بـۆریـنا 62 سـالان ل سەر كـۆدەتـایـا 8ی سباتێ
پ.د.شێرزاد زەكەریا محەمەد
پشتی بەرپابوونا شۆرەشا 14 تیرمەها 1958 پارتی دیموكراتی كوردستان ب گەرمی پێشوازی ل ئەڤێ شۆرەشێ كر؛ چونكی دووماهی ب سەردەمێ پاشایەتی ئینا، ئەوێ دانپێدان ب مافێن نەتەوەیێن كوردان ل دەولەتا ئیراقێ نەكری و كورد ب گشتی، د گەل دروستبوونا كۆمارا ئیراقێ، ل هیڤیا سەردەمەكێ نوی بوون.
حوكمەتا ئیراقی ب سەرۆكاتیا عەبدولكەریم قاسم ل دەستپێكێ چەندین بریاران د بەرژەوەندیا گەلێ كورد دا دەرێخستن، لەورا پارتی پشتەڤانیا سیاسەتا حوكمەتا نوی كر، بەلێ دەمەكێ درێژ دەرباز نەبوو حوكمەتا ئیراقێ دژایەتیا پارتی كر، لەورا پەیوەندی د ناڤبەرا هەدو لایەنان ژناڤچوو، و شۆرەشا 11 ئەیلۆنێ ل سالا 1961 دەستپێكر.
ئەڤ شۆرەشە ل سەردەمێ حكۆمەتا عەبدولكەریم قاسمی بەردەوامبوو، وهەمی هەولێن ئەنجامدانا دانوستاندنان و راوەستاندنا شەری ل كوردستانێ سەرنەگرتن. لڤی دەمی حكۆمەتا قاسمی رۆژ بۆ رۆژێ لاواز دبوو و دوژمنێن ئەوێ زێدەتر لێ دهاتن، و رێزێن خو ریكدئێخستن، و گرنگترین هێزێن دوژمناتیا قاسمی دكرین لایەنێن نەتەوەخوازێن عەرەب و حزبا بەعسا عەرەبیا ئیشتیراكی بوو.
ل دویڤ داخوازیا وان لایەنێن هەول دداین دژی حوكمەتا قاسمی كۆدەتایێ بكەن، پارتی پەیوەندی ب ئەڤان لایەنان كر و سكرتێرێ پاری ئیبراهیم ئەحمەدی دگەل عەمیدێ خانەنشین تاهر یەحیایی كۆمبوو و ئامادەبوونا كوردان دیاركر بۆ هاریكاریێ دگەل ئەوان لایەنان ب مەرجەكێ كو ئەڤان هەردو خالان ل بەرچاڤ وەربگرن:
1- دروستكرنا حوكمەتەكا ناڤەندی یا دیموكرات و نوینەراتیا كوردان تێدا هەبیت.
2- كورد مافێ ئوتونۆمیێ بدەستڤەبینن و پێشنیار هاتەكرنێ مەلا مستەفا بارزانی ببیتە حاكمدار و سەرۆك وەزیرێن ئەڤێ دەڤەرێ (كوردستانا ئیراقێ).
ژ لایەكێ دیترڤە، تاهر یەحیای شییا ل كانوونا دووێ 1963 كۆمبوونەكێ د ناڤبەر سكرتێرێ حزبا بەعس عەلی سالح ئەلسەعدی و ئەندامێ لیژنا مەركەزیا پارتی سالح یووسفی ل بەغدا رێكبێخیت. سەبارەت ئەڤێ كۆمبوونێ ئەمیندارێ گشتیێ هاریكارێ حزبا بەعس شبلی ئەلعەیسەمی دیاردكەت، كو رێكەفتن د ناڤبەرا هەردو لایەنان دا ل سەر بجهئینانا مافێ (ئوتونومی) بۆ كوردستانێ هاتە ئەنجامدانێ، بەرامبەر ئەڤێ چەندی كوردستان دەرگەهێن خۆ بۆ كۆدەتاچییان ڤەكەت، ئەگەر كۆدەتایا وان بسەرنەكەڤت، د راستی دا ئەڤ رێككەڤتنە زارەكی بوو و نەهاتبوو نڤیسین و ئیمزا لسەر نەهاتبووكرن.
بەعسی و هەڤپەیمانێن خۆ یێن نەتەوەخوازێن عەرەب د كۆدەتایا خۆ یا خویناوی دا بۆ ژناڤبرنا دەستهەلاتداریا عەبدولكەریم قاسمی ل هەشتی سباتا 1963 بسەركەڤتن. سەرەرای ئەوێ چەندێ كو شۆرەشا كوردی پشتەڤانیا خۆ بۆ هەر بزاڤەكێ ل دژی دەستهەلاتداریا قاسمی دیاركربوو، بەلێ كۆدەتا دروستبوو و ژ بەر نەبوونا باوەریا ئەوان ب شۆرەشا كوردی، لەورا پێشدەم كورد نەهاتنە ئاگەهداركرن، و بەعسی ژ سۆزا خۆ بۆ دانپێدانێ ب مافێ ئوتونۆمی بۆ كوردستانێ پاشگەزبوون.
د رژێما نوی دا عەبدولسەلام محەمەد عارف بوو سەرۆك كۆمار و ئەحمەد حەسەن ئەلبەكر بوو سەرۆك وەزیران، هەر ژ رۆژا ئێكی و ب مەبەستا پاراستنا گیانێ كوردێن ل بەغدا و دەڤەرێن دیتر ل ئیراقێ دژین، ئەندامێ لیژنا مەركەزیا پارتی سالح یووسفی برۆسكەیەك بناڤێ پارتی بۆ كۆدەتاچییان ڤرێكر، تێدا پیرۆزباهیا ئەڤێ كۆدەتایێ كر.
ل دەستپێكی كوردان ب خۆشحالی ڤە پێشوازی ل كۆدەتایێ كرن، ب هیڤیا ژ ئەوان كاودانێن ب زەحمەتێن ل سەردەمێ حوكمرانیا قاسمی قورتال بن، بەلێ گەلەك دەم پێڤە نەچوو و راستییا كۆدەتا چییان رۆژ بۆ رۆژێ بۆ شۆرەشا كوردی دیاربوو.
زنجیرەیەكا دانوستاندنان د ناڤبەرا شاند و نوونەرێن شۆرەشا كوردی و حوكمەتا ئیراقێ هەر ل شوباتا 1963 دەستپێكرن، بەلێ مەرەما كۆدەتاچیان، بتنێ بۆرینا دەمی بوو هەتا خۆ بهێز بكەن و ب شێوەیەكێ دژوارتر دژی شۆرەشا كوردی رابوەستن!.
ل هەیڤا گولانێ و ل دەمێ دەنگوباسێن خۆ ئامادەكرنا هێزێن لەشكری بۆ هێرشكرنێ لسەر كوردستانێ گەهشتنە شاندێ كوردی یێ دانوستاندنان لە بەغدا، سەرۆكێ شاندی جەلال تالەبانی ئێكسەر نەرازیبوونا خۆ گەهاندە سەرۆك وەزیرێن ئیراقێ ئەحمەد حەسەن ئەلبەكر، بەلێ ئەلبەكر ئەڤ چەندە رەتكر و گۆتە تالەبانی: «ئەز ب قورئانێ سویند دخۆم من هیچ ئینیەتەكا خراب بەرامبەر هەوە نینە»، هەروەسا گۆت: «ئەز دێ خیانەتێ ل نامووسا خۆ كەم و خیانەتێ ل هەوە ناكەم!»، تالەبانی بەرسڤا ئەوی دا و گۆتێ: «دبیت سویندا تە یا دروست بیت، بەلێ هەمی ئینیەتێن پارتا بەعس بەرامبەر كوردان دخرابن».
دانوستاندن هەتا هەیڤا خزیرانا 1963 بەردەوامبوون، بەلێ د بێ ئەنجام بوون و بتنێ هاتن و چوونا شاندان بوو ژ كوردستانێ بۆ بەغدا و بەروڤاژی!.
ل 9 خزیرانێ حوكمەتا ئیراقی هێرشەكا مەزن بەرە سەر كوردستانێ و ل ئەڤێ رۆژێ نێزیك (3754) كەس ل سلێمانیێ هاتن گرتن، هەروەسا (175) كەس سێدارەدان، چونكی رازی نەبوون گۆتنێن خراب بێژنە شۆرەشا كوردی و سەركردە خۆ مەلا مستەفا بارزانی.
حوكمەتا ئیراقی ب دڕەندەترین شێوە هێرشكرە كوردستانێ و ل دویڤ پلانەكا رێكخستی دەولەتێن داگیركەرێن كوردستانێ (توركیا، ئیران، سووریا) ژی پشكداری د ئەڤێ هێرشێ دا كرن.
هێرشێن حوكمەتا ئیراقێ سەرەرای جۆرێن توند و هۆڤاتیێ، نەشیان شۆرەشا كوردی ژ ناڤببەن، بەروڤاژی ناكۆكی و ململانێ رۆژانە د ناڤبەرا لایەنێن دەستهەلاتدار دا ل بەغدادێ زێدەتر لێ دهاتن، د ئەنجامدا لایەنێن نەتەوەخوازێن عەرەب ل 18 چرییا دووێ كۆدەتایەكا لەشكری ل دژی هەڤپەیمانێ، خۆ ژ پارتا بەعس و بەعسی ژ حوكمەتێ هاتنە دویرئێخستن.
ژ ئەنجامێ رەوشا نوی ل ئیراقێ و كوردستانێ، حوكمەتا ئیراقی نەچاربوو جارەكا دیتر بكەڤیتە دانوستاندنان ل گەل شۆرەشا كوردی و ل 10 سباتا 1963 ئاگربەستن هاتە راگەهاندن.
ب ڤی رەنگی دیاردبیت حوكمەتێن ئیراقی هەردەمەكێ هەست ب لاوازیێ دكرن لەورا پەنا دبرنە بۆ دانوستاندنان ل گەل شۆرەشا كوردی و هەر دەمەكێ ب هێز كەڤتبان ل سۆز و پەیمانێن خۆ لێڤە دبوون. شۆرەشا كوردی ژی ژ نەچاری و ب مەرەما وەرگرتنا بێنڤەدانێ دكەڤتنە دانوستاندنان ل گەل حوكمەتێ و ب ئەوێ هیڤیێن بوون شەڕ رابوەستیت و دانپێدان ب مافێن وان یێن رەوا ل ئیراقێ بهێتەدان.
* زانكۆیا زاخۆ
