برایێن مـە یێن دوژمـن
سەیفوللا موحەمەد
خویانی و بیانی دو زاراڤێن ژێكجودانە و هەڤدژن، ئانكو ناسبوون و ناسنەبوون، نێزیكبوون و دویربوون، خویانی ئەوێن د چەند ساخلەتان دا هەڤپشك، بیانی ئەوێن د چەند ساخلەتان دا ژێكجودا. ئەڤجا چەندین ساخلەتێن هەڤپشك هەبن، هند نێزیكبوون بهێزتر دبیت و بەرەڤاژییا وێ ژی دروستە. ب ڤی ڕەنگی ئەم دشێین خوە ژێك بدین ڤاڤارتن، نموونە دو برایێن ئێك یێن دایبابی بن، براتییا وان گەلەك ب هێزترە ژ براتییا كو ژ ئێك لاییڤە بگەهنە ئێك، چ ژلایێ دایكێ ڤە بتنێ، یان بابێڤە بتنێ. چونكە یا دەیبابی گەلەك لایەنێن دی ژی دگەهینتە ئێك، وەكو برا، خوشك، د مام و پسمام، خال و خوارزا و داپیر و باپیر….. هەتا دوماهییێ. بەلێ براتییا ژ ئێك لایەنیڤە، هەمی كەسوكاران ناكەتە ئێك، ژبەر هندێ براتییا دەیبابی گەلەك بهێزترە ژ یا ئێك لایەنیڤە. ئەڤجا ل هەر پێكهاتەكێ بنێرین، دێ بینین چەندین فاكتەر و ساخلەتێن هەڤپشك هەبن وەسان نێزیكبوون و پێكڤەگرێدان بهێزتر و خورترە.
دڤێت بێتە زانین براتی نە تشتەكی ب ساناهییە، گەلەك جاران وەكو ئەزمانخوشییەك پەیڤا برا بۆ هەڤالی یان ناسیاری، یان هەر كەسەك دی دهێتە گۆتن، بەلێ وەكو پسیار، ئەرێ ڕەفتارا دروستا براتییێ دگەلدا دهێتەكرن، هەلبەت نەخێر، ئەو ژی ژبەر وان فاكتەرێن ل سەری مە دیار كرین، چونكە یا بۆ برایێ دەیبابی دهێتە كرن، چو جار بۆ كەسەك دی ناهێتە كرن. ئەگەر ئەڤ هەڤبەركرنە هەبت د ناڤبەرا برایێ دایبابی و كەسەك دی وكو هەڤالەكێ خوەشتڤی یان ناسیارەكی گەلەك نێزیك، ئەرێ دێ چ هەڤبەركرن هەبیت د ناڤبەرا مرۆڤی و ئەوێ دوژمنكارییا مرۆڤی دكەت كو ب چ ڕەنگان مرۆڤ نەگەهتە ئێك و چ فاكتەرێن نێزیكبوونێ نەبن.
گەلەك ژ مێژەیە، ئەم دبێژین برایێن مە یێن عەرەب، یێن تورك، یان یێن فارس، ئەرێ چ فاكتەر و ساخلەتێن هەڤپشك مە دگەل ئێك هەنە، هەتا ئەم پشتڕاست بین ژ ڤێ براتییێ؟ زمانێ مە، ئاخا مە، مێژوویا مە، ڕەوشت و تیتال و كەلتورێ مە، یان ئەو كارەساتێن نەهێنە هژمارتن كو ڤان (برایێن مە یێن دوژمن) ب سەر گەلێ مەدا ئیناین و هێشتا بەردەوام ل سەر ڤێ دوژمنكاریێ و ب عەقلییەتا شۆفینی و خوەپەرست ڕەفتارێ دكەن و ب هیچ ڕەنگی براتییێ ژ مە قەبوول ناكەن، ئەگەر چەند كاودان بێنە گوهۆڕین و ل سەر بهێنە سەپاندن.
ئەگەر ئەم ڤان نەتەوەیێن داگیركەر ب برایێ خوە بزانین و هەمی گونەهێ بێخین ستویێ دەستهەلاتداران، ب دیتنا من شاشییە و ئەم خوە دخاپینین، چونكو د سەد سالێن بۆری دا، دەهان جارا ئەڤ دەستهەلاتە هاتینە گوهۆڕین و هندەك چووینە و هندەك دی هاتینە، هەر ژ وی جڤاكی و مللەتی بوونە، بەلێ هەموویان ئێك سیاسەت بەرانبەر مە مەشاندینە و نەهاتینە تافیلكرن ژ وێ كەرب و كین و دلڕەشییا ل سەر مە هەین. لەوا دبێژم، ئەگەر بۆ سیاسەت ژی، پەیڤا برا بۆ وان بكاربینین، ڕەنگە كارتێكرنا خوە یا نەرینی لسەر جڤاكا مە هەبیت و تێگەهشتنەك شاش پەیدا ببیت. لەوا فەرە ب زمانێ هشیاركرنێ و تێگەهشتنەك ڕاست دگەل مللەتی باخڤین و دیار بكین كو چو جاران ئەڤ نەتەوەیێن داگیركەر، براتییێ دگەل مە قەبیل ناكەن و ڕەفتارا براتییێ دگەل مە ناكەن. یا ڕاست و پێدڤی ئەوە، بزانین بتنێ ئەم برایێن خوەینە وەكو كورد ل هەر جهەكی و دڤێت ڤێ براتییێ خورتر و بهێزتر بێخین، پشت و پەنا بین بۆ ئێكودو، چونكە دوزا مە ئێكە و ژ بۆ گەهشتن ب ئارمانجێ، خورتكرنا براتی و هەڤكاری و ئێكڕێزییا مەیە و هەو.
