بارزانی و بزاڤا رزگتریخوازا كوردی 1975-1990
مه‌سعود بارزانی
پشكا سێ
دامه‌زراندنا به‌ریی جود
پارتێن دامه‌زرێنه‌رێن به‌ره‌یێ نشتیمانیێ دیمۆكراتی یێ ئیراقی بڕیار دا، كو به‌رده‌وام بن ل سه‌ر درێژه‌پێدانێ ب هه‌موو شێوازێن خه‌باتا بێ راوه‌ستیان و به‌رده‌وام و كاركرن پێخه‌مه‌ت چالاكیێن چه‌كداری بۆ گه‌هشتنا ب ئارمانجێن خوه، كو پێكهاتبوون ژ: ژ ناڤبرنا رژێما دكتاتۆری و دروستكرنا حوكمه‌كێ ئیتیلافی و دیمۆكراتی، داكو ببیته ئه‌گه‌رێ ژ ناڤچوونا هه‌ر جۆره سیاسه‌ته‌كا خیانه‌تا نشتیمانی و مللی و مسۆگه‌ركرنا سه‌ربخوه‌یا نشتیمانی و دیمۆكراتی و پێشكه‌فتنێ، كو ملله‌تێ كورد ژی ب ئۆتۆنۆمیه‌كا راسته‌قینه شاد بیت و وه‌لات ڤه‌گه‌ریته ناڤ رێكخراوێن خه‌باتكه‌رێن نشتیمانی و پێشكه‌فتنخوازێن دژی ئیمپریالیزم و زایۆنیزم و گه‌ڤنه‌په‌ره‌ستیێ، پێشكێشكرنا هه‌ڤكاری و هاریكاریا ب كریار دورست یا ماددی و مه‌عنه‌وی بۆ خه‌باتكه‌رێن ملله‌تێ عه‌ره‌بێ فه‌له‌ستینێ و هه‌موو ته‌ڤگه‌رێن ئازادیخوازێن عه‌ره‌بی ب گشتی و ژ ناڤبرنا داگیركاریا ئیمپریالیزمێ و زایۆنیزمێ و بده‌ستڤه‌ئینانا ئارمانجێن جه‌ماوه‌رێ عه‌ره‌بی یێ فه‌له‌ستینێ بۆ بڕیاردانا ل چاره‌نڤیسێ خوه و پێكئینانا ده‌وله‌ته‌كا نشتیمانی یا سه‌ربخوه د نشتیمانێ خوه‌دا، هه‌روه‌سا پشته‌ڤانیا خه‌باتا نه‌ته‌وه‌یی یا كوردان ل هه‌موو پارچه‌یێن كوردستانێ.
ئه‌م پشتراستین كو رژێما به‌عس نه ب زه‌ند و باسك و خوینرێشتنێ و نه ژی ب سه‌پاندنا شه‌ری ل دژی ئیرانێ و نه ب بشتبه‌ستنا ب ئیمپریالیزمێ و وه‌لاتێن ده‌ڤه‌رێ، نه ب فێلبازی و خاپاندنێ، شیانێن ده‌ركه‌فتنێ ژ ڤێ ته‌نگاڤیێ نینن، به‌لكو به‌رۆڤاژی هه‌موو ئه‌و ئه‌گه‌ر دێ وێ به‌ر ب هه‌رفینێ و ژناڤچوونێ به‌ت.
ئه‌ی كور و كچێن جه‌ماوه‌رێ مه ل ئیراقێ ب عه‌ره‌ب و كورد و هه‌موو نه‌ته‌وه‌یێن دی ڤه، ئه‌ی خه‌باتكه‌رێن نشتمانپه‌روه‌رێن سه‌ر ب هه‌ر حزبه‌كا سیاسی بن، ئه‌ی ئه‌فسه‌ر و له‌شكرێن خودان شه‌ره‌ف و ب غیره‌ت د ناڤ هێزێن چه‌كدار دا، زه‌نگا ده‌مژمێرێ یا لێدده‌ت بۆ ده‌ركه‌فتنێ ژ له‌شكرێ دكتاتۆر و پێكئینانا ئێكرێزی و ته‌بایێ ل سه‌ر گۆره‌پانا خه‌باتێ، بلا ئه‌م هه‌موو پێكڤه ب ئه‌ركێ خوه‌یێ دیرۆكی و گرنگیا ل سه‌ر ملێن خوه رابین، كو خوه د رزگاری و ئازادیا نشتیمانی و جه‌ماوه‌ری ل ژێر چه‌نگێ ڤی تاقما ره‌گه‌زپه‌رست و دیمۆكراتیێ بۆ ئیراقێ و ئۆتۆنۆمیه‌كا راسته‌قینه بۆ كوردستانێ دا دبینیت، بۆ وێ ئێكێ خۆشی و ئاسایش بالا خوه ب سه‌ر دا راكێشیت.
بژیت خه‌باتا جه‌ماوه‌رێ ئیراقێ ب عه‌ره‌ب و كورد و هه‌موو كێمنه‌ته‌وه‌یان ڤه.
بهه‌رفیت رژێما دكتاتۆرا شۆفینی و ره‌گه‌زپه‌رست.
به‌ره‌یێ شنتیمانی یێ دیمۆكراتیێ ئیراقێ
28ی كانوونا دویێ 1981(3).
د كۆمبوونا رۆژا 29ی كانوونا دویێ 1981ێ به‌ره‌یێ (جود) گۆتوبێژ و دانوستاندنه‌كا هوور هاته كرن، بۆ دانانا لژنان و سكرتاریه‌تا به‌ره‌ی و كۆمه‌كا بڕیارێن پێدڤی ل دۆر وێ ئێكێ هاتنه دان. كۆمبوون گه‌له‌ك ئه‌رێنی برێڤه‌چوون و پشتی گۆتوبێژان به‌یانناما دووماهیێ هاته به‌لاڤكرن، لێ ئه‌م ل سه‌ر دو خالان نه‌رازی بووین:
1- به‌ره‌یێ جود ب ته‌مامكه‌رێ به‌ره‌یێ سووریێ (جوقد) دهاته هه‌ژمارتن.
2- پارتی دیمۆكراتی كوردستان په‌یوه‌ندیێ ب به‌ره‌یێ سووریێ بكه‌ت، و ب ڤی شێوه‌ی هه‌ردو ئێكبگرن، پشتی گۆتوبێژه‌كا درێژ یا بابه‌تانه ئه‌م ڕازی بووین ب مه‌رجه‌ك ئه‌ڤ خاله بهێنه زێده‌كرن:
د ره‌شنڤیسی دا هاتبوو: پارتی دیمۆكراتی كوردستان رۆله‌كێ گرنگ و كاریگه‌ر هه‌یه، بابه‌ت ب ڤی شێوه‌ی هاته راسته‌ڤكرن: پارتی ب هه‌موو مافێن خوه، وه‌كو ئالیه‌كێ سه‌ره‌كی په‌یوه‌ندیێ ب وی به‌ره‌ی بكه‌ت، ئه‌ڤه بخوه ژی دانپێدانه‌كا ئاشكرا بوو ب كاریگه‌ری سه‌ركه‌فتنا پارتی د ده‌ڤه‌رێ دا. مه‌ره‌ما مه د به‌یاننامێ دا ئه‌و بوو كو جه‌ماوه‌ر هه‌ست ب كاریگه‌ریا پارتی ل ده‌ڤه‌رێ بكه‌ت. ئه‌و ژی وان راستیان نیشا دده‌ت كو پارتی نه‌چیته ناڤا به‌ره‌یێ سووریێ، ئه‌و به‌ره سه‌ركه‌فتی و ته‌مام نابیت، د وێ قۆناغێ دا ئه‌ڤه سه‌ركه‌فتنه‌كا مه‌زن بوو بۆ پارتی.
د پشكه‌كا دی یا كۆمبوونێ دا، گۆتوبێژه‌كا هه‌تا راده‌كی توند د ناڤبه‌را ره‌سوول مامه‌ند و عه‌زیز محه‌مه‌د هاته كرن، ژ به‌ر كو حزبا سوشیالیست ژ هه‌لویستێ حزبا شیوعی یا سووریێ ڕازی نه‌بوون. حزبا سوشیالیست راگه‌هاند كو ل سووریێ ب ته‌مامی پشته‌ڤانیا حزبا شیوعی كریه، لێ ل ده‌مێ ئیمزاكرنا به‌ره‌ی دا، حزبا شیوعی ل گه‌ل سوشیالیستێ هاریكار نه‌بوون و پشته‌ڤانیا وان بۆ ئه‌ندامبوونا د به‌ری دا نه‌كریه. حزبا شیوعی به‌رگری ژ هه‌لویستێ خوه كر و ئه‌و تاوان ره‌تكرن، دیار بوو كو سوشیالیست و حزبا شیوعی ناكوك بوون و ئاریشه د ناڤبه‌را وان دا هه‌بوون، هه‌ر ل وێ شه‌ڤێ دووماهی ب هه‌موو گۆتوبێژێن گرێدای به‌ره‌ی ڤه هاتن و ب سه‌ركه‌فتیانه دووماهی ب هه‌موو كاران هات. ئه‌و ئێك دبه‌رژه‌وه‌ندیا پارتی دا بوو كو رازیبوونا مه ل سه‌ر ئێكگرتنا هه‌ردو به‌ره‌یان دێ بیته ئه‌گه‌رێ ب هێزبوونا هه‌لویستێ عه‌زیز محه‌مه‌دی ل سووریێ.
ل گۆره‌ی برووسكا مه‌كته‌با سیاسی ل رۆژا 27ی شواتا 1983ێ، به‌ره‌یێ (جود) به‌یاننامه‌یه‌ك ل ژێر ناڤونیشانێ (فارس فرسان) دژی جه‌لال تاله‌بانی به‌لاڤكر، خه‌باتا شۆره‌شگێری و بڕیار ژی بوو پشتی هینگێ هووركاتیان بۆ مه ب هنێرن.
رۆژا 17ی نیسانا 1983ێ ئێكه‌تیێ ب ته‌مامی شه‌ڕ دژی پارتی راگه‌هاند، هه‌ر چه‌ند شه‌ڕ دژی پارتی راگه‌هاند، لێ د راستی دا به‌رنامێ شه‌ڕی ل گه‌ل سوشیالیستێ ژی هه‌بوو، رۆژا 1ی نیسانا 1983ێ ئێكه‌تیێ ل شارباژێر هێرش كربوو سه‌ر هێزێن پارتی و سوشیالیستێ، د وی شه‌ڕی دا پێشمه‌رگه‌یێ قه‌هره‌مان، جه‌زا عه‌لی كاتب شه‌هید بوو.
ئه‌و شه‌ڕ ب چ ره‌نگان د به‌رنامێ جود دا نه‌بوو، به‌لكو ئێكه‌تیێ ل سه‌ر وێ رێككه‌فتنا ب هاریكاری و ناڤبژیڤانیا قاسملۆی ل گه‌ل ئیراقێ كری، و د شه‌رێ ئالواتان دا ده‌ست به‌تال ماین، ئێدی بڕیار دابوو شه‌ڕێ جودا بكه‌ن، ده‌ستپێكێ شه‌ڕێ پارتی و پشای شه‌رێ سوشیالیستێ بكه‌ن.
د شه‌ڕێ شارباژێر دا یێ ئێكه‌تیێ دژی پارتی و سوشیالیستێ، یازده پێشمه‌رگه‌یێن سوشیالیستێ شه‌هید بوون، كو پتریا وان ب برینداری و ب ئێخسیری گرت بوون، و پاشی شه‌هید كر بوون، د ده‌مێ د ناڤبه‌را 17 هه‌تا 27ی نیسانا 1983ێ دا ل بالیسان شه‌ره‌كێ دژوار د ناڤبه‌را هێزێن جود (سوشیالیست و پارتی و شیوعی) ل گه‌ل ئێكه‌تیێ روودا و ده‌ست ب سه‌ر مه‌لبه‌ندێ چار یێ ئێكه‌تیێ دا هاته گرتن، و چانتێ سه‌ید كه‌ریم كه‌فته دده‌ستێ هێزێن جود دا و نامێن نه‌وشێروان هاتنه گرتن كا چاوا به‌رنامێ شه‌رێ ژناڤبرنا سوشیلیستێ و ئالیێن دی دانابوون. رۆژا 30ی نیسانا 1983ێ ل دۆلاخه‌له‌كان شه‌ر د ناڤبه‌را سوشیالیست و حزبا شیوعی ل گه‌ل ئێكه‌تیێ دا روودا.
رۆژا 1ی گولانا 1983ێ هێرشا ئێكه‌تیێ ب فه‌رمانداریا نه‌وشێروان و ل ژێر ناڤێ (تۆله به‌سه‌بره ئه‌مما به‌زه‌بره) ژ هه‌موو ئالیه‌كێ ڤه بۆ سه‌ر ئاشقوولكه و پشتئاشان ده‌ستپێكر، د وی شه‌ڕی دا هه‌ژماره‌كا مه‌زن یا پێشمه‌رگه‌یێن سوشیالیستێ و شیوعیان شه‌هید بوون، هه‌روه‌سا محه‌مه‌د قه‌ره‌سۆنگور (خالد)، ئه‌ندامێ كۆمیتا ناڤه‌ندی یا په‌كه‌كێ و ئیبراهیم (سه‌عید) كادرێ پێشكه‌فتی یێ په‌كه‌كێ كو مێهڤانێن سوشیالیستێ بوون، ب ده‌ستێ ئێكه‌تیێ هاتنه شه‌هیدكرن، ل رۆژا 3ی گولانا 1983ێ ئێكه‌تیێ ب بێده‌نگی ڤه چوونه ناڤ باره‌گایێن شیوعیان و زێده‌تر ژ حه‌فتێ كه‌سان شه‌هید كرن، و ده‌ست ب سه‌ر باره‌گا و سه‌ركردایه‌تی و كه‌لوپه‌لێن وان دا گرت، و كاك ئیبراهیم ئه‌حمه‌د و مه‌لا ئه‌حمه‌د بانی خێلانی و چه‌ند كه‌سێن دی ئێخسیر كرن.
شه‌ڕێ ئاشقووله و پشتئاشان دربه‌كێ گران بوو، ب به‌ر سوشیالیستێ و شیوعیان و هه‌موو به‌ره‌یێ جود كه‌فتی، پشتی ڤان روودانان مه بزاڤه‌كا مه‌زن كر و هێزه‌كا مه‌زن ژی به‌رهه‌ڤ كر بۆ د هه‌وار چوونا هێزێن جود دا، لێ ئیران ب چ ره‌نگان یا به‌رهه‌ڤ نه‌بوو و رێك نه‌دا هێزێن مه بگه‌هنه جهێ شه‌ڕی، له‌ورا د شیان دا نه‌بوو چ بهێته كرن، ژ به‌ر كو دیار بوو ئیرانێ حه‌ز نه‌دكر ئالیه‌ك د شه‌ران دا سه‌ربكه‌ڤیت.
پشتی وان هه‌موو رودان و شه‌ران، رۆژێن د ناڤبه‌را 23 و 30ی گولانا 1983ێ مه پێشوازی ل شانده‌كێ لژنا پارێزگه‌ها هه‌ولێرێ یێ به‌ره‌یێ جود دا كر، و به‌حسی ره‌وشا گشتی و ئه‌نجامێن شه‌ڕی هاته كرن. رۆژا 31ی گولانا 1983ێ بۆ گۆتوبێژكرنا ره‌وشێ و وه‌رگرتنا بڕیارا پێدڤی لژنا له‌شكری یا به‌ره‌ی كۆمبوو.
كۆمبوون پێكهات بوو ژ: كاك ئدریس بارزانی، سه‌رپه‌رشتیار و چاڤدێر و حه‌مید ئه‌فه‌ندی و مولازم عه‌لی ژ (پارتی) و م.خدر ژ حزبا شیوعی، سه‌ید كاكه و حاجی حاجی برایم ژ سوشیالیستێ. هه‌روه‌سا بۆ هه‌مان مه‌ره‌مێ ژی رۆژا 31ی تیرمه‌ها 1983ێ كۆمبوونا لژنا بلندا جود ده‌ست ب كارێن خوه كر، ب به‌رهه‌ڤبوونا: حزبا شیوعی (ئه‌بو فارووق، عه‌بدولره‌زاق سافی).
