بزاڤا گۆڕان ژ هێڤێنێ لۆژیكا كه‌ڤنه
لۆژیك (مه‌نتق) و فه‌لسه‌فا كه‌ڤن سه‌ربارى هندێ د سه‌رده‌مێ خوه دا ده‌ستكه‌فتێن مه‌زن بۆ مرۆڤایه‌تیێ ب دیارى ئینان و خزمه‌تا وێ كر، لێ د هنده‌ك واران دا كێماسى تێدا هه‌بوون و گه‌له‌ك تشتێ وێ دگه‌ل نوكه ناگۆنجن. د وێ لۆژیكێ دا سه‌كنین و ڕاوستیان گرنگتر و سه‌ره‌كى و بزاڤ و لڤین د دووڤ دا دهات. به‌لێ لۆژیكا سه‌رده‌م به‌رۆڤاژى هزر دكه‌ت و بزاڤ و لڤینێ ب ژێده‌ر و بزوێنه‌رێ پێشكه‌فتن و سه‌ركه‌فتنێ دهژمێریت. گرنگیا ڤێ هزرا لۆژیكانه نه‌ك تنێ د زانستێن فیزیكى دا، به‌لكو د بابه‌تێن، مرۆڤى و كۆمه‌لایه‌تى و سیاسه‌تێ دا ژى ب شێویه‌كێ پراكتیكانه دهێته دیتن و تێبینیكرن.
ل وه‌لاتێن پێشكه‌فتى و دیمۆكراسى دا ئۆپۆزسیۆن ڤى ڕۆلى دبینیت و ئێكه ژ گرنگترین ئه‌گه‌رێن چاڤدێریا كاربده‌ست و پارتێن ده‌ستهه‌لاتدار و ڕه‌فتار و هه‌لسوكه‌فت و بڕیارێن وان یێن سیاسى و كۆمه‌لایه‌تى. هه‌ر ئۆپۆزسیۆنه‌ك، ل وان وه‌لاتان، ل خالێن لاوازیا یێ به‌رامبه‌ر و د ده‌ستهه‌لاتێ دا دگه‌ڕیت دا ب ڕێكا ئازراندن و تێكڤه‌دان و بارزكرنا وان و به‌لاڤكرنا وان ل ده‌زگه‌هێن ڕاگه‌هاندنێ سه‌رنجا خه‌لكه‌كى بۆ لایێ خوه ڕابكێشیت. ئه‌ڤه دبیته ئه‌گه‌ر كو ئه‌و لایه‌ن و پارتێن د ده‌ستهه‌لاتێ دا پترتر هشیارى ڕه‌فتارێن خوه بن و بۆ به‌رژه‌وه‌ندیا گشتى و هێلانا هژماره‌كا پترتر ژ ئه‌ندام و لایه‌نگر و ده‌نگده‌ران دگه‌ل خوه، گه‌ڕێن داهاتوویێ گرتنه ده‌ست یا ده‌ستهه‌لاتێ بۆ خوه جاره‌ك دیتر مسۆگه‌ر بكه‌ن. ئه‌ڤه سروشتیه و پشكه‌كه ژ كارێ سیاسه‌تێ. و دبیته ئه‌گه‌رێ بلندتركرنا ئاستێ خزمه‌تگۆزاریێ و ل دووڤ دا پێشكه‌فتنا جڤاكى. هێڤێنێ سیاسه‌تا نوكه و سه‌رده‌میانه و ئه‌و پێشكه‌فتنا نوكه د وه‌لاتێن پێشكه‌فتى دا هه‌ى به‌رهه‌مێ ڤێ ڕه‌فتارا دیمۆكراسیێ یه و به‌رۆڤاژى وێ دیتنێ ژى دروسته.
ل وه‌لاتێ مه و ئه‌ڤرۆكه، ته‌ڤگه‌را گۆڕان، لۆژیكا كه‌ڤن و نوو یا ل به‌ر به‌رزه بووى، ب ناڤ ل سه‌ر بنه‌مایێ لۆژیكا نوو و سه‌رده‌م دچیت، به‌لێ ڕه‌فتارێن وێ هه‌لگرێ هزر و فه‌لسه‌فه و لۆژیكا كه‌ڤنن. ئه‌م نابێژین “شاما شه‌ریفه” و كێماسى نینه. پێشكه‌فتیترین و دیمۆكراسیترین وه‌لات ژ كێماسییان بێ به‌هر نینن. ماده‌م كۆمه‌لگه‌ها مرۆڤاتیێ یه و سه‌رده‌رى دگه‌ل مرۆڤانه ئه‌ڤ چه‌نده هه‌ر یا هه‌ى و تشته‌ك ڕێژه‌یی یه و ل نك مه، بێگۆمان، پترترن. به‌لێ كێماسی ب كێماسیان و خه‌له‌تیان چاره‌سه‌ر نابن. ئه‌و كێماسیێن گۆڕان به‌حس دكه‌ت، ئه‌م ژى وان دبینین و دزانین یێن هه‌ین و ئه‌و چاره‌سه‌ریێن بزاڤا گۆڕان دخوازیت بۆ نه‌هێلانا وان جێبه‌جێ بكه‌ت پێك ناكه‌ن. خودێ ژێ ڕازى، عه‌لى وه‌ردى (1913-1995)، فه‌یله‌سۆفێ مه‌زن، بۆ ڤێ چه‌ندێ جوان یا گۆتى: “ئه‌و عه‌ره‌بانێ به‌رى هه‌سپى دهاژوون”. و ئه‌و بخوه به‌رۆڤاژیه. ل نك گۆڕان وه‌سا نینه چونكى د بنه‌ڕه‌ت دا (نیه‌ته‌ك) پاقژ ل گۆڕ نینه بۆ ڤێ چه‌ندێ. گۆڕانێ دڤێت بۆ نه‌هێلانا كێماسیان خوه ل وان ڕێكا بجه‌ڕبینیت ئه‌وێن ئه‌م كوردستانى ئه‌ڤه جارا سه‌دێ و هزارێ یه پێداچووین و هه‌رجارێ ژ وێ ڤه “ده‌ست ژ پێ درێژتر” زڤڕینه‌ڤه. پرۆژێ گۆڕانێ بۆ ڤێ چه‌ندێ، كو جهى َداخێ یه خه‌لكه‌ك دیتر ژى ب داڕیشتن و تێگه‌هێن بریقه‌دارێن وێ هاتینه سه‌ردابرن، د ئێكه‌م پێنگاڤا خوه دا و به‌رۆڤاژى لۆژیكى نوو و سه‌رده‌میانه و به‌لكو ل سه‌ر بنه‌مایێ لۆژیكا كه‌ڤن و مێنتالیته (ئه‌قلیه‌ته)كێ سه‌كنى و قه‌ڕه‌سى جه‌مدگرتى، ڕێكا به‌غدایێ هه‌لبژارت بوو ژبه‌ر ئێك هه‌لوه‌شاندنا ئه‌و ئێكڕێزییا ئه‌م هزاران ڕۆژ و ساله خه‌ونێ پێڤه دبینین و ئه‌ڤرۆكه ده‌رفه‌ت و هێجه‌ت بۆ وێ گۆنجاى و زه‌حفن.
ئه‌و دزانن هه‌كه ئه‌ڤ پرۆژه و پێنگاڤه سه‌ربگریت ئه‌م جاره‌كا دیتر دێ پاشڤه‌زڤڕین و چینه سه‌ر خالا مه ژێ ده‌ستپێكرى و به‌لكو ژى گه‌له‌ك پاشتر. به‌لێ! ئه‌ڤه هه‌مان ئه‌و ئارمانجه ئه‌وا گۆڕان بزاڤێ بۆ دكه‌ت و ب ئاشكرایى د ناڤه‌رۆكا په‌یماننامه و ڕاگه‌هاندنێ دا ناهێته گۆتن و دیتن. ئه‌ڤه‌یه “ناڤه‌كێ گران و هۆزه‌كا وێران”! ناڤێ وێ گۆڕانه و هێڤێنێ لۆژیكه‌كا سه‌رده‌میانه‌یه، به‌لێ ژ بنڤه و ژ پشتڤه كۆپیه‌كا نه‌گهۆڕه ژ مێنتالیته و لۆژیكه‌كا كه‌ڤن، یاكو د جیهانا ئه‌ڤرۆ دا هیچ جهێ خوه نه‌ماى. ئه‌گه‌ر و پێناسێن ڤێ لۆژیكێ و وى مێنتالیته‌ى د هزر و ناڤه‌رۆكا كه‌ساتیا سه‌ركردایه‌تى و بتایبه‌ت كه‌سێ ئێكه‌مدا تشته‌ك ڕۆهن و ئاشكرایه و گه‌واهیده‌رێ جیهانه‌كا ئالۆزا كه‌ساتى و قه‌یرانه‌كا سایكۆلۆژى و تژى شاهگرێیێن ده‌روونییه، كو ب تنێ ئه‌و بخوه و خودایێ مه‌زن دزانن ژ چى و كه‌نگى و كێڤه ده‌ست پێ كریه. ئه‌و بزاڤا نه‌گهۆڕ و نه‌حه‌زێ گۆڕان ۆ گهۆڕین و پێشكه‌فتنێ وه‌سا دبینیت هه‌كه بوویه به‌نده‌یێ زنجیركریێ هنده‌ك لایه‌نان و نه‌هێلا پرۆژێ “ب ده‌وله‌تبوونا كوردستانێ” بچاڤدێرییا سه‌رۆك بارزانى پێنگاڤێن ئاسایی یێن خوه بهاڤێژیت و بۆ ڤێ چه‌ندێ گه‌له‌ك هێجه‌تگرتن و ئاسته‌نگى دروستكرن و ده‌ستێ خوه كره د ناڤ ده‌ستێ دوژمن و نه‌یاران دا، دێ گهۆڕینێ و گۆڕانێ و پێشكه‌فتنێ مسۆگه‌ر كه‌ت. ئه‌و هزر دكه‌ت هه‌كه وان ئه‌ڤ هه‌مى گڤاشتنه د ڤێ قووناغا هه‌ستیار و نازك و دژوار دا دگه‌ل سه‌ركرداتیا سیاسى بكارئینان دێ ژیارا خه‌لكى خوه‌ش بیت و خه‌لك هه‌مى گه‌هنه ئاوات و ئارمانجێن خوه و “گۆرگ و مه دێ پێكڤه چه‌رن”! ئه‌و ئه‌گه‌رێ و بناسى(السبب) دكه‌نه به‌رهه‌م (النتیجه) و به‌رهه‌مى ب ئه‌گه‌ر دشۆبهینن و ئه‌ڤه ژى پشكه‌كه ژ جۆره‌كێ مێنتالیته و لۆژیكا كه‌ڤن. ئه‌و نزانن به‌رهه‌م و ئه‌نجام و دروستبوونا “ده‌وله‌تا كوردستانێ” یه كو دێ ڕێكێ ل گه‌له‌ك ئه‌گه‌ران وه‌كى ئه‌نفال و كێمیاباران و جینۆسایدا گریت، نه‌ك به‌رۆڤاژى. تاكێ كوردى د ڤێ قووناغا دیرۆكى دا بۆ تێگه‌هشتن و بده‌ستڤه‌ئینانا ڤێ ده‌وله‌تێ، ژ لایه‌نێ سایكۆلۆژى ڤه یێ د بلندترین ئاستێ خوه دا و ل قووناغێن بۆریێ جاران نه‌گه‌هشت بوویه ڤى ئاستى. ئه‌ڤه ئێكه ژ مه‌زنترین و بهێزترین ده‌ستكه‌فتان و گرنگییا وێ ژى چ قاس كێمتر نینه ژ سه‌ركه‌فتنێن پێشمه‌رگێ قه‌هره‌مان و پشته‌ڤانییا وه‌لات و زلهێزێن جیهانێ و چ گۆمان ژى تێدا نینه هه‌ر بزاڤ و پرۆژه‌یه‌ك ژ جۆرێ كارێ گۆڕان دووماهیكا وێ ڕووى ڕه‌شى و ڕسوابوونه و نابیته ئاسته‌نگ ل به‌ر سینگێ عه‌جه‌لۆكا ده‌وله‌تبوونا كوردستانێ، چونكى ” أن الساعه ێتیه لاریب فیها”.
*مامۆستایێ ئه‌كادیمى و بسپۆرێ زانستێن پێداگۆگى و سایكۆلۆژیایێ/ زانینگه‌ها زاخۆ