بایكۆتا كه‌لوپه‌لێن توركیا زیانه یان پشته‌ڤانیه بۆ هه‌رێما رۆژئاڤا؟
سه‌ردار شاكر سلێڤانه‌ى
به‌رى ئه‌م دانوستاندنێ ل سه‌ر بایكۆتكرنا كه‌لوپه‌لێن وه‌لاتێ توركى بكه‌ین، دڤێت بزانین ئه‌رێ بایكۆتكرن چیه و كه‌نگى ئه‌ڤ كاره دهێته ئه‌نجامدان یان ژى ئه‌رێ گرنگه بایكۆتكرنا كه‌لوپه‌لێن وه‌لاتێ توركى بهێته‌كرن، وه‌ك پالپشتى بۆ هه‌رێما رۆژئاڤا؟ دا به‌رسڤا ڤان پرسیارێن ل سه‌رى بده‌ین پێدڤیه بزانین ئه‌رێ بایكۆتكرن چیه ژلایێ ئابووریڤه؟ بایكۆتكرن دهێته هژمارتن ژ چه‌كێن ب هێز و دربه‌گ مه‌زن كو بهێته داوه‌شاندن ژلایێ هنده‌ك وه‌لاتانڤه و ب تایبه‌تى ێن مه‌ترسیا سته‌م و زوریێ ل سه‌ر ژلایێ هنده‌ك وه‌لاتێن دى چ جیران بن یان ژى نه, و ئه‌ڤ بایكۆتكرن دهێته ئه‌نجامدان ب مه‌ره‌ما بجهئینانا ئارمانجێن سیاسى و ئابوورى و یێن له‌شكرى یێن وه‌لاتى و ئه‌ڤ چه‌ك دهێته بكارئینان وه‌ك چه‌كه‌ك فه‌رمى بۆ نه‌هێلان یان ژى لاوازكرنا دوژمنێ به‌رامبه‌ر. زێده‌بارى په‌یدابوون و بكارئینانا ڤى زاراڤى دزڤریت بۆ ده‌ستپێكا چه‌رخێ هه‌ژدێ وه‌ختا وه‌لاتێ ئه‌مریكا بكارئینایى دژى داگیركه‌رێن بریتانیا ل سالێن 1775 و 1783 زاینى, هه‌روه‌سا سه‌ركردێ رۆسی (فلادیمیر ئولیانۆنف) ژى دیاردكت سیاسه‌ت ده‌ربرینه ژ سه‌نته‌رێ ئابوورى, و گه‌له‌ك نڤێسه‌ر دیسا دیار دكن كو جه‌نگى یان شه‌رى چار شێواز هه‌نه ئه‌و ژى: شه‌رێ سیاسى, و شه‌رێ چه‌كدارى یان له‌شكرى و شه‌رێ ده‌روونى و ل دووماهیێ ژى شه‌رێ ئابوورى. هه‌ر دیسا گه‌له‌ك شه‌هره‌زایێن ئابوورى بایكۆتا ئابوورى ب چه‌كه‌كێ گرنگ و ب مفا هژمارتیه مینا شه‌هره‌زایێ ئابوورى یێ بریتانى (مدیلكۆت) كو زێده‌تر دیار دكت كارێ بایكۆتكرنا ئابوورى تنێ پشته‌ڤانیا له‌شكرى نینه، لێ د هه‌مان ده‌مدا كارێ وێ لاوازكرنا هه‌ڤركى یه ژلایێ كێمكرنا كه‌ره‌سته‌یێن بكاردهێن بۆ به‌رهه‌نگاریكرنێ, لێ نه ئێكسه‌ر ب تنێ ب رێیا دروستكرنا په‌ستانێ ل سه‌ر وه‌لاتێ هه‌ڤرك ئه‌و ژى به‌رته‌نگكرنا ژێده‌رێن داهاتى بۆ وه‌لاتێ هه‌ڤرك. یا خۆیایه پشتى نه جێگربوونا په‌یوه‌ندیان د ناڤبه‌را وه‌لاتان ده ژ دیرۆكێ وه‌ره هه‌تا نوكه گه‌له‌ك وه‌لات ڤێ رێیێ بكاردئینن و باشترین نموونه ژى ئه‌ڤێن ل خوارێ نه: د چه‌رخێ نۆزدێ دا جۆتیارێن ئیرله‌ندێ بایكۆتا بكارئینان ئالاڤ و ئامیرێن چاندنێ یێن وه‌لاتێ بریتانیا كرن وه‌ك رێیه‌ك بۆ به‌رسینگگرتنا جودابوونا خوه ژ وى وه‌لاتى, دیسا ل سالا 1921 وه‌لاتێ مسرێ بایكۆتا بكارئینان و كرینا كه‌لوپه‌لێن بریتانى كر پشتى سه‌رۆكێ پارته‌كا وى وه‌لاتى هاتیه‌گرتن ژلایێ وى وه‌لاتى ڤه و بانگا هه‌ڤوه‌لاتیێن خوه كرن كو دراڤیێن خوه ژ بانكێن وى وه‌لاتى بكێشن, دیسا سه‌رۆكێ وه‌لاتێ هندێ مه‌هته‌ما گاندى سیاسه‌تا بایكۆتكرنێ سه‌پاند ل سه‌ر هه‌ڤوه‌لاتیێن وه‌لاتێ خوه داكو هه‌ڤوه‌لاتیێن هندى كه‌لوپه‌لیێن بریتانى نه‌كرن و هه‌ر كه‌لوپه‌له‌كێ هاته ناڤ وى وه‌لاتى سۆتن و ژناڤبرن و ل شوونا وان كه‌لوپه‌ل د ناڤ وه‌لاتێ هندێ دا دروستكرن, زێده‌بارى ژ سالیێن شێستان و هه‌تا ده‌ستپێكا سالیێن نۆتان گه‌له‌ك ژ بكارهێنه‌ران بایكۆتا بكارئینانا كه‌لوپه‌لێن وه‌لاتێ ئه‌فریقیا باشۆر كرن، ژبه‌ر وان سیاسه‌تێن شاش یێن داهاتنه په‌یره‌وكرن ده‌ربارێ جوداكرن و سه‌رخستنا مرۆڤان دا ل سه‌ر هنده‌ك دى, دیسا هه‌ڤوه‌لاتیێن وه‌لاتێ فلستینێ به‌رده‌وام بایكۆتا كه‌لوپه‌لیێن وه‌لاتێ ئیسرائیلێ دكن, هه‌ر دیسا بایكۆتا قوره‌یشیان بۆ بنه‌مالا پێغه‌مبه‌رێ مه سلاڤ لێ بن بنه‌فرۆتنا كه‌لوپه‌ل و دانوستاندنێ دگه‌ل وان كو بۆ ماوێ ساله‌ك یان سێ سالان ڤه‌كێشابوو, و گه‌له‌ك نموونه‌یێن دى مه نه‌ڤێت زێده‌تر ل سه‌ر باخڤێن. لێ یا مه دڤێت بێژین پشتى سه‌رهلدانا سالا 1991 و به‌رقه‌راربوونا هه‌رێما كوردستانێ په‌یوه‌ندیێن ئابوورى دگه‌ل وه‌لاتێ توركیا دبلند ئاست بووینه و سال بۆ سال به‌ر ب باشتربوونێ ڤه چووینه و ب تایبه‌تى ژى ل ڤان سالێن چووى كو د سالا 2017 ده كوژمێ ئالوگۆرێ گه‌هشتیه 6 ملیار و 400 ملیۆن دۆلاران و ل سالا 2018 بووینه 6 ملیار و 700 ملیۆن دۆلار و د وه‌ختێ نوكه‌دا هژماره‌كا زۆر یا كۆمپانى و كارگه‌هێن وى وه‌لاتێ ل هه‌رێما كوردستانێ هه‌نه و ئه‌ڤ ئالوگۆر گه‌هشتیه نێزیكى 8 ملیار دۆلاران ل دووڤ هنده‌ك ژێده‌ران, و ئه‌م دشێن بێژن وه‌لاتێ توركیا مفادارێ سه‌ره‌كى بوویه ژ هه‌رێما كوردستانێ و هه‌تا راده‌یه‌كێ گه‌شه‌كرنا ئابوورێ وى وه‌لاتى ژى ب رێیا هه‌رێما كوردستانێ بوویه, لێ پشتى هه‌رێما كوردستانێ بریارا سه‌ربه‌خوه‌یێ و ئه‌نجامدانا ریفراندۆمێ دایى ئه‌م دشێن بێژن وه‌لاتێ توركیا ژ وان وه‌لاتان بۆ یێ ب ئاشكرایى دژایه‌تیا دروستبوونا ده‌وله‌تا كوردى كرى سه‌ره‌رایى په‌یوه‌ندیێن ئابوورى یێن باش د ناڤبه‌را هه‌ردو وه‌لاتان ده, دیسا هێرشكرنا هه‌رێما رۆژئاڤا ژلایێ وى وه‌لاتى ڤه و ب بهانێن زێده و مایتێكرنا به‌رده‌وام د وه‌لاتیێن ده‌وروبه‌ر ده تنێ بۆ لاوازكرنا كوردان نینه، لێ ئه‌م دشێن بێژن هنده‌ك مه‌ره‌مێن ئابوورى یێن گرنگ هه‌نه مینا زڤراندنا په‌نابه‌رێن سوورى یێن كو نوكه ل وى وه‌لاتینه و هه‌تا راده‌یه‌كێ بووینه بارگرانى بۆ ئابوورێ وان و دیسا پشتى داگیركرنا هه‌رێما رۆژئاڤا و داگیركرنا پارچه‌ك ژ ئاخا سووریا دبیت ب ده‌لیڤه ببینت و پتر سه‌رنجا به‌غدا براكێشت و هنارتنا كه‌لوپه‌لێن خوه بۆ عیراقێ زێده بكت ب رێیا دروستكرنا ده‌ریه‌كێ دگه‌ل به‌غدا كو ئێكسه‌ر كه‌لوپه‌ل بهێنه ڤه‌گوهاستن بۆ ڤى وه‌لاتى و ل شوونا هاتنوچوونێ ب رێیا گۆمركا ئیبراهیم خه‌لیل و ب ڤى شێوه‌ى نه‌تنێ هزرا ژناڤبرنا هه‌رێما رۆژئاڤایه، به‌لكى تا راده‌یه‌كێ لاوازیا هه‌رێما باشۆر ژى دێ په‌یدا بت ب رێیا گرتنا گۆمركا ئیبراهیم خه‌لیل و ڤه‌كرنا ده‌رگه‌هه‌ك دى. لێ ئه‌رێ گه‌ر هه‌رێما كوردستانێ بایكۆتا كه‌لوپه‌لێن وه‌لاتێ توركیا كر دێ شێت پشته‌ڤانیا رۆژئاڤا كت؟ یان ژى ب كێمكرن و لاوازكرنا په‌یوه‌ندیان دگه‌ل وه‌لاتێ توركیا ئابوورێ وان دێ لاواز بت؟ یان ژى ب كه‌فتنا هه‌رێما رۆژئاڤا دێ ده‌ستهه‌لاتا وه‌لاتێ توركیا به‌رفرهه‌تر بت؟ و ده‌رگه‌هه‌ك سنۆرى یێ تازه ژلایێ توركیا ڤه‌بت دگه‌ل به‌غدا؟ بۆ به‌رسڤدانا ڤان پرسیاران و ده‌ستنیشانكرنا چاره‌سه‌ریان، دڤیابت لایه‌نێن سیاسى ل هه‌رێما كوردستانێ بژیرانه سه‌رده‌ریێ چ ژلایێ ئابوورى ڤه بت یان ژى ژلایێ سیاسى ڤه بت دگه‌ل كاودانێن نوكه بكن و چ بریارێن ئابوورى یێن شاش نه‌دن دا هه‌م بارێ ئابوورى یێ هه‌رێما كوردستانێ زێده‌تر تێكنه‌چت، چونكى ژلایه‌كێ دیڤه خوه‌نیشاندانێن ل به‌غدا دهێنه كرن و پرسا بۆدجه و مووچه‌یى دگه‌ل به‌غدا و ده‌ستهه‌لادارێن عیراقى بۆ سالا نوو ته‌مام نه‌بوویه و هێشتا ئه‌گه‌رێن ترسا قه‌یرانه‌كا دى یا دارایى نه بوو هه‌رێما كوردستانێ, له‌وا دڤێت پلانێن باش بۆ ڤى بارودۆخێ نوكه بهێنه دارشتن دا جاره‌ك دى ئه‌م باجا شاشیێن بۆرى نه‌دین و بشێن قه‌وارێ هه‌رێما كوردستانا باشۆر سه‌قامگیر راگرین ژ لایێ ئابوورى و سیاسى ڤه.
