بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975-1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا هه‌شتێ
121
ل گۆره‌ی سه‌ربۆرا من، هه‌بوونا تۆرا بێته‌لێ د ناڤا شۆره‌شێ دا بۆ پێشڤه‌برنا شۆره‌شێ و سه‌ركه‌فتنان، فاكته‌ره‌كێ گرنگ و سه‌ره‌كی بوو. پشتی ڤان بزاڤان په‌یوه‌ندییان پێشڤه‌چوونه‌كا باش بخوه‌ڤه دیت. رۆژانه په‌یوه‌ندی د ناڤبه‌را ده‌زگه‌ه و باره‌گه‌هان و سه‌ركردایه‌تیێ دا زێده‌تر لێدهاتن.
رۆژا 25ی شواتا 1980ێ، ب رێكا بێته‌لێ په‌یوه‌ندی ب لقێ سێ هاته كرن كو ده‌ستكه‌فت و سه‌ركه‌فتن و مزگینیه‌كا مه‌زن بوو د وێ ره‌وشێ دا.
رۆژا 26ی شواتا 1980ێ، ژ ئه‌نجامێ شه‌ڤێن بێ خه‌و یێن كادرێن خودان شیان د وارێ گه‌هاندنێ دا، په‌یوه‌ندییا ئێكێ د گه‌ل لقێ ئێك هاته كرن كو سه‌ركه‌فتنه‌كا مه‌زن بوو و شیاین ب رێكا بێته‌لێ ئاگه‌هداری هه‌موو چالاكی و بابه‌تان بین ژ زاخۆ هه‌تا خانه‌قین، ئه‌و یه‌ك ژی ده‌ستكه‌فته‌كێ گرنگ بوو.
پشتی دامه‌زراندنا تۆرا په‌یوه‌ندییان ب رێكا بێته‌لێ، ب رێكا ڤه‌كرنا خۆلا پێگه‌هاندنێ د وارێ بێته‌لێ دا، بزاڤا پێگه‌هاندنا كادرێن نوو و پێشكه‌فتی هاته كرن. ژبۆ وێ یه‌كێ چار خۆلێن پێگه‌هاندنا كادرێن بێته‌لێ هاتنه ڤه‌كرن كو سێ ژ وان ل باره‌گه‌هێ مه‌كته‌با سیاسی و ب سه‌رپه‌رشتیا هه‌ر ئێك ژ سلێمان مه‌ولوود و زكری حه‌بیب و مسته‌فا ئامێدی و عه‌بدوللا ده‌روێش هاتنه برێڤه‌برن. حه‌فتێ و پێنج قوتابییان پشكدار د هه‌رسێ خۆلان دا ل ناڤا باره‌گه‌هێ مه‌كته‌با سیاسی كر و ب زانست و هونه‌رێ پێشكه‌فتی و سه‌رده‌م د وارێ بێته‌ل و په‌یوه‌ندییان دا، هاتنه چه‌كداركرن. پشتی ب دوماهی هاتنا خۆلان، ب سه‌ر وه‌ستگه‌ه و بێته‌لان دا هاتنه به‌لاڤكرن و رۆله‌كێ به‌رچاڤ د پێكڤه‌گرێدانا سازی و ده‌زگه‌هێن شۆره‌شێ دا ل سه‌ر ده‌مێ شۆره‌شا گولانێ دیت.
خۆلا چارێ یا پێگه‌هاندنا كادرێن بێته‌لێ ل سنۆرێ لقێ ئێك هاته ڤه‌كرن، شه‌ش كادران د وارێ بێته‌لێ دا پشكداری تێدا كر، پاشی ب سه‌ر وه‌ستگه‌هێن سنۆرێ لقێ دا هاتنه به‌لاڤكرن.
خۆلا پێگه‌هاندنا كادران
پشتی نسكۆیا سالا 1975ێ و ده‌ستپێكرنا شۆره‌شا گولانێ، پرسا پێگه‌هاندنا كادران زێده‌تر چارچووڤه‌كێ فه‌رمی ب خوه‌ڤه گرت. ب برگه‌یه‌كا سه‌ره‌كی د پرۆگرام و په‌یره‌وێ ناڤخوه‌یێ پارتی دا و د برگا نه‌هێ به‌ندێ هه‌شت و به‌ندێ بیست و شه‌ش یێ په‌یره‌وێ ناڤخوه‌یێ پارتی دا، به‌حسی ڤه‌كرنا خۆلێن په‌یمانگه‌ها كادرێن پارتی هاتییه كرن. له‌ورا خۆلا ئێكێ یا كادران پشتی نسكۆیێ، ب بڕیارا هه‌ژمار 3907ی ل رۆژا 28ی كانوونا ئێكێ 1980ێ یا مه‌كته‌با سیاسی، خۆلا حه‌فتێ یا كادران هاته ڤه‌كرن. بۆ ڤێ مه‌ره‌مێ نڤیسار بۆ هه‌موو لقان هاته ئاراسته‌كرن بۆ هنارتنا قوتابییان بۆ پشكداریكرنێ د وێ خۆلێ دا.
مه‌رجێن وه‌رگرتنا قوتابیان ژی پێكهاتی بوون ژ:
1- ژیێ قوتابی د ناڤبه‌را 20 بۆ 30 سالیێ بیت.
2- پله‌یا خواندنێ ژ شه‌شێ سه‌ره‌تایی كێمتر نه‌بیت.
3- ده‌مێ وه‌رگرتنا وی د رێزێن حزبێ دا ژ سێ سالان كێمتر نه‌بیت.
4- پشكداری د شۆره‌شا ئیلۆن، یان گۆلانێ دا كربیت.
5- بۆ وه‌رگرتنێ د خۆلێ دا تاقیكرنه‌ك پێ بهێته كرن.
پشتی ڤاڤارتنا قوتابیان ژ ئالیێ لقان ڤه و گه‌هشتنا ناڤێن وان بۆ مه‌كته‌با سیاسی و تاقیكرنێ، ب بڕیارا هه‌ژمار 1119ی ل رۆژا 5ی ئادارا 1981ێ یا مه‌كته‌با سیاسی، قوتابیێن هه‌لبژارتی هاتنه په‌سه‌ندكرن كو چل و ئێك قوتابی بوون.
خۆل رۆژا 1ی نیسانا 1981ێ، ده‌ستپێكر و ل رۆژا 7ی تیرمه‌ها 1981ێ ب دوماهی هات. 39 قوتابیان پشكداری كربوو و 35 قوتابیان ب سه‌ركه‌فتیانه دوماهی ب خۆلێ ئینا.
د خۆلێ دا حه‌فتیانه شه‌ش رۆژان و رۆژانه چار وانه دهاتنه گۆتن كو هه‌ر وانه‌یه‌كێ پێنجی خوله‌كان ڤه‌دكێشا، ئه‌ڤه ژبلی بێهنڤه‌دانه‌كا ده‌هـ خوله‌كی د ناڤبه‌را وانه‌یان دا. ئه‌ڤ خوله ل گوندێ راژان، ده‌ڤه‌را مه‌رگه‌وه‌ر ل رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ هاتبوو ڤه‌كرن، كاك (حه‌مید سووری) سه‌رپه‌رشتیارێ خۆلێ بوو.
ل سه‌ر بڕیارا پێنجێ یا كۆمیته‌یا ناڤه‌ندی یا پارتییا مه ل هه‌یڤا چریا دویێ 1985ێ و بجهئینانا وێ بریارێ، ب نڤیسارا هه‌ژمار 10337ێ ل رۆژا 2ی چریا دویێ 1985ێ یا مه‌كته‌با سیاسی خۆلا هه‌شتێ یا كادران هاته ڤه‌كرن.
ئه‌ڤ خۆله ل رۆژا 30ی چریا دویێ 1985ێ ده‌ستپێكر و رۆژا 4ی نیسانا 1986ێ ب دوماهی هات، چل و پێنج قوتابییان پشكداری د خۆلێ دا كر. بارڤه‌كرنا لقان ب ڤی شێوی بوو:
لقێ ئێك 19 قوتابی، لقێ دو 6 قوتابی، لقێ سێ 6 قوتابی، لقێ چار 5 قوتابی، لژنا ناوچێ و پشكێن سه‌ر ب مه‌كته‌با سیاسی ڤه 9 قوتابی.
مه‌كته‌با سیاسی ب بریار هه‌ژمار 909 ل رۆژا 10ی نیسانا 1986ێ سه‌ركه‌فتنا وێ خۆلێ راگه‌هاند، ئه‌ڤ خۆله ژی ل گوندێ راژان ل ده‌ڤه‌را مه‌رگه‌وه‌ر ل رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ هاتبوو ڤه‌كرن.
بارێ دارایی یێ شۆره‌شێ
پشتی نسكۆیێ و پیلانا شه‌رمزارییا سالا 1975ێ یا جه‌زائیرێ، ل ده‌مێ ده‌ستپێكرنا شۆره‌شا گولانێ، شۆره‌شێ ژێده‌ره‌كێ دیاركری و داهاته‌كێ به‌رچاڤ نه‌بوو بۆ برێڤه‌برنا كاروبارێن شۆره‌شێ ژ روویێ دارایی ڤه، لێ سه‌ركردایه‌تیا شۆڕه‌شا گولانێ بۆ برێڤه‌برنا كاروبارێن شۆڕه‌شێ مفا ژ ڤان ژێده‌رێن ل خارێ وه‌رگرت:
شۆره‌شێ هه‌ر ژ ده‌ستپێكرنا شۆره‌شا گولانێ، بۆ برێڤه‌برنا كاروبارێن خوه، مفا ژ وی پاره‌ی ددیت یێ ژ به‌ر شۆڕه‌شا ئیلۆنێ ڤه مای، هاریكاریا بێ وێنه یا كوردێن باكور و رۆژهه‌لات و رۆژئاڤا.هاریكاریا دلسۆزێن ناڤخوه.
پشتی خوه‌رێكخستنێ و پێشڤه‌چوونا شۆڕه‌شێ ب تایبه‌تی ژ روویێ له‌شكری و پێشمه‌رگایه‌تی و هێرش و چالاكیێن مه‌زنێن سه‌ربازی ڤه، ده‌ڤه‌ره‌كا ئاخا كوردستانێ هاته رزگاركرن، ب ڤێ یه‌كێ ژی هه‌تا رادده‌یه‌كێ مه‌زن پشتبه‌ستن ب ناڤخوه هاته كرن بۆ برێڤه‌برنا كاروبارێن شۆره‌شێ ژ روویێ دارایی ڤه.
پشتی ژ ناڤچوونا رژێما شاهی و سه‌ركه‌فتنا شۆره‌شا گه‌لێن ئیرانێ، كۆمارا ئیسلامییا ئیرانێ بۆ ده‌مه‌كێ كورت هاریكاریا په‌نابه‌رێن ئاكنجیێن زێوه و مالباتێن وان پێشمه‌رگه‌یان دكر یێن ل ناڤا ئاخا كوردستانێ و هاریكاری بۆ دابین دكرن، ڤێ یه‌كێ ژی ژ روویێ دارایی ڤه هه‌تا رادده‌یه‌كێ مه‌زن بارێ شۆره‌شێ سڤك كربوو.
هه‌رچه‌نده سووریێ و لیبیا ژ روویێ چه‌كی ڤه هاریكاریا مه دكر، لێ ژ روویێ دارایی ڤه هاریكارییا گرۆپ و ئالیێن دی دكر، هاریكارییا پارتی نه‌دكر.
(1) به‌رێخوه بده‌نه به‌لگه‌نامه‌یێن هه‌ژمار (5).
