بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی 1975-1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا سیێ
ره‌وشا په‌نابه‌ران و رۆلێ وان د پشته‌ڤانیا شۆره‌شێ دا
رۆژا 24ی ئادارا 1983ێ من سه‌ره‌دانا ئۆردیگایێ زێوه یێ په‌نابه‌ران كر، بۆ من رۆژه‌كا گه‌له‌ك تایبه‌ت بوو، د ژیانا خوه دا كێم جاران وه‌كو وێ رۆژێ ئه‌ز دلگران بوویمه و كه‌فتیمه ژێر كارتێكرنێ، ژ به‌ر كو هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا زارۆك و ژنێن ره‌شپۆش و ژنێن دانعه‌مر و ب ناڤسال ڤه چووی و دایكێن شه‌هیدان هاتنه نك من، و هه‌موو ب گری و شینی بوون و داخواز ژ من دكرن، وێ گریێ و هاوارێن وان گه‌له‌ك كارتێكرن ل من كر، و ئه‌ز خه‌مگین كرم. من داخواز ژ خودایێ مه‌زن كرن پاداشته‌كێ بده‌تێ، هه‌ر ل وێرێ ده‌مه‌كێ درێژ ل گه‌ل وان دا روونشتم و ل گه‌ل ئاخفتم و من بزاڤكرن دله‌كی ل به‌ر دلێ وان بده‌م، هه‌ر چه‌ند خۆراگری و هێز و باوه‌ری ل سه‌ر سیمایێ هه‌موویان دیار بوون، لێ هه‌تا نها من چ ژنێن زیره‌ك و ب هێز و ژێهاتی وه‌كو (خه‌جیج)ا دایكا شه‌هید عومه‌ر مسته‌فا ئه‌حمه‌د نه‌دیتینه، گه‌له‌ك یا ژێر و ل سه‌رخوه و پر ب هیڤی و ره‌وانبێژ و هشیار و پێگه‌هشتی و هێمن بوو. پشتی هینگی من گه‌له‌ك جه‌ماوه‌ر ل باره‌گایێ لژنا ناوچا ئازادی ل زێوه كۆمكرن، ئه‌ز بۆ ئاخفتم كو پێدڤیه گه‌له‌ك هشیار بن، و خوه ژ ره‌فتار و سه‌ره‌ده‌ریێن نه‌دجه دا ب پارێزن. نابیت ڕێ بهێته دان كو برایێن مه‌یێن كورد ل رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ ل ده‌مێ هاتنا وان بۆ زێوه هه‌ست ب دلگرانیێ بكه‌ن، من گۆتێ: نابیت ب چ شێوه‌یه‌كی خه‌لكێ بێ تاوان بهێنه ئێشاندن، من گه‌له‌ك شیره‌ت لێكرن، ژ به‌ر كو جه‌ماوه‌ر هه‌تا ڕاده‌یه‌كێ مه‌زن ب دووڤ سۆز و عاتیفێ كه‌فتبوون.
ب مه‌ره‌ما هه‌لسه‌نگاندنا ئه‌نجامێن سه‌ره‌دانا هه‌ڤالان بۆ ده‌رڤه، رۆژا 5ی گولانا 1984ێ مه كۆمبوونه‌ك ب به‌رهه‌ڤبوونا هه‌ڤالان: (عه‌لی عه‌بدوللا، ئدریس بارزانی، فازل میرانی، د. جه‌رجیس حه‌سه‌ن و د. محه‌مه‌د سالح) كر.
د وێ كۆمبوونێ دا، به‌حسی ئه‌نجامێن سه‌ره‌دانا هه‌ڤالان هاته كرن، هه‌روه‌سا د.مه‌مه‌د سالح ب دوور و درێژی ئه‌نجامێ سه‌ره‌دانا خوه بۆ لیبیا و سووریێ و ئه‌لمانیا دیاركر، د پشكه‌كا دی یا كۆمبوونێ دا به‌حسی ناما د. هادی مالك ل بالیۆزخانا لیبیا ل به‌رلینێ هاته كرن، و ب ناڤێ موعه‌مه‌ر قه‌زافی هنارت بوو، و گه‌له‌ك بزاڤكربوون، كو ئه‌ز سه‌ره‌دانا لیبیا بكه‌م، دیاره گوهۆرینێن گرنگ ل دۆر ره‌وشا ئیراقێ و ده‌ڤه‌رێ د ڕێدا بوون، له‌ورا وان دخواست بزانن پارتی ل دۆر پاشه‌رۆژا ئیراقێ چ هه‌لویسته‌ك هه‌یه، سۆپاس بۆ خودێ ئه‌ڤه هێمایێ سه‌ركه‌فتنا پارتی و سیاسه‌تا راست و دروستا وێ بوو.
پشتێ وێ، ب مه‌ره‌ما هه‌لسه‌نگاندنا په‌یوه‌ندیێن مه‌یێن ده‌رڤه رۆژا 7ی گولانا 1984ێ مه‌كته‌با سیاسی ب به‌رهه‌ڤبوونا هه‌ڤالان: عه‌لی عه‌بدوللا، ئدریس بارزانی، د. محه‌مه‌د سالح جومعه، فه‌له‌كه‌ددین كاكه‌یی، فازل میرانی و د. جه‌رجیس حه‌سه‌ن كۆمبوون، و پشتی گۆتوبێژ و گه‌نگه‌شه‌كرنا بابه‌تان، ب گشتی هه‌موو هه‌ڤال ل سه‌ر پێدڤیا پێشڤه‌برن و موكمكرنا پیوه‌ندیێن مه ل گه‌ل سووریێ و لیبیا ئێك ده‌نگ بوون.
د پشكه‌كا دی یا كۆمبوونێ دا، بابه‌تێ سه‌ره‌دانا ئه‌لمانیا هاته گۆتوبێژكرن و بڕیار هاته دان ئه‌و سه‌ره‌دان بهێته كرن، و ل گۆره‌ی ده‌لیڤێ ژ ئه‌لمانیا سه‌ره‌دانا لیبیا بكه‌ین. گرنگیا پاراستنا په‌یوه‌ندیێن مه ل گه‌ل ئیرانێ دا، ته‌وه‌ره‌كێ دیێ كۆمبوونێ و پاراستنا وان په‌یوه‌ندیان بوو هاته دوپاتكرن.
پشتی كۆمبوونا دو قۆلی ل گه‌ل د. محمه‌د سالح جومعه روونشتین. دیاره ئه‌لمانیا (كه‌مپا سوشیالیستی) پرۆژه‌ك ل دۆر ئیراقێ ل به‌رده‌ست بوو. ئه‌وان به‌رهه‌ڤیا خوه نیشا دا كو بزاڤه‌كێ ل گه‌ل ئیراقێ بكه‌ن، ل سه‌ر بنه‌مایێ رێككه‌فتنا یازده‌ی ئاداراێ رێكبكه‌ڤین. من ژی پێ ڕاگه‌هاند كو پێدڤیه حزبا شیوعی پشكدار بیت، ژ به‌ر كو بێی گه‌ره‌نتی چ تشت ناهێنه كرن.
ل رۆژێن 11 هه‌تا 13ی خزیرانا 1984ێ ل دۆر ره‌وشا ده‌ڤه‌را بارزان و پێداچوونێ ب ره‌وشا وێ ده‌ڤه‌رێ ، ب به‌رهه‌ڤبوونا هه‌ر ئێك ژ كاك ئدریس بارزانی، سه‌عید ئه‌حمه‌د، عه‌لی خه‌لیل، سه‌لیم ئه‌سعه‌د و مسته‌فا عه‌بدوللا ئه‌م مژوولی كۆمبوونا تایبه‌ت بووین.
د كۆمبوونێ دا ب دوور و درێژی به‌حسی ره‌وشا ناڤخوه هاته كرن، پشتی گه‌نگه‌شا هوور یا بابه‌تان، ئه‌م هه‌موو درژد بووین كو كێمترخه‌می و ساراتیه‌ك كه‌فتیه د كاری دا، و پێدڤی ب زێده‌تر كاری هه‌یه بۆ ده‌ربازكرنا وێ خه‌مساریێ، ئه‌ڤێ ژی پێدڤی ب كۆمبوونێن به‌رده‌وام ل گه‌ل كه‌ساتی و رویسپیێن ده‌ڤه‌را بارزان هه‌بوو. ل دووماهیا كۆمبوونێ بڕیار هاته دان، ل رۆژا 16ی خزیرانێ هه‌موو كه‌ساتی و رویسپیێن ده‌ڤه‌را بارزانی بهێنه گازیكرن، بڕیار ژی بوو بۆ هه‌ر گونده‌كی موختاره‌ك بهێته دانان، ب مه‌ره‌ما شیره‌ت و رێنما و پێگه‌هاندنا لاوان و نووپێگه‌هشتیان ب هزر و بیر و به‌هایێن مرۆڤاتی كو مه‌زن رێبه‌رێن مه ل سه‌ر چووینه.
د پشكه‌كا دی یا كۆمبوونێ دا به‌حسی په‌یوه‌ندیێن د ناڤبه‌را مه و محه‌مه‌د خالد هاته كرن، و داكوكی ل سه‌ر وێ ئێكێ هاته كرن، كو پێدڤیه هه‌موو رێزێ لێبگرن، هه‌كه بزاڤا ناكۆكی و پرت و به‌لاڤبوونێ ژی هاته دان، بزاڤ بهێنه كرن ئه‌م نه‌بینه پشكه‌ك ژ وان بزاڤان و هه‌موو شیانان پێخه‌مه‌ت ئێكرێزی و ته‌بایا ناڤخوه بهێنه ته‌رخانكرن، و هه‌تا جه‌ماوه‌ر ژی بهێته ئاگه‌هداركرن، و هه‌ر ده‌مێ هه‌ست ب ناكۆكیان كر نه‌بنه پشكه‌ك ژ وان ناكۆكی و جوداهیان.
ب مه‌ره‌ما سه‌ره‌دان و ژنێزیك ئاگه‌هداربوون، ل سه‌ر ره‌وش و ژیانا په‌نابه‌ران، مه سه‌ره‌دانا ئۆردیگایێ زێوه كر، د دیداره‌كێ دا ل گه‌ل هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا په‌نابه‌ران به‌حسی ره‌وشا گشتی یا ده‌ڤه‌رێ و شۆڕه‌شێ و به‌رخۆدانا ملله‌تێ مه و خۆراگریا برایێن مه‌یێن په‌نابه‌ر هاته كرن، و رۆلێ وان بلند هاته نرخاندن، د پشكه‌كا دی یا روونشتنێ دا به‌حسێ سزادانا سه‌رپێچكاران د یاسایا ئیرانێ و ڕێنمایێن شۆڕه‌شێ دا هاتنه كرن، و ب پێدڤی زانی هه‌موو ئالیه‌ك رێزێ ل رێنما و یاسایان بگرن.
رۆژا 28ی كانوونا دویێ 1986ێ من كاك موحیه‌ددین ره‌حیم دیت و د دیداره‌كێ دا ب دوور و درێژی ره‌وشا لقا حه‌فت هاته شرۆڤه‌كرن، و ب هووری هاته هه‌لسه‌نگاندن و تێر و ته‌سه‌ل هاته گه‌نگه‌شه‌كرن.
ره‌وشا په‌نابه‌ران و رۆلێ وان د پشته‌ڤانیا شۆره‌شێ دا
ل گه‌ل راگه‌هاندنا رێككه‌فتناما خیانه‌تكاریا جه‌زائیر، هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا جه‌ماوه‌رێ كوردستانێ ئاواره‌یی هه‌لبژارت و چاره‌نڤیسێ خوه ب بارزانی و شۆڕه‌شێ ڤه گرێدا و به‌ر ب پاشه‌رۆژه‌كا نه‌دیار ب ڕێ كه‌فتن.
نسكۆیا سالا 1975ێ ب راده‌كی یا مه‌زن و مه‌ترسیدار بوو، خو هه‌تا هه‌ژماره‌كا وان كه‌سێن ل ده‌مێ خوه پله و پۆستێن مه‌زن ژی د ناڤ شۆڕه‌شێ دا هه‌بوون، نه‌مانێ و بێ هیڤیبوونێ خوه ل به‌ر نه‌گرت، له‌وڕا هه‌ژماره‌كا ژ وانان به‌رێ خوه دا ده‌رڤه. به‌لێ هژه‌ماره‌كا مه‌زن یا دلسۆز و هه‌ژارێن ملله‌تێ مه خوه‌ڕاگرت و روو ب روو هه‌موو جۆره دژواری و ده‌ربه‌ده‌ریێ و ئازاران بوون، و به‌رهه‌ڤ نه‌بوون ل ژێر چ گه‌ف و گڤاشتنان دا ده‌ستبه‌رداری رێباز و سه‌رۆكێ خوه بن.
هه‌ر ژ گه‌ف و گڤاشتنا ساواكێ و بۆمبه‌بارنكرنێ و بارێ دوژار یێ ژیانا ئاواره‌یێ، و هه‌نده‌ران و هه‌تا هاندان و دانا پاره‌ی و پله وپۆستان ب ناڤێن جودا پێخه‌مه‌ت راكێشانا په‌نابه‌ران و دوورخستنا وان ژ پارتی.
د ده‌مه‌كی دا كو هه‌ژماره‌كا به‌رچاڤ د كاودانه‌كێ دوژار یێ ژیانێ و هه‌ژاریێ دا دژیان، لێ خوه‌ڕاگریا وان بوو ئه‌گه‌رێ ده‌ستپێكرن و پێشڤه‌برنا شۆڕه‌شێ و ب هێزمانا پارتی د گۆره‌پانا خه‌باتێ دا. په‌نابه‌ر و دلسۆزێن ملله‌تێ مه، ب خۆڕاگری و خوه ل به‌رگرتنێ بوونه ئه‌گه‌رێ شكه‌ستنا هه‌موو پلان و نه‌خشه‌یێن گه‌له‌ك پیسێن دوژمنێن ملله‌تی و سه‌ركه‌فتنا ئیرادا پارتی، پێخه‌مه‌ت به‌رگریكرنێ ژ ماف و داخوازیێن ڕه‌وایێن ملله‌تێ مه. له‌وڕا ب پێدڤی دزانم ل ڤێرێ سوپاسیه‌كا به‌رده‌وام یا خووشك و برایێن مه‌یێن په‌نابه‌ر بكه‌م، ل سه‌رانسه‌ری ئیرانێ و بتایبه‌ت ئه‌و په‌نابه‌رێن ل رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ ئاكنجیبووین، كو سه‌ره‌رای هه‌موو دژواری و گڤاشتنا و تێكچوون و لاوازیا بارێ ژیانا وان، خوه‌ڕاگر بوون و به‌رهه‌ڤ بوون بۆ هه‌موو قوربانیه‌كێ پێخه‌مه‌ت ئارمانجێن نه‌ته‌وه‌یی و نشتیمانی و رێبازا پارتی و شۆره‌شا وێ بده‌ن، ژ به‌ر كو تێكچوونا ڕه‌وشا ژیانێ گرانیه‌كا ئێكجار مه‌زن ئێخستبوو سه‌ر ملێن وان، و خوه هه‌تا پشكا مه‌زن یاوان پاریێ وان یێ ژیانێ ل سه‌ر كارێ رۆژانه بوو.
دلسۆزی و خۆراگریا په‌نابه‌ران بۆ پارتی و شۆڕه‌شێ ب شێوه‌كی بوو، كو نیڤا داهاتێ خوه‌یێ رۆژانه دكره دیاری بۆ به‌رۆكێن شه‌ری، و دابینكرنا پێدڤیێن پێشمه‌رگێن قه‌هره‌مان.
ئه‌و په‌نابه‌رێن خوه‌ڕاگر بوونه هێڤێنی به‌رده‌وامیا شۆڕه‌شێ و سه‌ركه‌فتنێن ئێك ل دووڤ ئێكێن پێشمه‌رگێن قه‌هره‌مان د سه‌نگه‌رێن به‌رگریا ژ ئاخ و نشتیمانی و مافێن ڕه‌وایێن ملله‌تێ مه دا، له‌وڕا دیرۆك د به‌رپه‌رێن خوه‌دا دێ خوه‌ڕاگری و به‌رخوه‌دانا په‌نابه‌ران ب ئاڤا زێری تۆمار كه‌ت، خووشك و برایێن مه‌یێن په‌نابه‌ر، سالێن دوور و درێژ ژیانا خوه د ئاواره‌یی و ده‌ربه‌ده‌ریێ و هه‌ژاریا ژیانێ و كرێداریێ و كرێكاریێ دا ده‌رباز كر، و ئه‌و ده‌مێ سه‌خت و دوژار ب سه‌ربلندی ده‌رباز كر، و پشته‌ڤانێن شۆڕه‌شێ و پێشمه‌رگه‌ی بوون و شه‌هید و بریندار ژی پێشكێشی كوردستانێ كرن.
