بنده‌ستیا نه‌ته‌وه‌یی و بنده‌ستیا چینایه‌تی
فازل عمر
پشتی جه‌نگا جیهانی ئێك و هه‌لوه‌شانا دوماهیك ئیمپراتۆریا رۆژهه‌لاتا ناڤین ـ ده‌وله‌تا ئۆسمانی، و دامه‌زران و دامه‌زراندنا ده‌وله‌تێن نه‌ته‌وه‌یی ل شوونا وێ، ل پڕانیا نه‌و ـ ده‌وله‌تان، ئاڕێشه‌یه‌ك په‌یدا بوو، دبێژنێ؛ پرس یان ئاڕێشه‌یا نه‌ته‌وه‌یێن كێمكه‌س د ناڤ سینۆرێن ده‌وله‌تا نه‌ته‌وه‌یی دا.
ده‌وله‌تا نه‌ته‌وه‌یی، مه بڤێت نه‌ڤێت، ده‌وله‌تا مێژوو و كولتۆر و هێز و ئابۆر و سه‌ربخوه‌ییا نه‌ته‌وه‌یه‌كیه. هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌كا دی د ناڤ ده‌وله‌تێ دا، ل باشترین سیسته‌می و ده‌ستوداری، دێ پله دو و خوارتر بت ل هه‌می ئاست و هه‌ڤبه‌ندیێن ژیانێ،.. ئانكو دێ نه‌ته‌وه‌یه‌كا دووڤه‌لانك و په‌ڕواز و نه‌توان بت.
پشتی جه‌نگێن جیهانی ئێك و دو، ئه‌ڤه ره‌وشا كوردان بوویه. كورد ل توركیا و ئیراقێ و سۆریێ و ئیرانێ و ئازه‌ربێجانێ،.. بوونه دووه‌م نه‌ته‌وه. ئه‌ڤ دووه‌مینه، تنێ پله دو نه‌بوویه ل رێزبه‌ندیێ و هند. لێ ل هه‌مان وه‌خت، پله دو گه‌ف بووینه ل نه‌ته‌وه‌یا ده‌وله‌تدار و نفشه‌كێ نه‌ساز بووینه د ناڤ گیانێ ده‌وله‌تێ دا. ب گۆتنه‌كا دی، دوژمنه‌كێ ناڤخوه بووینه. ئه‌ڤ گه‌ف و دوژمناتیا هزركری، ده‌وله‌ت كریه دوژمنێ دووه‌مین و سێیه‌مین.. نه‌ته‌وه‌یێن وه‌لاتی!!
هۆسا، پتری ده‌وله‌تێن نه‌ته‌وه‌یی ل رۆژهالاتا ناڤین، ب هه‌بوونا نه‌ته‌وه‌یێن دی، نه‌ساخ ژ دایك بوون.
بۆ نه‌هێلانا گه‌فێن ناڤخوه‌یی لسه‌ر ده‌وله‌تا نه‌ته‌وه‌یی ـ نه‌خاسمه پێشكه‌فتنا نه‌ته‌وه‌یا دووه‌م، پڕۆژه‌یێن بهوژاندنێ و بنبڕكرنێ هاتینه دانان. هۆسا هه‌ر كوردێ د ده‌وله‌تێن نوو دا ب پله دو رازی بووی و خزمه‌تا ده‌وله‌تا نه‌ته‌وه‌یا سه‌ده‌ست كری، هاتیه په‌سه‌ندكرن و سه‌ره‌ده‌ریا وه‌لاتیه‌كێ پله ئێك دگه‌ل هاتیه كرن، و یێ بزاڤ كرین خوه و نه‌ته‌وه‌یا خوه بپارێزت و وه‌لاتیێ پله ئێك بت، ئێكسه‌ر ب (یاخی یان ڤاڕێ یان دوژمنێ ده‌وله‌تێ) هاتیه ناڤكرن.
من ئه‌ڤ پێشگۆتنه بۆ هندێ ئینا داكو ببێژم: كورد ل هه‌می ده‌وله‌تێن ده‌ڤه‌رێ، دو جۆرن؛ یان ب وه‌لاتیێ پله دو و بنده‌ستیا نه‌ته‌وه‌یی رازینه یان نه‌ڕازینه. یێن ب بنده‌ستیا نه‌ته‌وه‌یی رازی، ئه‌وان چو ئاڕێشه دگه‌ل ده‌وله‌تێ نینن، و یێن نه‌ڕازی دوژمنێن ده‌وله‌تێنه و هه‌می هێزێن ده‌وله‌تێ، دژی وی/ وێ بكاردهێن.
ئه‌ڤه دیمه‌نێ گشتیێ كوردانه ل رۆژهه‌لاتا ناڤین. گه‌ر ئه‌م بنده‌ستیا نه‌ته‌وه‌یی دابه‌ش بكه‌ین و بچینه هوورهووركان، دێ بنده‌ستیا ره‌وشه‌نبیری و جڤاكی و ئابۆری و سیاسی تێدا بینین. ب گۆتنه‌كا دی، بنده‌ستیا كوردان یان بنده‌ستیا نه‌ته‌وه‌یی ئاوێته و سه‌رانسه‌ریه.. نه ئابۆری یان سیاسی یان جڤاكی یان ره‌وشه‌نبیری ب تنێیه. ئه‌ڤجا، رزگاری و ئازادیا نه‌ته‌وه‌یی ژی كاملانه، چونكی نه‌ته‌وه ژ هه‌می بنده‌ستی و دووڤه‌لانكیان ژ نه‌ته‌وه‌یا سه‌رده‌ست رزگار دبت. وه‌ختێ نه‌ته‌وه رزگار دبت، هینگێ جۆرێن دی یێن بنده‌ستی و دووڤه‌لانكیێ ده‌ست پێ دكه‌ن، ئانكو ئازادیێن خوار ئازادیا نه‌ته‌وه‌یی، پارچه‌یینه نه ئازادیا نه‌ته‌وه‌یی. بۆ نموونه بنده‌ستیا چیناتی ته‌نێ بنده‌ستیا ئابۆریه. دگه‌ل گرنگیا ئابۆرێ، لێ پارچه‌یه‌كه ژ بنده‌ستیا سه‌رانسه‌ری و ل ناڤ نه‌ته‌وه‌ی ژی دهێته دیتن.
ب ئه‌ڤێ دیتنێ، هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌كێ ده‌وله‌تا خوه نه‌بت، د ده‌وله‌تا نه‌ته‌وه‌یی دا، بنده‌سته و هێزا خوه‌پاراستنێ نینه. له‌و، هه‌ر بزاڤه‌كا رزگاریێ، پێدڤیه ستراتیجیا رزگاریا نه‌ته‌وه‌یی به‌ری یا چیناتی هه‌بت، نه‌خوه دێ كه‌ڤته داڤێن خوه خاپاندنێ ب رزگاریه‌كا نیڤه‌ڕۆ؛ به‌لكی ژ ئالیێ ئابۆریڤه، چینه‌ك رزگار ببت، لێ وه‌كو نه‌ته‌وه، دێ بنده‌ست مینت.
كورت و كرمانجی، بزاڤا رزگاریا چیناتی، بزاڤه‌كا ناڤنه‌ته‌وه‌یی بت (هندور نه‌ته‌وه‌یی: د ناڤ گیانێ ده‌وله‌تا نه‌ته‌وه‌یی دا بت) ره‌نگه ره‌واتی و گرنگی هه‌یه، داكو خه‌لكێ نه‌دار و ژار ژ بن هه‌یمه‌نا سه‌رمایه‌داریێ و ده‌ره‌به‌گیێ رزگار بكه‌ت و دادیا جڤاكی به‌رده‌ست بكه‌ت، لێ بزاڤا رزگاریا چیناتی ل شوونا رزگاریا نه‌ته‌وه‌یی، جۆره‌كێ خوه خاپاندنێیه ب رزگاریا چینه‌كێ ژ كۆمه‌لی ل شوونا رزگاریا هه‌می ملله‌تی. دا ب گۆتنه‌كا رۆهنتر ئه‌ڤێ لۆتده‌م: ئه‌رێ رزگاریا جۆتیاران ژ ده‌ره‌به‌گان دێ گه‌لێ كورد چه‌ند ئازاد كه‌ت؟ دێ كوردستانێ چه‌ند ئازاد كه‌ت؟
ب دیتنا من، هه‌ر بزاڤه‌كا كوردی و كوردستانی یا لسه‌ر بنه‌مایه‌كێ نه‌ته‌وه‌یی و نیشتمانی ئاڤانه‌بت، ل دوماهیێ دێ راده‌ستی پڕۆژه‌یێن سۆزداریك و دیماگۆگی و مرۆڤانی بت و ژ ئارمانجێ دووركه‌ڤت تاكو ئارمانج ژ شۆڕشێ ل ناڤ درووشمێن قه‌به هندا دبت.
كاكلا گۆتنێ؛ دو ئاستێن ئازادیا سیاسی و ئابۆری و جڤاكی و ره‌وشه‌نبیری هه‌نه: ئازادیا نه‌ته‌وه‌یی و ئازادیا كه‌سانی. ئازادیێن نه‌ته‌وه‌یی ل ئاستێ وه‌لاتینه و دگه‌ل رزگاریا نه‌ته‌وه‌یی یان سه‌ربخوه‌ییێ د وه‌لاتی دا بده‌ست دكه‌ڤن، لێ ئازادیێن كه‌سانی پاشی دهێن، دگه‌ل دامه‌زران یان سه‌ربخوه‌ییا ده‌وله‌تا نه‌ته‌وه‌یی دهێن. ئانكو شۆڕشێن نه‌ته‌وه‌یی یێن دروست بۆ رزگاریا وه‌لاتینه و ئازادكرنا خه‌لكێ وێ ژ بن ده‌ستێ نه‌ته‌وه‌یا سه‌رده‌ست، و ئازادیێن كه‌سانی د ناڤ ده‌وله‌تا نه‌ته‌وه‌ییدانه.. ئازادیێن كه‌سانی د ناڤ ده‌وله‌تا نه‌ته‌وه‌یه‌كا دی دا نینن، هه‌كه‌ر ئه‌م باسێ خه‌باتا نه‌ته‌وه‌یی بكه‌ین.
ژ ئه‌ڤێ دیتنێ، هه‌بوونا پتر ژ پارته‌كا سیاسی ل قۆناغا خه‌باتا رزگاریێ، مه‌زاختنه‌كا زێده‌یا هێزێیه و ڤه‌ڕێژه‌كا ئاسته‌نگ و ئالۆزیێن خه‌باتێیه، یا دروستتر ئه‌وه؛ بنده‌ستیا نه‌ته‌وه‌یی خه‌باتا نه‌ته‌وه‌یی دخوازت و بنده‌ستیا چینایه‌تی خه‌باتا چینایه‌تی. ب گۆتنه‌كا دی؛ خه‌باتا نه‌ته‌وه‌یی ب چینه‌كێ تنێ له‌نگه و هه‌رده‌م دژمنێن ناڤخوه‌یی هندی یێن ده‌ره‌كه په‌یدا دكه‌ت. له‌و، به‌ری رزگاریا نه‌ته‌وه‌یی، هه‌ر بزاڤه‌كا پارچه‌یی (خه‌بات بۆ چینه‌كێ یان هزره‌كێ یان كولتۆرێ نه‌ته‌وه‌یی ب تنێ)، دێ چته سه‌ر رۆبارێ نه‌ته‌وه‌یا سه‌رده‌ست. بخوه پێشكه‌فتن و به‌ربه‌لاڤ بوونا به‌هایێن نه‌ته‌وه‌یا بنده‌ست ژی، كولتۆرێ نه‌ته‌وه‌یا سه‌رده‌ست زه‌نگین دكه‌ت.
