باشترین سیسته‌مێ حوكمی كیژه؟
ئه‌ڤ پسیاره ژ دێرزه‌مانڤه دهێته كرن و ب سه‌دهان به‌لكو ب هزاران گه‌نگه‌شه و دیاۆگێَن سیاسی و هزری ل سه‌ر هاتینه كرن، هه‌روه‌سا تایبه‌تمه‌ندیه‌كا ئه‌كادیمیه د ئۆرتا ڕوگه‌ه و خواندنگه‌هێن فه‌لسه‌فی و سیاسی دا، كا كیژه باشترین سیسته‌مێ حوكمی! ئه‌ڤا د دیرۆكێ دا وه‌كی ده‌قه‌كێ بنه‌ڕه‌تی مای، كۆمارا پلۆتۆیه (ئه‌فلاتۆن) هه‌روه‌سا گه‌نگه‌شێن د نێڤبه‌را سوكرات Socrates و سه‌فسه‌تاییاندا بوویه بنگه‌هه‌كێ گرنگ ژبۆ دامه‌زراندنا فه‌لسه‌فا نوو ل سه‌ر بنه‌مایێن وێ، هه‌روه‌سا گه‌له‌ك ژهه‌ژی گۆتنێ یه بێژم كو سوكرات به‌ری دو هزار و چار سه‌د ساڵان. 469 ـ 399 به‌ری زاینێ، ل سه‌ر بیروباوه‌رێن خوه یێن دژی دیمۆكراسیێ هاته ده‌سته‌سه‌ركرن و د زیندانێڤه ژه‌هر پێداڤه‌خوارن و بوو ئێكه‌مین شه‌هیدێ بیروباوه‌ڕێن خوه، ل سه‌ر دۆزا خوه ما، هه‌تا كو ژه‌هرێ كارێ خوه كریه سه‌ر له‌شێ وی و گیان ژێ ده‌رخستی ب ئێكجاریڤه. باشترین شێوازێ حوكمی نه ئه‌وه ئه‌وێ ئه‌ز و تو ژ به‌ر به‌رژه‌وه‌ندیێن كه‌سایه‌تی ئان سۆز و ڤیانا كه‌سه‌كی دبێژینێ باش، به‌لكو باش ئه‌وه كو باشترین خزمه‌تگوزاری و باشترین ژیان بۆ خه‌لكێ دهێته دابینكرن، ئه‌وژی بپێشڤه‌چون وخه‌ملاندنا وه‌ڵاتیڤه، كو هه‌می تاك كۆنتراكت نه‌ئیمزاكری ب جڤاكێڤه دگرێداینه وه‌كی كونتراكته‌كا كومه‌ڵایه‌تی (Social Contract) ئه‌ڤ كۆنتراكته مافێ تاكی دپارێزیت و تێگه‌هێ وه‌ڵاتی دكه‌ته فاكته‌ره‌كا كاریگه‌ر، تاك د ناڤ جڤاكێ دا هه‌ست ب ته‌ڤلیبوونا خوه بكه‌ت ل گه‌ل وێ جڤاكی. دیمۆكراسی و لیبڕالیزم ب مودێلا ئه‌مریكی یا بوویه مودێله‌كا باو، كو هه‌می دونیا ل سه‌ر دچیت و گه‌له‌ك ژ ملله‌ت و وڵاتان هاتینه سزادان كو ل سه‌ر بنه‌مایێ مودێلا ئه‌مریكی یا دیمۆكراسیێ بڕێڤه نه‌چووینه، سزایێن جیهانی یێن قورس وه‌كی گه‌مارویا ئابووری و له‌شكری و قوتكرنا په‌یوه‌ندیان.. هتد هه‌ژمۆنیا ئه‌مریكا پشتی جه‌نگێ سار و هه‌ڕفینا بلۆكێ سۆسیال ده‌ستپێكر، به‌لێ پا ئه‌ڤ سیسته‌مێ ئه‌م به‌حس ژێدكه‌ین لل گه‌ل دروستبوونا جه‌نگێ سار و نه‌مانا فاشیزمێ ده‌ستپێكر و هێدی هێدی و ب ئه‌نجاما پێشكه‌فتنا هزرا سیاسی و جۆرێ رژێمێن حوكمی، ئه‌و ژی هاته گوهۆڕین و چاكسازیێن مه‌زن تێدا هاتنه كرن. هه‌رده‌م من گرێ ل سه‌ر هندێ گرتیه كو باشترین سیسته‌مێ ل جهه‌كی مه‌رج نینه باشترین سیسته‌م بیت ل هه‌می جهان، سیسته‌مێ سه‌ركه‌فتی ل جهه‌كی ئه‌وێ ناگه‌هینیت كو دێ ل هه‌می جهان یێ سه‌ركه‌فتیبیت، بۆ نموونه كۆمۆنیزم ل سۆڤیێتی و ده‌وله‌تێن بلۆكێ سۆسیال گه‌له‌كا سه‌ركه‌فتی بوو، به‌لێ ل وه‌ڵاتێن رۆژهه‌لاتا ناڤین وه‌كی كابووسه‌كێ نه‌خۆشبوون و نه‌شیان جهێ خوه ب دروستی د ناڤ ڤان ملله‌تان دا بكه‌ن ژ به‌ر جودایا ته‌ڤنێ جڤاكی و كاریكته‌ر و كه‌سایه‌تیێن جودا، نه‌شیا سه‌ربگریت ئان ببیته ئه‌لته‌رناتیڤه‌كێ چالاك دگوهۆڕینا جڤاكێ دا، هه‌ر چه‌نده ناهێته ئینكار كرن كو ببوو خووندنگه‌هه‌كا گرنگ بۆ پێڕاگه‌هاندنا كادرێن سه‌قه‌ت كو تنێ ب دووڤ زاراڤ و چه‌مكێن سیاسی و هزری كه‌فتبوون ب ناڤه‌ڕۆكه‌كا خرش و به‌تاڵ كو ئه‌و بخوه ژی ب تالی و زه‌حمه‌ت د ناڤه‌ڕۆكا هزرا ماركسی دگه‌هشتن. ژبه‌ر هندێ به‌رده‌وام من گۆتیه سیسته‌مێ دیمۆكراسی وه‌ك سیسته‌مه‌كێ بیانی د ناڤ جڤاكا مه‌دا سه‌رناگریت و هه‌ر چه‌نده دو مرۆڤێن خودان عه‌قل و ئیدراك ناكۆكی ل سه‌رهندێ نینه كو سیسته‌مه‌كێ باشه، به‌لێ پا ل گه‌ل بنیات و ته‌ڤنێ مه‌یێ جڤاكی ناگونجیت و دڤێت بهێته هووركرن، هه‌می پێكڤه ب هزره‌كا دوگما وه‌كی كۆمۆنیستێ و ئیسلامێ نه‌هێته وه‌رگرتن، دڤێت سود ژ چه‌مكێن دیمۆكراسیه‌تێ وه‌رگرین ب جوداهی، نه‌كو كوره‌كانی پراكتیزه بكه‌ین. چه‌مكێ ئالوگۆڕكرنا ده‌سته‌ڵاتێ، چه‌مكێ ئازادیا ده‌ربڕینێ، چه‌مكێ ره‌وشه‌نبیریا لێبۆرین و مرۆڤایه‌تی ژێ وه‌رگرین و یادی هه‌لگرین تاكو ملله‌تێ مه دگه‌هیته قووناغه‌كا پێشكه‌فتیتر كو بشێت بزانین و شه‌هره‌زایی نوونه‌رێن خوه بهه‌لبژێریت، چونكو ئه‌ڤ مافه ـ هه‌لبژارتنا نوونه‌ران ـ مافه‌كێ گه‌له‌كێ مه‌ترسیداره، ملله‌ت دڤێت ب دروستی بزانیت كا دێ هه‌ڤسارێ خوه ده‌ته‌ڤ ده‌ستێ كێ؟ نه ئه‌وێ پارا دده‌ته مه ئه‌وێ مه ل دائیرا دادمه‌زرینیت، به‌لكو ئه‌وێ دشێت سه‌ركێشیا ملله‌تێ مه بكه‌ت بۆ رزگاربوون ژ به‌ندایه‌تیێ (بۆ ڤێ قووناغێ) چونكی نوكه باشترین مرۆڤ خوه هه‌لبژێریت و ئێكێ نه‌زان یێ خودان مرۆڤ و عه‌شیره‌ت، دێ یێ خودان عه‌شیره‌ت سه‌ركه‌ڤیت بلا یێ نه‌زان و بكێرنه‌هاتیژی بیت، ژبه‌ر هندێ دیمۆكراسی و هه‌لبژارتنا نوونه‌را خه‌ته‌رناكترین كاره ملله‌ته‌ك ب كه‌ڤیتێ سه‌رهه‌ڤسارێ خوه بده‌یه‌ڤ ئێكی كو بشێت ته بفرۆشیت و بكڕیت و پێكهاتێن سیاسی ب ناڤێ ته بكه‌ت، گه‌له‌كا ترسناكه. بێگومان دێ ترازیا چه‌مك و تێگه‌ها تێكچیت، دێ دیكتاتۆری ب ڕێیا دیمۆكراسیێ هێته سه‌ر حوكمی و ملله‌ت دێ ناچاربیت سه‌رێ خوه شوڕكه‌ت چونكی وی یێ ئینای. ل كوردستانێ، ئه‌م خودان ده‌وله‌تنه‌بووینه و مه تاقیكرنه‌كا هه‌ژار د ڤی واری دا هه‌یه، ئه‌م نه‌شێین خوندنه‌كا ئه‌كادیمی ل سه‌ر بوویه‌رێن وێ بكه‌ین و ئه‌م نزانین كیژ جۆرێ حوكمی دێ یێ سه‌ركه‌فتی بیت، حوكمێ مه زێده‌تر حوكمه‌كێ خێله‌كی و عه‌شیره‌تگه‌ری بووه ئان ژی حوكمه‌كێ شۆڕشگێڕی یێ گرێدای ب شوڕه‌شێ ڤه كو شه‌رعیه‌تا شۆڕشگه‌ری هێز دایێ و هه‌ر هه‌مان سیسته‌مێ ئاغاتیێ بریه سه‌ر، به‌لێ ب ناڤوڕه‌نگه‌كێ دی یێ شۆڕشگێڕی و ناڤه‌ڕۆكه‌كا فیودالی و سیسته‌مێ ئاغایه‌تی وه‌كی خوه مایه ب ناڤه‌كێ دی. ئه‌م نه‌شیاین بگه‌هینه قووناغا بۆرجوازیێ و ئه‌م ژ فیۆدالیزمێ ژی ڤه‌بووین، مه خاك و كشتوكاڵ هێلا و نه‌گه‌هشتینه بۆرجوازیه‌ت و چێكرنا باژێڕان و پیشه‌سازیێ، ئه‌م د ناڤ سیسته‌مه‌كێ سه‌قه‌ت دا ماین كو باوه‌ر ناكه‌م جاره‌كێ ژجاران دیمۆكراسی دێ بیته چاره. سیسته‌مێ شۆڕه‌شێ ل چیای یێ هاتییه د ناڤ باژێڕیدا و هێزا كه‌ساتی ل شوونا هێزا مولكداریێ و ناڤوده‌نگان، شۆڕش وێ هێزێ دده‌ت و وێ هێزێ وه‌ردگریته‌ڤه، ژ به‌ر هندێ گه‌له‌ك جاران دێ بینین كو جلكێ مه و ئۆتۆمبێلێن مه و ژیانا مه یا مۆدرینه و یا ژ بۆرجوازیێ ژی ده‌ربازبووی، به‌لێ پا ناخێ مه هێشتا ناخێ فیۆداڵه‌كیه و ئه‌م دونیایێ ب چاڤێ ئاغا و جۆتیاری دبینین، گه‌له‌ك ژ وان حزبان كو دژایه‌تیا سیسته‌مێ ئاغاتیێ دكر نها یێن بووینه كارخانه بۆ دروستكرنا ئاغایێن مۆدرین، ب هێزا شۆڕشێ ئاغایێن كه‌ڤن بێ شۆلكرن و ئاغایێن نوو دروستكرن، زه‌ڤی هه‌می كه‌تنه ده‌ستێ وان و هه‌می پرۆژێن به‌رهه‌مهینان و پێشكه‌فتنێ ل گه‌ل پاره‌كێ مه‌هۆل كه‌فته ده‌ستێن وان و تاخێ ناڤنجی وه‌كی خوه ما و خرابتر لێهات و جۆتیار ژی هه‌ر وه‌كی به‌رێ ده‌ست ڤاڵا ژێ ده‌ركه‌ت، به‌لكو خرابتر لێهات و بوو مووچه‌خوور و هه‌می پرۆسێ به‌رهه‌مهینانێ پشتگوهێ خوه‌ڤه هاڤێت. ئه‌ڤ جڤاته ب ڤان پێڤاژاڤه (تناقچات) چو جارا سودێ ژ سیسته‌مێ دیمۆكراسی نابینیت، به‌لكو باشترین شێوازێ حوكمی دێ مه‌له‌كی بیت، مه‌له‌كیه‌كا دستووری یا پێشكه‌فتی و دیكتاتۆره‌كێ دادپه‌روه‌ر لێ بشدینیت و ل سه‌ر بچووكترین سه‌رپێچی سزایێن مه‌زن دانیت ژ خوه و مالا خوه ده‌ستپێبكه‌ت قانونێ بكه‌ته سه‌روه‌ر، هه‌كه نه، من باوه‌ری پێ نینه كو ڕۆژه‌كێ دێ ئه‌ڤ وه‌ڵاته بیته وه‌ڵاته‌كێ پێشكه‌فتی و جهێ شانازیێ ل ناڤ وه‌ڵاتان.
