بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا کوردی 1975 – 1990
مەسعوود بارزانی
پشكا چاردێ
بكارئینانا چەكێ كێمیایی
ل دژی مللەتێ كورد
151
ئەو گازێن ل دژی خەلكێ سڤیل یێ هەلەبجە هاتینە بكارئینان ئەڤە بوون:
گازافەتسینێ(فوزوجین)، گازەكا بێ رەنگە و بێهنا گیایی و كەسكاتییێ نوو ژێ دهێت، گەلەك زوو كاریگەرییێ دكەت و نیشانێن وێ كوخك، دلرابوون، ژانەسەر، بێهنتەنگی و سۆتنا بۆریێن هەناسێ ژێ پەیدا دبن.
گازا خوینێ (سیانید، ئیدرۆژین، كلۆراید، سیانۆژین)، بێهنا باهیڤێن تەعل ژێ دهێت و نیشانێن وێ، ژانەسەر، گێژبوون، بێهنتەنگی، لێدانا دلی (دلقوتان)، سۆربوونا لێڤ و روویان ژێ پەیدا دبن.
پۆرگهێنەر (خەردەل، ئەرسینگ، گازا پێڤەدەر)، گازەكا هشكە و بێهنا سیران ژێ دهێت، كارتێكرنا وێ یا دۆمدرێژە، پشتی دو سەعەتان پیستێ لەشی سۆر دكەت و پشتی دو رۆژان پیست دبیتە پەقیشك و پاشی دبیتە برین.
دەمار (سارین، سومان)، گازەكا ئاڤی یە، بێهنا فێقی ژێ دهێت، هەكە یا پاقژ بیت بێهن ژێ ناهێت، كارتێكرنا وێ یا دۆمدرێژە، نیشانێن وێ ئاڤ ژ چاڤ و دفنان دهێت، چاڤ بلۆق دبن و دراوەستن، ژانەسەر، میزتنا بخوەڤە و دلرابوون.
وەزیرێ بەرگرییا ئیراقێ، عەدنان خەیروللا تولفاح، ل دۆر كوشتنا خەلكێ كوردستانێ گۆت: «ئەم نەشێین جوداهییێ د ناڤبەرا یاخیبوویان و خەلكێ دی دا بكەین، ژبەركو هەموویان جلكێن كوردی یێ ل بەر، ژبلی وان كەسێن چەك د دەستی دا».
د دەمەكی دا كو هەلەبجە ب چەكێ قەدەغەكری كێمیاباران كر و دخوینێ وەركر و ب هزاران وەلاتیێن سڤیل شەهید و بریندار بووین و بوونە قوربانیێن سیاسەتا رەگەزپەرستییا بەعس، پشتی هینگێ تارق رەمەزان، ئەو فرۆكەڤانێ هەلەبجە كێمیاباران كری ب ساناهی هاتە ئازادكرن و چاڤ ل تاوانا وی هاتنە نقاندن.
24-رۆژا 17ی ئادارا 188ێ، ل پارێزگەها كرماشان، دەڤەرا هەورامان، باژارۆكێ (نۆدشە) ب كێمیایی هاتە بۆمبەبارانكرن و ژ ئەگەرێ وێ سەد و چار كەس شەهید بوون و حەفتسەد كەسێن دی بریندار بوون. هەروەسا ل 24ی ئادارێ و 2ی نیسانێ دیسان هاتە بۆمبەبارانكرن.
25- رۆژا 17ی ئادارا 1988ێ، ل پارێزگەها سنە و باژارێ مەریوان، گوندێن (دەرەناخێ، زەكەریا، رێكا د ناڤبەرا مەرزی دزلێ و بیەكەڕە) كو رێكا هاتنوچوونا خەلكێ ئاوارەیێ هەلەبجە و هەورامانییان و دەڤەرێن دی بوو، هاتنە كێمیابارانكرن و چەندین كەس ب بەركەفتن و كەسەك شەهید بوو.
26- رۆژا 22ی ئادارا 1988ێ، ل پارێزگەها سلێمانییێ، دەڤەرا قەرەداغ و گوندێ (سێوسێنان) ب چەكێ كێمیایی ژ جۆرێ (سارین و تابۆن) هاتنە كیمیابارانكرن.
27- رۆژا 23ی ئادارا 1988ێ، ل پارێزگەها سلێمانییێ، گوندێن دەڤەرا قەرەداغ (دووكان، دوكەرۆ، ولیان و جافەران) هاتنە كێمیابارانكرن و هەر چەندە شەهید نەبوون، لێ ب دەهان كەس ب بەركەفتن.
28- رۆژا 23ی ئادارا 1988ێ، ل پارێزگەها سلێمانییێ، گوندێ (شاناخسێ) ل دەڤەرا شارباژێر هاتە كێمیابارانكرن و بیست و دو پێشمەرگە شەهید بوون و حەفتسەد و بیست كەسێن سڤیل و پێشمەرگە ب بەركەفتن.
29- رۆژا 24ی ئادارا 1988ێ، ل پارێزگەها سلێمانییێ، گوندێ (بەلەكجار) ل دەڤەرا قەرەداغ ب گازا دەماران هاتە كێمیابارانكرن.
30- رۆژا 3ی گولانا 1988ێ، ل پارێزگەها سلێمانییێ، گوندێن (گۆپتەپە، عەسكەر، چەمێ رێزان، شونكە، ماهیلە، سەدی، چنار، شێخان، گلەشێر، حاجی ژێرەبەرە، كۆچبلاخ، زرزی و كلێسە) ب كێمیایی هاتنە بۆمبەبارانكرن.
31- رۆژا 15ی گولانا 1988ێ، ل پارێزگەها هەولێرێ گوندێن (كاموسەك، سپیندارێ، عەلیاوە، بەرەكە، كەوەكیان، حەریر، سماقوولی و مەلووك) هاتنە بۆمبەبارانكرن و ب سەدان كەس ب بەركەفتن.
32- رۆژێن 15 و 18ی گولانا 1988ێ، ل پارێزگەها سلێمانییێ، گوندێن رانیا (وەرێ، گولان و بۆتێ) هاتنە كێمیابارانكرن. ئەڤ سێ گوندە ل ژێر دەستهەلاتا رژێمێ ژی دا بوون.
33- رۆژا 20ی خزیرانا 1988ێ، ل پارێزگەها هەولێرێ، گوندێن (سەروچاوە، سماقوولی، گەناو، شارستێن، خەتێ، دەراش، بالیسان، نازەنین و گەرەوان) هاتنە كێمیابارانكرن، لێ ژبەركو پێشتر گوندێن خوە چوول كربوون، زیان كێم بوون.
34- رۆژا 30ی خزیرانا 1988ێ، ل پارێزگەها هەولێرێ، گوندێن (سماقوولی، بالیسان، هیران و گەرەوان) هاتنە كێمیابارنكرن و ژ ئەگەرێ وێ پێنج كەس شەهید بوون و چەند كەسێن دی ژی ب بەركەفتن.
35- رۆژا 2ی تەباخا 1988ێ، ل پارێزگەها هەولێرێ، گوندێن (ئاری، سیرو، زەروا، هەدن، كەكلە، خێرەزوكا، خەروان و بلێ) هاتنە كێمیابارانكرن، شەش پێشمەرگە شەهید بوون و سەد و هەڤدە كەس ژی ب بەركەفتن.
36- رۆژا 22ی تەباخا 1988ێ، ل پارێزگەها كرماشان، ل دەڤەرا دالاهۆ، گوندێ (زەردە) هاتە كێمیابارانكرن و ژ ئەگەرێ وێ سێسەد كەس شەهید بوون و نێزیكی هزار كەسان ب بەركەفتن.
37- رۆژێن 23 و 24ی تەباخا 1988ێ، رژێمێ ب فرۆكەیان و تۆپخانێ دەردۆرا گوندێ كورێمێ بۆمبەبارانكرن و ب هیڵیكۆپتەران لەشكری ل دەردۆرا گوندی بەردانە خارێ، لێ خەلكێ وی گوندی هزر د كێمیایی دانەكربوو، هەرچەندە پێشتر دەردۆرا گوندێ وان هاتبوو كێمیابارانكرن. رۆژێن 25 و 26ی تەباخا 1988ێ خەلكێ (كورێمێ و چەلكی) هەست ب مەترسییا بكارئینانا كێمیایی كربوو، لەورا بزاڤ كرن بەر ب سنۆرێن توركیا بچن.
38- رۆژا 24ی تەباخا 1988ێ، ل پارێزگەها دهۆكێ، چیایێ گارە و گوندێ زێوەشكان ب كێمیایی هاتنە بۆمبەبارانكرن و دەهـ پێشمەرگە شەهید بوون.
39- رۆژا 25ی تەباخا 1988ێ، ل پارێزگەها دهۆكێ، هەڤدەم د گەل دەستپێكرنا قۆناغا هەشتێ یا ئەنفالان، رژێمێ دەست ب كێمیابارانكرنا دەڤەرێ كر، كو ئەڤ دەڤەر و گوندە ڤەگرتن: بەرواری بالا، گوندێن (وەرمێلێ، بابیرێ، گەرەگوهێ، هیسێ، ئێكمالە، ئاسهێ، بازێ، میسكا، تووشەمبیكێ، مێركاجیا، كانی بەلاڤێ، برجینێ، تویكا، زێوە، سێری، پنیانش و رەڤەلا)، د ئەنجام دا پێنج پێشمەرگە شەهید بوون و حەفتێ و پێنج كەس ژی ب بەركەفتن.
40- رۆژا 25ی تەباخا 1988ێ، ل پارێزگەها دهۆكێ، قەزا ئامێدیێ، سەرێ گارەی، گوندێن (ئێكمالە، گیزێ، بەلیتێ، باوەركا بەركەڤری، گركا، كوڤلینك، ردێنە، ساركێ، زێوكا، شێرانە، بلیجانێ، بانێ، ئامێدیێ، بەرواری ژێری، سویار و سپیندارێ، هاتنە كێمیابارانكرن و دو كەس شەهید بوون و چل ژی ب بەركەفتن.
41- رۆژا 25ی تەباخا 1988ێ، گوندێ (مێرستەك) د ناڤبەرا ئامێدیێ و كانێ دا هاتە كێمیابارانكرن كو ژ وێ ئەگەرێ زێدەتر ژ سەد كەسان بریندار بوون و ل گۆرەی هندەك راپۆرتان پشتی هینگێ هەژمارا برینداران گەهشتە نێزیكی دوسەد كەسان.
42- رۆژا 25ی تەباخا 1988ێ، ل پارێزگەها دهۆكێ، قەزا ئامێدیێ، گوندێن (كانیكا، باسكا، ئاڤۆكێ و بیمنانش) ژ ئەگەرێ كێمیابارانێ چەند كەس ب بەركەفتن، د دەمێ چەند خولەكان دا رژێمێ نێزیكی هەشتێ مۆشەكێن كێمیایی ل دەڤەرا زێوەشكان ل قەزا ئامێدیێ دان و پشتی هینگێ ب چەندین مۆشەكان دەڤەر كێمیابارانكر، د ئەنجام دا سێ پێشمەرگە شەهید بوون و چەندین كەسێن دی بریندار بوون. د دەمێ د ناڤبەرا 25 و 29ی تەباخا 1988ێ دا، هێزێن رژێمێ ب شێوەیەكێ بەردەوام ب چەكێ كێمیایی دەڤەرا (زێوەشكان) بۆمبەباران دكر.
43- رۆژا 25ی تەباخا 1988ێ، ل پارێزگەها دهۆكێ، ل قەزا ئاكرێ، گوندێن (پرێسە، جزگیرا، چەمچەمالی، چەم شرتا، چەم رەبەتكێ، میروكێ و بلمباس) بۆمبەباران كرن و چەندین كەس ب بەركەفتن.
44- رۆژا 25ی تەباخا 1988ێ، ل پارێزگەها دهۆكێ، ل قەزا زاخۆ، گوندێن (تویكا، بلیجان و زرهەوا) هاتنە كێمیابارانكرن و د ئەنجام دا چاردە كەس شەهید بوون و پازدە ژی ب بەركەفتن. شەهیدێ ئێكێ یێ كێمیابارانێ ل دەڤەرا زاخۆ، هەڤالێ شەهید (ئیسماعیل تەعبیر) و یازدە پێشمەرگەیێن دی بوون كو ب گازا ژەهراوی شەهید بوون.
45- رۆژا 25ی تەباخا 1988ێ، ل پارێزگەها دهۆكێ، گوندێن برجینی، دەرگەلا شێخا، زیناڤا و دبانكێ) كەفتنە بەر هێرشا كێمیایی و چەندین كەس ب بەركەفتن.
