم و گرینۆفه‌ك و چارده ئامیرێن بێته‌لێ (لاسلكی) و هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا فیشه‌ك و گولله‌تۆپ و ئار بی جی و ………هتد، كه‌فتنه ده‌ستێ پێشمه‌رگه‌ی.
پشتی وێ هێرشێ ل سه‌عه‌ت ئێكی پشتی نیڤرۆ فرۆكه‌یان ده‌ڤه‌ر و بنگه‌هـ و باره‌گه‌هێن پێشمه‌رگه‌ی بۆمبه‌باران كرن، لێ پێشمه‌رگه‌ی د ناڤبه‌را تێشیش و گركا دا ب مۆشه‌كا سام حه‌فت، فرۆكه‌كا ژ جۆرێ هێلیكۆپته‌ر ئێخسته خار و حه‌فت سه‌ربازێن د ناڤا فرۆكێ دا كه‌فتنه ده‌ستێ هێزێن پێشمه‌رگه‌ی كو دو ژ وان هاتنه نیاسین، عه‌قیدێ فرۆكه‌ڤان، حه‌مید سه‌عید و ملازمێ ئێكێ یێ فرۆكه‌ڤان، نزار عه‌دنان. هه‌ڤالان د. رۆژ نووری شاوه‌یس و ملازم عه‌لی و سه‌ید سالح سه‌ركردایه‌تیا وێ هێرشا مه‌زن دكر و هه‌موو به‌رپرس و پێشمه‌رگه‌یان ب شاره‌زایی و ژێهاتن رۆلێ خوه دیت. زیانێن پێشمه‌رگه‌ی ب تنێ برینداربوونا سێ پێشمه‌رگه‌یان بوو، لێ ب مخابنی ڤه پشتی ب دوماهی هاتنا شه‌ری و ب قه‌زاوقه‌ده‌ر پێشمه‌رگه‌یه‌كێ لژنا ناوچا گولان ب ناڤێ ستار ئۆره‌یی شه‌هید بوو.
ب مه‌ره‌ما په‌یوه‌ندیكرنێ و ده‌ستخۆشییێ ل پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان، رۆژا 6ی گولانا 1987ێ ئه‌م چووینه سه‌رێ كاره و ب بێته‌لێ (لاسلكی) مه په‌یوه‌ندی ب به‌ره‌یێ ئامێدیێ كر. دیار بوو وره و مۆرالا وان یا بلند و ب هێز بوو، ب تایبه‌تی پشتی ئێخستنا هێلیكۆپته‌رێ. گه‌له‌ك ده‌نگێ تۆپان ژ ئامێدیێ و ده‌ڤه‌را به‌رواری و دێره‌لۆكێ دهاته بهیستن، كاك عه‌لی سه‌لیم باجلۆری كو به‌رپرسێ تۆپخانا شۆره‌شێ بوو، من ڕه‌وانه‌ی ئالییێ سلۆ خدری كر بۆ وێ ئێكێ بنگه‌هـ و باره‌گه‌هێن دوژمنی د ناڤبه‌را دێره‌لۆك و شێلادزێ دا تۆپباران بكه‌ن، رۆله‌كێ به‌رچاڤ ژی دیت.
4- هیران:
رۆژێن 16 و 17ی ته‌باخا 1987ێ، د بیره‌وه‌ریا چل و ئێك سالیا دامه‌زراندنا پارتی دا، ل دۆلا هیران چالاكیه‌كا مه‌زن ل دژی رژێمێ هاته كرن و زیانه‌كا مه‌زن پێگه‌هشت. ب مخابنی ڤه د وێ چالاكیێ دا حه‌فت پێشمه‌رگه شه‌هید بوون و بیست ژی بریندار بوون. رۆژنامه‌ڤانه‌كێ فره‌نسا ژی مل ب ملێ پێشمه‌رگه‌ی ئه‌و داستان ب وێنه تۆمار دكر و پشتی ڤه‌گه‌ریانا وی بۆ وه‌لاتێ وی د رۆژنامه‌یا (فیگارۆ) دا به‌لاڤ كر، د نڤیسینه‌كێ دا ب ڤی شێوه‌ی ساخله‌تا پێشمه‌رگه‌ی كربوو: ئازا بوون وه‌كو شێران، زیره‌ك بوون وه‌كو پلنگێن چیایێن كوردستانێ”.
—————————————-
- رۆژنامه‌ڤانه‌كێ فره‌نسا ژی مل ب ملێ پێشمه‌رگه‌ی ئه‌و داستان ب وێنه تۆمار دكر و پشتی ڤه‌گه‌ریانا وی بۆ وه‌لاتێ وی د رۆژنامه‌یا (فیگارۆ) دا به‌لاڤكر
- ده‌نگوباس بۆ مه هاتن كو نێزیكی 2500 جاشان ل به‌ره‌یێ ئامێدی و دێره‌لۆكێ په‌یوه‌ندی ب پێشمه‌رگه‌یان كرییه
