بازرگانیا ده‌رڤه و ناڤخوه‌یى و چه‌ند جوداهیه‌ك
نه‌زیر چه‌مباهیڤى
بازرگانى ئه‌وه گوهۆرین و ڤه‌گوهاستنا كه‌ره‌سته‌ى یان هه‌ر تشته‌كى ژ جهه‌كى بۆ جهه‌كى دى و ژ كه‌سه‌كى بۆ كه‌سه‌كى دیتر, چ ئه‌و گوهۆرینه به‌رامبه‌ر كه‌ره‌سته‌كى دى بیت یان به‌رامبه‌ر دراڤى ( پاره‌ى ) بیت مه‌ره‌م پرۆسا لێكگوهۆرین و ڤه‌گوهاستنێ په‌یدا ببیت, بازرگانیا ناڤخوه‌ى ب ناڤخوه‌یا قه‌وارێ سنۆرێ ده‌وله‌تێ دا یه, بازرگانیا ده‌رڤه د ناڤبه‌را ده‌وله‌تێ دگه‌ل ده‌وله‌تێن دى یێن جیهانێ یه, بۆچوونێن ئابوورناسا پتر گرنگیێ د دنه بازرگانیا ده‌رڤه و ئاماژێ ددن بازرگانیا ده‌رڤه ده‌وله‌تێ دكێشته د ناڤ بازاره‌كى به‌رفره‌ه دا, چ ده‌وله‌ت نه‌شێن خوه بێخنه د قالبه‌كى گرتى دا و بازرگانیێ ل گه‌ل ده‌رڤه نه‌كت و پێدڤى ب كه‌ره‌سته‌یێن وه‌لاتێن دى نه‌بیت, دبیت جوداهى نه‌یا گه‌له‌ك بیت د ناڤبه‌را هه‌رد جۆران دا، به‌لێ په‌یدابوونا بازرگانیا ده‌رڤه ژ ئه‌گه‌رێ هه‌بوون و نه‌بوونا جۆرێن كه‌ره‌سته‌ى یه و ئابوورناس دبێژنێ تایبه‌تمه‌ندى وه‌كى ده‌وله‌تێن رۆژهه‌لاتا ناڤه‌راست هێزا فرۆتنا به‌رهه‌مێن وان بۆ ده‌رڤه په‌ترۆله (گاز) و سه‌نگا ئابووریا ده‌وله‌تێ ب په‌ترۆلێ یه و پێدڤیێن وان بۆ ناڤخوه‌یا وان زێده‌تره, ئه‌گه‌ر ته‌ماشه‌ى ده‌وله‌ته‌كا وه‌كى سوێدێ بكه‌ین دێ بینێن كو ناڤداره ب فرۆتنا ئاسنى (حدید) بۆ ده‌رڤه. یان ده‌وله‌تێن به‌ر لێڤێن ده‌ریا ئوقیانوسیا ناڤدارن ب فرۆتنا ماسیان پتر ژ ده‌وله‌تێن دیتر, ده‌وله‌تێن پلا گه‌رمێ لێ بلند ناڤدارن ب قه‌هۆێ, بازرگانیا ده‌رڤه په‌یدا دبیت ژبه‌ر هه‌بوونا شاره‌زاى و زیره‌كى و زانستى و هونه‌رى ب هنده‌ك جۆرێن كه‌ره‌ستان و پیشه‌سازیان و دبه ل ده‌وله‌تێن دى نه‌به, یان چاندنا هنده‌ك جۆرێن ده‌رامه‌تى ل ده‌وله‌ته‌كى و ل ده‌وله‌ته‌كا دى ئه‌و جۆره شین نه‌به, چێكرنا هنده‌ك ئامیرا وه‌كى باله‌فران و ئه‌مریكا پێ ناڤداره به‌لێ ده‌وله‌تێن ناڤه‌راست شیان نینن بۆ چێكرنا وان و پێدڤى ب كرینا وان هه‌یه, وه‌كى چه‌كى و….. هتد, نابیت ده‌وله‌ت پێدڤى ب ده‌وله‌تا نه‌بیت و ئه‌و پێدڤى یه دبنه ئه‌گه‌رێ په‌یدابوونا بازرگانیا ده‌رڤه و جوداهیێن گرنگ د ناڤبه‌را هه‌ردو جۆرێن بازرگانیان دا هه‌نه وه‌كى:
ـ بزاڤا به‌رهه‌مى (حركه الانتاج) ئانكو بازرگانیا ناڤخوه‌ى پتر یێ ئازاده بۆ ڤه‌گوهاستنێ و پتر پشتراسته بۆ به‌رهه‌م و سامانێ خوه ژ بازرگانێ ده‌رڤه، چونكو دبیت یا ده‌رڤه ئاسته‌نگ بۆ په‌یدا ببه‌ن و نه‌شێت ئازادیا خوه باش وه‌رگریت ژبه‌ر هنده‌ك كارێن مایتێكه‌ر یێن نه ئارام ژ لایێ رامیارى (سیاسی) و ئابوورى ڤه ل ده‌وله‌تا به‌رامبه‌ر و دبیت ناڤخوه‌یا ده‌وله‌تا به‌رامبه‌ر نه‌یا ئارام بیت, و خودان سامان پتر دشێن سامانێ خوه بده‌نه كارى د ناڤ وه‌لاتێ خوه‌دا.
ـ ئاسته‌نگێن ده‌ستچێكروه‌ك هه‌بوونا باجێ و خوێكێ (گمرك) ل سه‌ر كه‌ره‌ستێ داهاتى و ده‌رچووى دا و ده‌ما كه‌ره‌سته ژ ده‌وله‌تێ بهێته ڤه‌گوهاستن بۆ ده‌رڤه و به‌روڤاژى پێدڤى ب وه‌رگرتنا ده‌ستیردانا فه‌رمى هه‌یه ل گه‌ل هه‌بوونا هنده‌ك مه‌رجان كو دبنه ئاسته‌نگێن رێكگرتنا ئازادیا بازرگانیا ده‌رڤه، به‌لێ بازرگانیا ناڤخوه‌یى ناكه‌ڤیته ئه‌ڤان ئاسته‌نگان,
ـ جوداهیا دراڤى ژ ده‌وله‌ته‌كێ بۆ ده‌وله‌ته‌كا دى كارتێكرنێ ل سه‌ر بهایێ كه‌ره‌سته‌ى دكه‌ت وه‌كى جوداهیا د ناڤبه‌را دۆلارى یان لیرێ توركى و دینارا عیراقى دا و شێوێ ڤه‌گوهاستنا پاره‌ى, بازرگانیا ناڤخوه‌یى كرین و فرۆتن ب ئێك پاره‌ى یه و بازرگان دزانت بهایێ كه‌ره‌سته‌ى و ڤه‌گوهاستنا پاره‌ى یا ساناهیته.
ـ جوداهیا زمانى.
د ناڤبه‌را ده‌وله‌تان دا دبیته ئاسته‌نگ بۆ بازرگانیا ده‌رڤه به‌لێ ئه‌ڤ جوداهیه بۆ بازرگانیا ناڤخوه‌یى نابیته ئاریشه و كونترۆل ل سه‌ر دهێته‌كرن.
ـ فاكته‌رێ رامیارى ل سه‌ر بازرگانیا ده‌رڤه وه‌كى په‌یدابوونا نه‌مانا په‌یوه‌ندیا ده‌وله‌تێ ل گه‌ل ده‌وله‌ته‌كا دیتر و گرتنا سنۆرى و په‌یدابوونا دژایه‌تى, بازرگانیا ناڤخوه‌یى ساناهیتره، چونكو قه‌واره‌كى پێكڤه‌گرێداى یه, به‌لێ چه‌ند بازرگانیا ناڤخوه‌یى ساناهیتر و باشتر بیت بۆ بازرگانى، لێ چ ده‌وله‌ت نه‌شێن خوه ژ جیهانێ دووربێخن و چ جاران بازرگانیا ناڤخوه‌یى به‌رڤره‌ه نابیت ژلایێ كه‌ره‌سته‌ى ڤه وه‌كى بازرگانیا ده‌رڤه و تایبه‌ت ل ڤى سه‌رده‌مى و به‌ر فره‌هبوونا بازرگانیێ و تێكه‌لیا دجیهانێ دا په‌یدابۆیى و ئازادیا راگه‌هاندنێ ده‌وله‌ت ب ده‌وله‌تان ڤه گرێداى نه و رۆژ بۆ رۆژێ ب هێزتر دبن و په‌یوه‌ندى موكومتر دبن و ئابووریا ده‌وله‌تێ دئێته هه‌لسه‌نگاندن كا د چ ئاست دایه.
ـ مفاوه‌رگرتن ژ پرتووكێن ئابوورى..
