بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975-1990
پشكا هه‌شتێ
118
راگه‌هاندن و بارێ دارایی و پێگه‌هاندن د شۆڕه‌شا گولانێ دا
ئێزگێ ده‌نگێ كوردستانێ
ژ ده‌ستپێكا شۆره‌شا گولانێ، راگه‌هاندنا مه یا لاواز و وه‌كو پێدڤی نه‌بوو، ژ به‌ر كو چو جۆره شیان و ئالاڤێن پێدڤی ل به‌رده‌ست نه‌بوون بۆ برێڤه‌برنا كاروبارێن راگه‌هاندنێ وه‌كو چاپ و به‌لاڤكرن و هتد. لێ نابیت رۆلێ كادر و ئه‌ندامێن دلسۆز و رێكخستنێن ناڤا وه‌لاتی بهێته پشتگوه هاڤێتن، ژ به‌ر كو رۆله‌كێ قه‌هره‌مانانه د به‌لاڤكرنا په‌یام و گه‌هاندنا زانیاریێن شۆڕه‌شێ بۆ جه‌ماوه‌ری و ڕایا گشتی یا ناڤخوه دیت.
ژ به‌ر كو پشتی نسكۆیا شۆڕه‌شێ ژ ئه‌نجامێ رێككه‌فتناما جه‌زائیرێ هه‌موو كه‌لوپه‌لێن راگه‌هاندنێ ب ئێزگه ڤه ژ ده‌ست چوون، له‌ورا بزاڤه‌كا مه‌زن هاته كرن كو جاره‌كا دی ئالاڤێن راگه‌هاندنێ بده‌ست بێخن و ده‌ست ب كارێ راگه‌هاندنێ د هه‌موو واران دا بهێته كرن.
پشتی ده‌مه‌كێ كورت هنده‌ك ئامیرێن چاپ و به‌لاڤكرنێ ب ده‌ست مه كه‌فتن، وه‌كو چاپخانا ده‌ستی و ئامیره‌كێ رۆنیۆیێ. ب ڤی شێوه‌ی و ب ڤان ئالاڤێن ده‌ستپێكی و ساده ده‌نگوباسێن شۆره‌شێ دهاتنه چاپ و به‌لاڤكرن.
ئێك ژ وان تشتێن هزر تێدا هاتیه كرن بده‌ستخستنا ئێزگه‌ی بوو. مه داخواز ژ دكتۆر حه‌مید ئاكره‌یی و ئه‌ندازیار ئه‌حمه‌د بریفكانی كر كو ل نه‌مسا بوون، بزاڤان بكه‌ن بۆ بده‌ستخستنا ئێزگه‌ی. پشتی ده‌مه‌كی، سالا 1977ێ مه ئێزگه‌یه‌كێ بچووك كڕی، پاره ژی وه‌كو قه‌ر ژ دكتۆر ئه‌حمه‌د چه‌له‌بی هاته وه‌رگرتن.
ئێزگه گه‌هانده قامشلۆ ل سووریێ، ئه‌ندازیار كاك (داره‌وان نامق)، خه‌لكێ سلێمانیێ بوو ل هۆله‌ندا دژیا، كه‌سه‌كێ نشتیمانپه‌روه‌ر بوو، هاته ڤه كو ببیته پێشمه‌رگه. له‌ورا ئه‌و د گه‌ل ئێزگه‌ی گه‌هشتنه قامشلۆ، وی ده‌می نڤیسینگه‌ها پارتیا مه ل قامشلۆ هه‌بوو. ب رێكا نڤیسینگه‌هێ ئێزگه و كه‌لوپه‌ل گه‌هاندنه گوندێ (خراب ره‌شك) ل سنۆرێ سووریێ هه‌مبه‌ری جزیرێ ل باكورێ كوردستانێ، پاشی ب هاریكاریا دلسۆز و نشتیمانپه‌روه‌رێن پارتیا دیمۆكراتا كوردستانا توركیا، ئێزگه گه‌هانده جوله‌مێرگێ، ژ وێرێ ژی ژ ئالییێ هه‌ڤالان ڤه ب پشتێ ڤه‌گوهاسته ده‌ڤه‌را (باسیا) ل سه‌ر سنۆرێ توركیا ــ ئیراقێ. هه‌ڤال كه‌ریم شنگالی ئێك ژ وان كه‌سان بوو د ئینانا ئێزگه‌ی بۆ جزیرێ و هه‌تا گه‌هشتیه هێزێن مه د گه‌ل دا بوو.
شوكری نێروه‌یی ئێزگه وه‌رگرت، پاشی عزه‌ت ئامێدی كو ب مخابنی ڤه شه‌هید بوو و كاك ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن عه‌ونه‌م و كاك داره‌وان، ب هاریكارییا خه‌لكێ گوندێن (ئه‌رشێ، شلك، هه‌ركاش، جارمه‌ندێ) ئێزگه ده‌رباز كره باشوورێ كوردستانێ.
وی ده‌می كاودان دژوار بوون، گه‌له‌ك جاران ب نه‌چاری ب پشتێ دهاته ڤه‌گوهاستن، وه‌ستیان و گه‌له‌ك زه‌حمه‌ت پێڤه دیت هه‌تا ئێزگه گه‌هشتیه نك كاك جه‌وهه‌ر و كاك كه‌ریم شنگالی ل كوردستانێ. پێدڤیه بۆ دیرۆكێ بهێته به‌حسكرن، كلیلا سه‌ركه‌فتن و گه‌هشتنا ئێزگه‌ی بۆ كوردستانێ، هاریكاری و پشته‌ڤانیا هه‌ره مه‌زنا كاك (ماجد به‌گێ چه‌لێ) مه‌زنێ عه‌شیره‌تا (پنیانشی) بوو.
بڕیار هاته دان ئێزگه بۆ سنۆرێ هه‌رێما دو بهێته ڤه‌گوهاستن، ژ به‌ر كو ده‌ڤه‌ره‌كا چیایی و گونجاییتر بوو. بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ گوندێ هه‌ركێ (كو دكه‌ڤیته ده‌ڤه‌را بارزان ل قه‌زا مێرگه‌سۆرێ) هاته ده‌ستنیشانكرن. هه‌ڤالان رێكه‌كا ئاسێ و دژوار بڕی و پشتی زه‌حمه‌ته‌كا مه‌زن ل دوماهیا سالا 1977ێ، گه‌هشتنه جهێ ده‌ستنیشانكری. ب ڤێ ئێكێ گوندێ هه‌ركێ بوو جهێ ئێكێ یێ باره‌گه‌هێ ئێزگێ ده‌نگێ كوردستانێ د شۆره‌شا گولانێ دا، كاك (ئه‌حمه‌د) ناڤێ ئێكێ خه‌لكێ باكورێ كوردستانێ بوو چاڤدێرییا بارێ ته‌كنیكی یێ ئێزگه‌ی دكر.
پشتی ده‌مه‌كی، ئێزگه‌ی ده‌ست ب كار و به‌لاڤكرنا به‌رنامێن خوه كر، ده‌ستپێكێ هه‌ڤالان شه‌مال حه‌وێزی و ئاسۆ كه‌ریم كو دو كادرێن ژێهاتی و زانا و پێشمه‌رگه بوون، ژ روویێ ته‌كنیكی ڤه شاره‌زاییه‌كا باش هه‌بوو، سه‌رپه‌رشتی و چاڤدێریا ئێزگه‌ی دكر و د كارێن خوه‌دا سه‌ركه‌فتی بوون. هه‌ڤالێن ژێهاتی، فه‌تحی ئاكره‌یی، شه‌هید عزه‌ت ئامێدی و پاشی سیامه‌ند به‌ننا بوونه بێژه‌رێن ئێزگه‌ی. بكارخستن و كاركرنا ئێزگه‌ی ده‌ستكه‌فته‌كێ ئێكجار مه‌زن بوو بۆ شۆره‌شێ و كاریگه‌رییه‌كا به‌رچاڤ و مه‌زن د به‌لاڤكرن و گه‌هاندنا ده‌نگێ شۆره‌شێ دا هه‌بوو بۆ ناڤ و ده‌رڤه. كاك ئازاد به‌رواری ژی ل ئێزگه‌ی بوو و كاك سامی عه‌بدولره‌حمان ب خوه چاڤدێرییا كارێ راگه‌هاندنێ دكر و كاك سیامه‌ند به‌ننا ژی رێڤه‌به‌رێ ئێزگه‌ی بوو.
ئێزگه هه‌تا كۆنگره‌یێ نه‌هێ ل هه‌ركێ ما، پاشی هاته ڤه‌گوهاستن بۆ گوندێ زێوه ل مه‌رگه‌وه‌را رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ، پاشی بۆ گوندێ شه‌قلاوه ل نێزیك هه‌له‌ج كو گۆڕێ پیرۆزێ بارزانیێ نه‌مر لێ بوو.
رۆژا 28ی ئیلۆنا 1980ێ، ل ئێزگێ ده‌نگێ كوردستانێ بیره‌وه‌رییا پیلانا شه‌رمزاری یا ئیلۆنا 1971ێ هاته ساخكرن و ب وێ هه‌لكه‌فتێ راپۆرته‌كا دوور و درێژ ل سه‌ر بزاڤا تیرۆركرنا جه‌نابێ بارزانی هاته پێشكێشكرن.
ل رۆژا 29ی شواتا 1981ێ، مه دیداره‌كا رۆژنامه‌ڤانی د گه‌ل ئێزگێ ده‌نگێ كوردستانێ ل دۆر ره‌وشا گشتی یا ده‌ڤه‌رێ و پرس و پێشهات و گۆرانكارییان كر.
پشتی هینگێ ب مه‌ره‌ما به‌خش و به‌لاڤكرنا به‌رنامه و ده‌نگێ ئێزگه‌ی ل سه‌ر ئاخا كوردستانێ و نێزیكبوون ژ پێشمه‌رگه‌یێن قه‌هره‌مان و جه‌ماوه‌رێ گه‌لێ مه و بۆ دوورخستنا فشار و به‌هانه‌یێن ئیرانێ، سالا 1982ێ مه بریار دا ئێزگه بۆ سه‌ر ئاخا كوردستانێ بهێته ڤه‌گوهاستن، ده‌ستپێكێ بۆ ده‌ڤه‌را لۆلان و پشتی ده‌مه‌كی بۆ خرێنه هاته ڤه‌گوهاستن.
پشتی بزاڤه‌كا مه‌زن پێخه‌مه‌ت پێشڤه‌برن و گه‌شه‌پێدانا وارێ راگه‌هاندنێ و ب تایبه‌تی راگه‌هاندنا ئێزگه‌ی پشتی ده‌مه‌كی مه ئێزگه‌یه‌كێ نوو كڕی و گه‌هانده سووریێ. هه‌ر ب رێكا بالیۆزخانه‌یا سووریێ ژی ل ته‌هرانێ، رۆژا 28ی خزیرانا 1983ێ ئێزگه گه‌هشته ته‌هرانێ و پاشی بۆ رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ، عوسمان قازی د گه‌ل دا هاتبوو، ئه‌و ئێزگه ب مۆله‌ت و رێپێدانا ئه‌رستۆی هاتبوو، ب راستی راده‌ستكرنا ئێزگه‌ی بۆ من فه‌رجوود (معجزه) بوو.
رۆژا 25ی نیسانا 1984ێ، شێلیكرنه‌كا (تشویش) گه‌له‌ك ب هێز ل سه‌ر ئێزگه‌ی هه‌بوو، ئه‌و ئێك جهێ دلگرانیا مه‌بوو ژ به‌ر كو به‌رنامه‌یێن ئه‌ڤرۆ یێن ئێزگه‌ی تایبه‌ت بوون ب رۆمالكرنا خوه‌نیشادانێن قوتابیان. سه‌ره‌رای ره‌وشا رێگریێ ل باش گه‌هاندنا په‌یامێ، ده‌نگوباسان ئه‌و ئێك دگه‌هاند كو سه‌رهه‌لدانێن قوتابیان به‌رده‌وامن.
ل ناڤه‌راستا شواتا 1984ێ، بێژه‌رێ ژێهاتی یێ پشكا عه‌ره‌بی یێ ئێزگێ ده‌نگێ كوردستانێ، هه‌ڤال، نیسان ئۆشانه هیتۆ، ل ده‌ڤه‌را (نه‌هله) سه‌ر ب قه‌زا ئاكرێ ڤه شه‌هید بوو. وی میدیاكارێ شه‌هید، رۆله‌كێ دیار د گه‌هاندنا ده‌نگێ گه‌لێ مه‌دا بۆ رایا گشتی یا ناڤخوه و ده‌رڤه و ب رێكا ئێزگێ ده‌نگێ كوردستانێ هه‌بوو.
ده‌مه‌كی هه‌ر ئێك ژ ئه‌حمه‌د ده‌شتی و شوكری نێروه‌یی وه‌كو بێژه‌ر ل ئێزگه‌ی كار كر، پاشی د ناڤبه‌را 1983 ـــ 1984ێ دا بێژه‌رێن ئێزگه‌ی پێكهاتی بوون ژ: بارزان مه‌لا خالد، مه‌سعوود ساله‌یی، ته‌حسین دۆله‌مه‌ری، سه‌باح به‌یتوللا، مه‌سعوود نێروه‌یی، عه‌بدوللا چه‌له‌بی، قادر حه‌سه‌ن ئاغا و نیسان ئۆشانه هیتۆ كو مه‌سیحی بوو، هه‌روه‌سا ئیبراهیم مسته‌فا و هێمن حه‌سه‌ن بۆ ده‌مه‌كی بێژه‌ر بوون، ئه‌ندازیار ئه‌حمه‌د بریفكانی رێڤه‌به‌رێ ئێزگه‌ی بوو، هه‌روه‌سا هاشم ئه‌حمه‌د ئاكره‌یی ژی كادرێ ته‌كنیكی بوو.
كادرێن ته‌كنیكی ژی عسمه‌ت ره‌جه‌ب و تالب سه‌عید و سه‌یفه‌دین حسێن بوون. ده‌سته‌یا نڤیسه‌رێن ئێزگه‌ی ژی مه‌سعوود ساله‌یی و د. ناسح غه‌فوور و د. رزگار حه‌مید و حه‌مید سووری و فه‌له‌كه‌دین كاكه‌یی و رێبوار یه‌لدا و هه‌روه‌سا فه‌همی كاكه‌یی و بارزان مه‌لا خالد بۆ ده‌مه‌كێ ئه‌ندامێن ده‌سته‌یا نڤیسه‌رێن ئێزگه‌ی بوون.
رۆژا 10ی خزیرانا 1985ێ، (پۆل مۆبیك) و خێزانا وی (ئه‌دیس)، سه‌ره‌دانا راژان كر و گه‌له‌ك وێنه‌یێن ئۆردیگای گرتن، پاشی دیداره‌كا رۆژنامه‌ڤانی د گه‌ل من دا سازكر كو دو سه‌عه‌تان ڤه‌كێشا.
ل رۆژا 8ی چریا دویێ 1985ێ، شه‌وكه‌ت ڤه‌گه‌ریا و به‌حسی وی فلمی كر كو (گۆین) بۆ مسته‌فه‌وی بربوو و ڤه‌گه‌راندی و دلگران بوون، من ژی نامه‌یه‌ك بۆ مسته‌فه‌وی هنارت و من داخواز كر بهێت و ئێك و دو ببینین، مه‌ره‌ما من ئه‌و بوو وێ ئێكتێنه‌گه‌هشتنێ چاره بكه‌ین.
رۆژا 1ی نیسانا 1988ێ رۆژنامه‌ڤان، دێڤید هێرتێز، گه‌هشته راژان و دو رۆژان پشتی هینگێ، ئانكو 3ی نیسانێ بوو كو دیداره‌كا رۆژنامه‌ڤانی ل دۆر ره‌وشا گشتی یا ده‌ڤه‌رێ د گه‌ل من سازكری و من به‌رسڤا هه‌موو پرسیاران دای، دیدارێ زێده‌تر ژ چار ده‌مژمێران
ڤه‌كێشا. رۆژا 2ی گولانا 1988ێ، بۆ پشكداریكرنێ د كۆنفرانسه‌كێ رۆژنامه‌ڤانی دا ل ته‌هرانێ داخوازنامه‌یه‌ك گه‌هشته ده‌ستێ من.
================================================
- ل سالا 1977 ئێزگه‌كێ بچووك بڕێیا دكتور حه‌مید ئاكره‌یی و ئه‌ندازیار ئه‌حمه‌د بریفكانی ل وه‌لاتێ نه‌مسا ب قه‌ر هاته كڕین
- هه‌ڤالێن ژێهاتی فه‌تحی ئاكره‌یی شه‌هید عزه‌ت ئامێدی و پاشی سیامه‌ند به‌ننا ئێكه‌مین بێژه‌رێن ئێزگه‌ی بوون و كاركرنا ئێزگه‌ی ده‌ستكه‌فته‌كێ ئێكجار مه‌زنێ شۆڕه‌شا كولانێ بوو
- ل شواتا 1984ێ بێژه‌رێ ژێهاتیێ پشكا عه‌ره‌بی یێ ئێزگێ ده‌نگێ كوردستانێ هه‌ڤال نیسان ئۆشانه هیتۆ ل ده‌ڤه‌را (نه‌هلێ) سه‌ر ب قه‌زا ئاكرێ ڤه شه‌هید بوو
