بارزانی و بزاڤا رزگاریخوازا کوردی 1975 – 1990
مەسعوود بارزانی
پشكا چاردێ
جینۆسایدكرنا بارزانییان
153
گوهدانا ڤێ گۆتنا سەددامی، سەرۆكێ پێشتر یێ دەولەتا ئیراقێ، بەسە بۆ وێ یەكێ د وی راددەیێ شۆڤینی و رەگەزپەرستیێ بگەهین یا د هزرا حزبا بەعس و سەرۆك و سەركردەیێن حكومەتا ئیراقێ دا، كا هەتا چو راددە دژی مرۆڤایەتیێی نە و هەڤدەم بزاڤ كرینە وان ژناڤببەن یێن د گەل وی دا جودا بوون.
ل گۆرەی زانیاریێن ل بەردەست، بەری سالا 2003ێ زێدەتر ژ دوسەد هزار ژ ئاكنجیێن ئیراقێ ئاوارە بوون یان بەر ب ئیرانێ هاتینە دەركرن كو 65%ێ ژ وێ هەژمارێ كوردێن فەیلی بوون و هەتا نها ژی پترییا وان ل وی وەلاتی ماینە، ئەڤە ژبلی وێ ئێكێ د دەمێ دەستهەلاتا حزبا بەعس دا هزاران كوردێن فەیلی هاتینە زیندانكرن، سێدارەدان و ب كۆم كوشتینە.
ژێدەر و ئامارێن دی ژی دزەحفن كو هەژمارا دەركرنا كوردێن فەیلی ل ئیراقێ و زیندانكرن و كوشتن و دەست ب سەرداگرتنا سەروەت و سامان و بێسەروشوونكرنا وان، ب پێنجسەد هزار كەسان هەژمار دكەن، لێ ل گۆرەی وان ژێدەرێن ل بەردەست، وێ یەكێ ژی كو ژێدەر و بەلگەنامە ساخكرینە، سێسەد و هەشتێ هزار كوردێن فەیلی روو ب روو قڕكرن و جینۆسایدكرنێ بووینە و شوونوارێن وێ ژی هەتا نا ماینە و بۆ ب دەهان سالێن بهێن ژی دێ مینن.
جینۆسایدكرنا بارزانییان
پشتی رێككەفتنا جەزائیرێ ل ناڤەراستا سالێن حەفتییان، رژێما بەعس ب شێوەیەكێ پلان بۆ هاتیە دارێشتن، كەفتە پێلا كۆمكوژیا بارزانییان و گاڤێن دەستپێكی یێن ڤێ كۆمكوژیێ ژی ب ڤی شێوەی دەستپێكرن. دەستپێكێ بارزانی روو ب روو ئاوارەبوونێ بوون و كەفتنە ئالیێ ئیرانێ، ب سەر باژارێن فارسی یێن ئیرانێ دا بەلاڤەبوون، یان هاتنە بەلاڤەكرن.
دەستپێكا ڤێ كریارێ و پێلا جینۆسایدكرنا بارزانییان، ب چەند قۆناغان و ب سەرپەرشتی و چاڤدێرییا راستەوخۆ یا فازل بەڕاك و پاسەوانێن كۆماری، ب ڤی شێوەی هاتە بجهئینان:
قۆناغا ئێكێ: ل رۆژا 29ی تیرمەها 1983ێ، دەستەسەركرنا كەسایەتیێن دیار یێن بارزانییان.
قۆناغا دویێ: ل رۆژا 31ی تیرمەها 1983ێ، گرتنا ب كۆم یا هەموو بارزانیێن ب رەگەز نێر ل ئۆردیگایێن قودس و قادسیە.
قۆناغا سیێ: ل رۆژا 10ی تەباخا 1983ێ، گرتنا ب كۆم یا هەموو بارزانییێن ب رەگەز نێر ل ئۆردیگایێن ب زۆری یێن حەریر، بەحركێ و دیانا.
قۆناغا چارێ: دەركرن و گرتنا ب كۆم یا وان بارزانییان بوو كو ب هەر شێوەیەكی بیت ژ پێلا گرتنێ رزگار بووین.
ب ڤی شێوەی كو پێشتر ئاماژە پێ هاتیە كرن، هەشت هزار كەسێن ب رەگەز نێر یێن بارزانییان، گەنج و پیر و زارۆك، ژ ئالییێ دەولەتا بەعس یا ئیراقێ ڤە هاتنە ژناڤبرن و جینۆسایدكرن.
پشتی هینگێ سەددام حسێنی د كۆمبوونەكا بەرفرەهـ یا جەماوەری دا دانپێدان ب جینۆسایدكرن و شەهیدكرنا بارزانییان كر. (ڤیدیۆیا وێ دانپێدانێ هاتیە بەلاڤكرن).
رۆژا 12ی ئیلۆنا 1983ێ، هەمبەری جەماوەرەكێ مەزن، سەددامێ دكتاتۆر ئەم تاوانبار كرین كو مە د گەل هێزێن ئیرانی پشكداری د هێرشا سەر حاجی ئۆمەران دا كرییە و هەژمارەكێ ژی ل ڤێرێ هاریكارییا وان كرییە، لەورا ئەو گەهشتنە سزایێ خوە، لێ ئەڤ گۆتنێن دكتاتۆری بێ بنەما بوون و راست نەبوون. مەرەما وی ب تنێ ڤەشارتنا شكەستنان و دەركرنا كینا وی بوو، ژبەركو هەستیارییەكا مەزن هەمبەری ناڤێ بارزانییان هەبوو.
ل رۆژا 15ی ئیلۆنا 1983ێ، عەلی عەبدوللا، ب رێكا عەبدولموهەیمەن بارزانی داخواز كربوو، سەرەدانا محەمەد خالد و كەسوكارێن مە بكەت بۆ هەڤخەمییا وی د ڤێ خەما مەزن دا. رۆژا 16ی ئیلۆنێ، من كۆنەلاجان بجهـ هێلا و بەر ب سلیڤانا چووم و رۆژا 17ی ئیلۆنا 1983ێ ژ سلیڤانا بەر ب كەرەج ب رێ كەفتم. ئەم هەموو دلگران بووین ژ ئەگەرێ وێ تاوانا مەزن یا بەعسییان ل دژی وەلاتیێن سڤیل كری، ژبەركو گرتن و جینۆسایدكرنا بارزانییان تاوانەكا مەزن ل دژی مرۆڤایەتیێ بوو كو ل سەر تۆمەتەكا بێ بنەما و دوور ژ راستییێ هاتبوو بجهئینان، مە گرتی مە پشكداری د وی شەری دا كرییە، نێ ئەو بارزانی وەلاتیێن سڤیل بوون و ل ژێر سیبەرا دەستهەلاتا وان دا بوون.
پشتی جینۆسایدكرنا بارزانییان، كرێگرتیێن سەر ب رژێمێ ڤە، دو تاوانێن دی یێن چەپەل و دژی مرۆڤایەتییێ ل دژی دو كەسێن بارزانی كرن:
ئێك: تیرۆركرن و شەهیدكرنا شێروان نەزیر بارزانی ل رۆژا 26ی چریا ئێكێ یا سالا 1988ێ كو ژیێ وی بیست سال بوون، قوتابییێ قۆناغا دویێ یا كولیژا ئادابێ، پشكا وەرگێرانێ ل زانكۆیا مووسل بوو و چ پەیوەندی ب چەكداریێ و پێشمەرگەی ڤە نەبوون. ئەگەرێ شەهیدكرنا وی ژی ب تنێ كو بارزانی بوو. شێروان ل مووسلێ و ل همبەری ناڤەندا خواندنێ و ل بەرچاڤێن سازی و دەزگەهێن ئەمنی یێن بەعسییان هاتە شەهیدكرن.
دو: بزاڤا تیرۆركرن و شەهیدكرنا بارزان لوقمان بارزانی ل رۆژا 23ی ئیلۆنا 1987ێ ل باژارێ هەولێرێ، كو گەلەك ب دژواری بریندار بوو. ئەڤە ژی تاوانەكا دی یا دەزگەهێن سەركوتكەرێن بەعسییان و دەستوپێیێن وان بوو ل دژی خەلكێ سڤیل ب گشتی و بارزانییان ب تایبەتی (3).
د ناڤبەرا سالێن 1980 ـــ 1981ێ، دو ژ سەركردێن پارتی شەهید بوون ئەو ژی دارا توفیق و سالح یوسفی بوون. هەروەسا هەڤالان عەبدولی سۆران و سەدیق ئەمین (سەدیق ئەفەندی) و عەلی هەژار ئەندامێن سەركردایەتییا پارتی هاتنە شەهیدكرن.
قۆناغا پرۆسەیا ئەنفالان
مانفێستا تاوانا ئەنفالان
بریارا 4008
هەژمار 28/8004
رێكەفتی 20ی خزیرانا 1987ێ
ژ سەركردایەتییا نڤیسینگەها سكرتاریەتا رێكخستنا باكور
بۆ/ فەرماندارییا فەیلەقا ئێك، فەرماندارییا فەیلەقا دو، فەرماندارییا فەیلەقا پێنج
ژبەركو دەمێ فەرمی بۆ كۆمكرنا وان گوندێن ل رێكەفتی 21ی خزیرانا 1987ێ ب دوماهی هاتییە، مە بریار دا ل رۆژا 22ی خزیرانا 1987ێ، ب ڤی شێوەیێ ل خارێ دەست ب كار بین:
1- هەموو گوند ژ ڤی دەمێ و پێدا دێ ژ روویێ ئەمنی ڤە ب دەڤەرێن قەدەغەكری هێنە دانان، ژبەركو هەتا نها جهێ كرێگرتیێن ئیرانێ و تێكدەر و خائینان و نموونێن وان و خیانەتكارێن ئیراقێ نە.
2- ب تەمامی قەدەغەیە خەلك و ئاژەل تێدا بمینن، ئەڤ دەڤەرە دێ ب دەڤەرێن قەدەغەكری هێنە دانان و فەرمانا تەقەكرنێ بێ مەرج تێدا ئازادە، هەكە چ رێنمایێن دی ژ ئالییێ بارەگەهێ مەڤە دەرنەكەڤن.
3- هاتنوچوون ژ وێرێ بۆ ڤێرێ و ژ ڤێرێ بۆ وێرێ، یان چاندن و تۆڤچاندن و پیشەسازی و ئاژەلداری قەدەغەنە و ل سەر دەزگەهێن پەیوەندیدار پێدڤیە هەر ئێك و ل گۆرەی تایبەتمەندییا خوە دووڤچوونا رژد د ڤی واری دا هەبیت.
4- سەرۆكایەتیێن فەیلەقان لێدانێن تایبەت بەرهەڤ بكەن، ناڤبر ناڤبر تۆپان و فرۆكە و سەمتی و هێلیكۆپتەران د هەموو دەمان دا و ب شەڤ و رۆژ بێخنە كاری، بۆ كوشتنا پترین هەژمار ژ وان كەسێن ل جهێن قەدەغەكری و مە ئاگەهدار بكەن.
5- بەندكرن و بنچاڤكرنا هەموو وان كەسێن ل وان گوند و دەڤەران دهێنە دەستەسەركرن، پشتی لێكۆلینێ د گەل وان دا ژ ئالییێ دەزگەهێن ئەمنی ڤە دێ حوكمێ سێدارەدانێ ب سەر وان دا هێتە بجهئینان، ئەوێن ژیێ وان ژ 15 سال زێدەتر و هەتا 70ێ سالیێ، پشتی مفاوەرگرتنێ ژ وان زانیاریێن ل نك هەین و مە ئاگەهدار بكەن.
6- دەزگەهێن پەیوەندیدار دێ لێكۆلینێ د گەل وان دا كەن یێن خوە ل دەزگەهێن حكومی و حزبی رادەست دكەن بۆ دەمەكی كو ژ 1 هەتا 3 رۆژان بیت، پێدڤییە د ڤان حالەتان دا مە ئاگەهدار بكەن، هەكە دەم پێدڤی ب درێژكرنێ هەبوو، پێدڤییە ب تێلەفۆنێ، یان ب برووسكە و ب رێكا هەڤال تاهر ئەلعانی رازیبوونا مە وەربگرن.
7- هەموو ئەو تشت و كەلوپەلێن فەوجێن بەرگرییا نشتیمانی و چەنگاوەرێن وان ب دەست دكەڤیت، دێ بۆ وان بخوە بن، ب تنێ چەكێن گران و چەكێن ئیسناد و چەكێن ناڤنجی تێنەبن، چەكێن سڤك دێ بۆ وان بخوە بن، مە ل سەر ئاگەهدار بكەن و ب تنێ هەژمارێن وان تۆمار بكەن. ل سەر فەرماندارێن جەحافلان پێدڤییە چالاك بن، بۆ ئاگەهداركرنا هەموو مستەشاران و فەرماندارێن سریە و مەفرەزێن وان، مە ل سەر هووركاتیێن چالاكیێن فەوجێن بەرگرییا نشتیمانی ئاگەهدار بكەن.
