بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا کوردی 1975 – 1990
مەسعوود بارزانی
پشكا پازدێ
بەرەیێ كوردستانی و بەرەیێ بەرفەرهـ یێ ئیراقی
170
پارتییا مە د كۆنگرەیێ نەهێ دا، دروشمێ ڤان هەردو بەرەیان هەلگرتییە، بگرە ژ سالا 1976ێ و پێدا خەبات كرییە بۆ وێ یەكێ (بەرەیێ كوردستانا ئیراقێ) پێك بهێت و ببیتە بەرێ بنیاتی بۆ پێكئینانا بەرەیەكێ بەرفەرهـ یێ ئیراقی، ژبەركو پێكئینانا هەردو بەرەیان، رەوشا بابەتی و ناڤخوەیی یا بزاڤا رزگاریخوازا كوردی ل ئیراقێ ب گشتی و كوردان ب تایبەتی، چاڤەرێ پێكئینانا ڤان هەردو بەرەیێن دیرۆكی دكر، ژبەركو ئەوا راست بیت، هەرچەندە بەرەیێ كوردستانا ئیراقێ، كو ل رۆژا 12ی گولانا 1988ێ و هێرڤە دەست ب چالاكیێن خوە كرییە، كو جهێ ئومێدەكا مەزنە بۆ مللەتێ كورد، ب تایبەتی د ڤی دەمی دا كو خەباتا وی ژ هەموو دەمەكی پتر پێدڤی ب هێز و چالاكیێن ڤی بەرەی هەیە، لێ ب مخابنی ڤە، ل شوونا وێ یەكێ رۆلێ خوە یێ دیرۆكی ژ هەموو دەمەكی زێدەتر بگێریت، ئەم دبینین د ئاستێ بلندێ مللەتێ مەدا نینە و پێدڤیە ب زاڤێن مە هەموو ئالییەكی گاڤ بهێنە هاڤێتن بۆ وێ یەكێ ژ ڤێ سستییا ئەم كەفتینێ خوە رزگار بكەین، ل بەر رۆناهییا پەیمانناما (میپاق) بەرەی و پەیرەوێ ناڤخوەیێ وێ گاڤان بهاڤێژین و هەكە ژ ئەنجامێ سەردەرییا رۆژانە ژی ــ سەركردایەتییا سیاسی ــ و مەكتەبا بجهئینانێ هەست ب پێدڤییا راستڤەكرنا پەیماننامێ، یان پەیرەوێ ناڤخوەیی كر، گەلەك ب كەتواری و بابەتیانە، ژ دەستپێكرنێ ب بەرژەوەندیێن بزاڤا رزگاریخوازا كوردی ل ئیراقێ، ب چاڤرۆهنییەكا باش، بەر ب راستڤەكرنێ بچین، سالەك پترە سەركردایەتی كۆم نەبوویە، كو ژ هەموو دەمەكی زێدەتر پێدڤی ب كۆمبوونان هەبوو، ب تایبەتی كو شەرێ قڕكرنێ (جینۆساید) یێ رژێما فاشی یا بەغدا بۆ سەر كورد و كوردستانێ ژ هەموو دەمەكێ بووری توندتر و درندانەترە، ئەرێ بەرەیێ كوردستانا ئیراقێ هەكە د ڤێ رەوشا دژوار دا یا مللەتێ مە تێدا دەرباز دبیت رۆلێ خوە همبەری مللەتێ مە نەگێریت، بەرسڤا مە بۆ بنەمایێن دلسۆزییا هەموو ئالییەكی ژ مە و پێشمەرگەیێ نەبەزێن كوردستانێ، دێ چ بیت؟
هەروەكو د پێكئینانا بەرەی ژی دا كو پێدڤی بوو ل 1976ێ و ل دەمێ دەستپێكرنا شۆرەشا 26ی گولانێ پێكهاتبا و شەرێ براكوژیێ كو مەزنترین زیان ل بزاڤا مە و شۆرەشا مە دای، ب وی پەرێ باوەریێ دابا ئالییەكی، ژبەركو د دیرۆكا بزاڤا پێشكەفتنخواز و رزگاریخوازا مللەتان دا نەبوویە كو شۆرەش ل دژی رژێمەكا فاشی بهێتە دەستپێكرن، كو د ناڤخوە دا شەرێ براكوژیێ و قەدەغەكرنا دەڤەرێن كوردستانێ ل ئێك و دو و هەر ئالییەك مرنشینا خوە هەبیت و ئێدی بۆ چ ئالییەكێ دی نەبیت بێی رازیبوون، دژی دوژمنێ سەرەكی ل مرنشینا جودا ژ مرنشینا خوە چالاكییان بكەت. پێدڤییە گەلەك ب باشی هزر د چارەسەرییا ناكۆكیێن سەرەكی و ناكۆكیێن لاوەكی د ناڤخوە دا ( د ناڤا مللەتی دا) بكەین و بزانین مللەتێن ئازادیخوازێن جیهانێ بۆ چارەسەركرنا ڤان دو ناكۆكییان، ئانكو ناكۆكیێن سەرەكی كو د ناڤبەرا دوژمنی و مللەتەكی دا و ناكۆكیێن لاوەكی د ناڤبەرا مللەتی وی بخوە دا چەوا گاڤ هاڤێتینە بۆ چارەسەركرنا ناكۆكیێن لاوەكی د ناڤ مللەتی و هێزێن پێشرەو دا، بۆ وێ یەكێ دەلیڤە نەهێتە دان چارەسەركرنا ناكۆكیێن لاوەكی، ناكۆكیێن مەیێن سەرەكی ژبیر بچن. ئەم وەكو پارتی و ئالیێن بەرەیێ كوردستانی وەكو پێدڤی بەر ب چارەسەركرنا ڤان دو ناكۆكییان نەچووینە و ژ 1976ێ و هەتا پێكئینانا بەرەیێ كوردستانا ئیراقێ، ب هیڤیی نە كو ل ئاستێ هەستكرنێ ب بەرپرسایەتییا خوەیا دیرۆكی بین، شەڤێ بكەینە رۆژ بۆ وێ یەكێ مەكتەبا بجهئینانێ یا بەرەیێ كوردستانا ئیراقێ، هەر كێشەیەكا هەی چارەسەر بكەین و ژیانەكا نوو بدەینێ و هەتا رۆژەكێ زووتر سەركردایەتییا وێ یا سیاسی كۆم بیت، باشترە، بەلكو پێدڤیترە و ل بەر رۆناهییا پەیماننامە و پەیرەوێ وێ یێ ناڤخوە دا گاڤان بهاڤێژین و هەموو چالاكیێن مە ب ناڤێ بەرەیێ كوردستانا ئیراقێ بن كو بێگۆمان ژ ئالییێ مللەت و دۆستێن مەڤە دێ جهێ رێزگرتنەكا زێدەتر بین و دوژامن و نەحەزێن مە ژی دێ حسابەكا گەلەك ب هووركاتی بۆ مە كەن.
وەكو پێشتر مە گۆتی بزاڤان بكەین بەرەیێ بەرفرەهـ یێ ئیراقی پێك بهێت و بەرەیێ كوردستانا ئیراقێ بەرێ بنیاتێ وی بیت بۆ وێ ئێكێ ئەو بەرەیێ گشتی كو ژ هەموو دەمەكێ بووری زێدەتر گەلێن ئیراقێ ب گشتی و مللەتێ كورد ب تایبەت زێدەتر چاڤەرێ پێكئینانا وی نە و ب زووترین دەم پێدڤییە ئەم بەرەیێ كوردستانا ئیراقێ ب هەلوەستەكێ ئێكگرتی و دیتنەكا ئێكگرتی بەر ب بزاڤ و خەباتا بجهئینانا وی بەرەیێ بەرفەرهـ بچین، كو دەستپێكرنا وێ د بەرژوەندییا بزاڤا دیمۆكراتی و ئیسلامییا ئیراقێ و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی ل كوردستانا ئیراقێ دایە. ئانكو ئەم هەموو خودانێن دۆزا خوە بین، خودانێن سەرخوەبوونا خوە بین و خودانێن بریارا خوە بین، ب هەموو دۆستێن خوە ژی بگەهینین ب وێرەكی كا بۆچوونا مە ب تەمامی چیە و بێگۆمان هەكە ب راستی و دروستی گاڤ بۆ بهێنە هاڤێتن، ئەنجامێن وێ دێ د بەرژوەندا مە هەموو ئالییەكی دا بیت. ئێدی هیڤیدارین هەموو ئالیێن ئۆپۆزسیۆنا ئیراقی و كوردستانی ل سەر ئاستێ بلندێ هەستكرنێ ب بەرپرسایەتییێ بن و هەتا رادەیەكێ مەزن پێخەمەت حزبایەتییا بەرتەنگ و بەرژوەندا بەرتەنگا كەسوكی دا، بەرژوەندا گەلێن ئیراقێ و مللەتێ كورد نەكەینە قوربانی.
ل ڤێرێ چەند خالێن گرنگ هەنە ئەم دخوازین ب كورتی بێخینە بەرچاڤێن هەوە كو پێكهاتی نە ژ:
ئەگەرێن نەپێكئینانا بەرەیێ كوردستانی، شەرێ ناڤخوە بوو. ئەڤە ب خوە ژی ئەگەرێ پێكنەئینانا بەرەیێ بەرفەرهـ یێ ئیراقی بوو (مل ب ملێ ئەگەرێن دی یێن نەپێكئینانا بەرەیێ ئیراقی).
ژ ئالییەكێ دی ڤە، ئەگەرێن دی هەنە كو بەرەیێ ئیراقی یێ بەرفرەهـ نەهاتیە پێكئینان، ژ وانا:
1- كێم و كاسیێن ناڤخوەیی یێن ئۆپۆزسیۆنێ ب گشتی، وەكو هەستنەكرن، یان نەخواندنا رەوشا گشتی و پێدڤییان و كزی و لاوازییا گیانێ دیمۆكراتی د ناڤا هێزێن ئیراقی دا كو ب مخابنی ڤە میراتەكێ گشتییێ ئیراقێ یە.
2- نەرێنیێن كەڤنێن كارێ سیاسی ل ئیراقێ، وەكو پاوانكرن (احتكار) و ئێكلایەنی و تەنگدیتن و ل بەرچاڤ وەرگرتنا بەرژوەندێن بەرتەنگێن حزبایەتی و …. هتد.
3- كارتێكرنا ئەگەرێن دەرەكی: فشارا دەرڤە د بەرژوەندا ئێكگرتنا ئۆپۆزسیۆنێ دا نەبوو، ل شوونا هاریكاریكرنێ بۆ پێكئینانا بەرەیەكێ ئێكگرتی، میحوەر هاتنە دامەزراندن.
4- هەلوەست ژ شەرێ ئیراقێ و ئیرانێ كو ئەگەرەكێ گەلەك گرنگ بوو، ب تایبەتی ل سالا 1983ێ هەتا دوماهییا شەری، ئۆپۆزسیۆن نەشیا ل سەر هەلوەستەكێ ئێكگرتی د ڤی واری دا رێكبكەڤن.
5- جوداهی د هەلوەستان دا همبەری كێشەیا كوردی و پاشەرۆژا دەستهەلاتێ ل ئیراقێ.
كۆنگرەیێ دەهێ و پاشەرۆژا پارتییا مە و بزاڤا رزگاریخوازا كوردی ل ئیراقێ
بێگۆمان رەوشا تایبەتا بابەتی و ناڤخوەیی یا بزاڤا رزگاریخوازا كوردی ل ئیراقێ، دامەزراندنا پارتی ل 16ی تەباخا 1946ێ وەكو روودانەكا دیرۆكی و حەتمی سەپاند، بۆ وێ یەكێ بزاڤا رزگاریخوازا كوردی ژ وێ دۆرپێچا كەفتییێ، ب رێبەرایەتییا پارتی و سەرۆكایەتییا بارزانییێ نەمر دەربكەڤیت و ب سەربلندی ژێ رزگار بیت. ئانكو چل و سێ سالێن رەبەقە، جهێ شانازیێ و هیڤی و ئومێدا هەموو مللەتێ كورد بوو ل ئیراقێ، كو هەموو نەتەوەیا كورد چاڤێن خوە برینە پارتی و ب پشت و پەنایا خوە زانیە و خو گەلێن خۆشتڤی یێن ئیراقێ ژی، وەكو حزبەكا پێشرەو بۆ رێبەرایەتییا بزاڤا رزگاریخوازا كوردی و پشتەڤانی بۆ بزاڤا دیمۆكراتی ل ئیراقێ بەرێخوە دایێ، رەنگە گەلەك جاران ژی گۆبیتكا هیڤی و ئومێدێن وان بوویە.
پارتییا مە ژ رۆژا دامەزراندنا خوە سەركەفتن ل دووڤ سەركەفتنێ بدەستڤەئیناینە، گۆبیتكا سەركەفتنێن وێ د شۆرەشا نشتیمانی و مەزنا ئیلۆنێ دا ب سەرۆكایەتییا بارزانییێ نەمر بوو كو بەیانا 11ی ئادارا 1970ێ بۆ مللەتێ مە بدەستڤەئینا.
پشتی ڤان سەركەفتنێن مەزن، ژ ئەگەرێ پیلانا ئیمپریالیزمێ و نە هووربینییا مە ب خوە ژی، وەكو پێشتر مە بەحسكری، ئەم تووشی ڤێ رەوشا دژوار بووین. خو سالەكێ پشتی نسكۆیا 1975ێ، چیایێن كوردستانێ و سنۆرێن كوردستانێ ب چالاكیێن پێشمەرگەی و راوەستیانا وان هەمبەری دوژمنی ئەو یەك سەلماند كو هەتا مللەتێ كورد نەگەهیتە ئارمانجێن خوە، راوەستیانا وان نینە، نها ژی ژ هەموو دەمەكی زێدەتر ب پێدڤی دزانین ل سەر خەباتا بێ راوەستیان بەردەوام بین بۆ گەهشتنێ ب ئارمانجان.
