بهربژار ژ ئۆفیسیێن بانگهشێ بۆ ئۆفیسیێن خزمهتێ!
بهربژار ژ ئۆفیسیێن بانگهشێ بۆ ئۆفیسیێن خزمهتێ!
ــ ئهرك و رۆلێ پهرلهمانتاران د هۆلا پهرلهمانی ڤه ــ
شڤان نێروهیى
ل دهسپێكێ فهره ئاماژێ بدهینه ڤێ ئێكێ, كو پشتى سهرههلدانا پیرۆزا بوهارا سالا 1991, نهخاسمه پشتى ڤهكێشانا ب تهمامى یا ههموو ئیدارێن حوكمهتا رژێمێ ل رێككهفتى 23/10/1991.
پاشى بۆ جارا ئێكێ ههلبژارتنێن گشتى هاتنه كرن ل ههرێمێ, ل رێككهفتى 19/5/1992, ل ژێر درووشمێ پارتى ئۆتۆنۆمى بۆ ههرێمێ و ئێكهتیا فیدال بۆ عیراقێ پهرلهمان و حوكمهت هاتینه پێكئینان.
د كۆمبوونا ئێكێ دا ل رێككهفتى 4/6/1992، كو تایبهت بوو, ب راستڤهكرن و ههلوهشاندنا ههموو ئهو قانوون و بریار و ئهحكامێن ل سهر ههرێمێ دهاتنه جێبهجێكرن و نه دگونجاى بۆ ههرێمێ.
پاشى و ههتا نوكه كابینه بۆ كابینێ, ههلبژارتن دهێنهكرن و بهردهوامن حهتا كو ئهڤ ساله.
ب بهرههڤبوونا هند ژ چاڤدێرێن ناڤخوهیى و بیانى و د كهش و ههوایهكێ ئازاد دا, ههلبژارتنیێن پهرلهمانێ كوردستانێ هاتنهكرن ل رێككهفتى 30/9/2018.
ههر لایهنهكێ سیاسى ژى ل گۆر باوهریا خهلكى قهبارێ سهركهفتنا خوه ئینا و نوونهرێن بۆ پهرلهمانێ خوه ههلبژارتن, د ڤێ گۆتارێ دا من دڤێت بهحسێ رۆل و ئهركێ ههره مهزنێ دكهڤیته ل سهر مللێن ئهندام پهرلهمنتاران بكهم و پێدڤیه چو بكهن و د چاوا بن؟
ل ههموو جیهانێ پهرلهمانتار دزانیت كا چوو ئهرك و گرنگیا خوه ههیه, لهو پێدڤیه ههموو هێز و شیانێن خوه بدهت كارى ژبۆ جێبهجێكرنا ڤێ پهیامێ و ڤى ئهركێ هنده پیرۆز.
چونكى پهرلهمانتار مرۆڤهكێ خۆبهخشه ژبۆ خزمهتكرنا خهلكى و گههاندنا گله و گازنده و داخوازى و ئارمانجێن وان و ئافراندنا ژیانهكا پر بها و ئازاد و خۆشگوزهران.
لهو مه دیت ئهڤ ههڤركیا د ناڤبهرا فراكسیۆن و پهرلهمنتاران دا ب گشتى, واته ئارمانجا ههر ئێكێ ژبال خوهڤه, پێدڤیه بۆ بهختهوهرى و گرنژینا گشت خهلكى و جڤاكى بیت ژههموو لایهكێ ڤه.
پێدڤیه ههردهم پێكۆلیێن وان ئهو بن, خهلك و جڤاك یێ بێ ئاریشه و كێماسى بیت, و ههموو گرنگیا وان دڤێت ههردهم بهرژهوهندیا گشت ههڤوهلاتیان بیت.
چاڤێ وان ل بهس ل مووچه و مالپارێزیێ و ئیمتیزاتان نهبیت, بهلكو بهروڤاژى گرنگیدان ب وى خهلكێ باوهرى داى و كرینه نوونهرێن خوه, ئهگهر نه ب ههموو واتایا خوه ئهڤه خیانهته و رسواركرنهكه دهربارهى مافێن خهلكى, وهكو تو نوونهرێ وى و ئهو باروهى دایه ته؟
ئهرك و دهمیێن پهرلهمنتارى, نهكارهكێ ب ئاسان و ئاسایه, بهلكو كارێ پهرلهمانتارى ژههر كهسهكێ دیتر جودایه.
ئهركێن پهرلهمانتارى, ژبلى دهركرنا قانوونان و تێكستێن قانوونى و چاڤدێریكرن ل كارێن حوكمهتێ و پهسهنكرنا بودجهى و دووڤچوونا جێبهجێكرنا قانوونان و لێپرسین ل گهل سهرۆكێ حوكمهتێ حهتا بچووكترین رێڤهبهران.
ههروهسا مافێ پهسهنكرن یان ههلوهشاندنا وان رێككهفتنان ههیه, ئهوێن دهسههلاتا جێبهجێكرنێ گرێداین و مافێ كێشانا باوهریێ ژى ههیه ژحوكمهتێ وچاڤدێریكرن ل سهر ههموو دامودهزگههێن كارگێرى و سیڤیل و لهشكرى و پشكینهره و ڤهكۆلهره ل سهر ههموو نهرێنیهكێ و گهندهلهكێ بێ ترس و دودلى و گهلهك ئهركێن دیتر.
ئهڤه ل دهولهتیێن ئهورۆپى و خودان دیمۆكراسیهكا پێشكهفتى و رهها, لێ ل دهف مه دێ دهستێ خوه راكهن, ژبۆ پهسهنكرنا پرۆژه قانوونهكا كو نه د بهرژهوهندیا ههوهلاتیاندان بیت.
ههروهكو د خۆلا بهرى ههلبژارتنێن سالا 2013 دا (49) پرۆژه قانوون هاتینه دهركرن, كو نهگرێداى ب ژین و ژیارا ههڤوهلاتیان دابیت, بهرامبهر مووچهكێ باش؟
ل ڤێره پسیارهك دهێتهكرن, بۆچى مووچێ پهرلهمنتارى وهكى دهێته گۆتن ههشت ملیۆنن و ل ههموو جیهانێ مووچێ پهرلهمانتارى یێ باشه.
چونكى وهكو مه گۆتى وهزیفا پهرلهمانتارى نهوهكو وهزیفا ههر فهرمانبهرهكێ ئاسایه حهتا نیڤرۆ ل دهوامێ بیت, بهلكو رهنگه ب شهڤ و رۆژ دكاری دا بیت و نهخاسمه ئهو دهمێ خوه د ناڤ جڤاكی دا ببۆرینیت.
ههكه تو مووچێ وى بهراورد بكهى ل گهل دهمێن كارێ وى, موستهحهقى وى مووچهیه, بهلێ ئهوا جهێ پسیارێ؟ ئهرێ پهرلهمانتارێن مه وهكو بۆ نموونه یێن وهلاتێ سوێدێ, د ههفتیێ دا نێزیكى (70ـ80) دهمژمێران كار دكهن؟
ل گهل رێزێن من بۆ ئهندام پهرلهمانان و نهیا د جهێ خوهدایه و ژبۆ پتر خزمهتكرنا ههڤوهلاتیان, دڤێت ب چهمكێ پێدڤیه خوازخوازۆكێن بریار و پرۆژه قانوونان بن, بۆ خهلكى ژحوكمهتێ ب تایبهت ئهڤێن گرێداى ب ژیانا رۆژانهیا ههڤوهلاتیان.
لهو گرنگه ئهو ههردهم دهمێن خوه د دامودهزگههێن میرى بن ل ههموو دهڤهران و د ناڤ ههڤوهلاتیێن خوه دابن, ژبۆ هندێ دا بزانن كا چو گله و گازنده و كێموكاسى ههنه, و ب چالاك و وێرهك بن, و شهرێ حوكمهتێ بكهن ژبۆ دابینكرنا كار و خزمهتگوزاریان.
ل بیرا منه ههروهكو سهروكێ حوكمهتێ دگهل پهرلهمانتارێن نوو یێن خولا 2013ێ دا, گوتى رهخنیێن توند ل حوكمهتێ بگرن لسهر ههموو كێم و كاسیهكێ و شاشیهكێ و خوه ب نوونهرێن راستهقینه یێن ههڤوهلاتیان بزانن و ههست ب بهرپرسایهتییهكا مهزن بكهن و ئهركێ خوه ب وژدانانه ئهنجام بدهن و ب دروستاهى كار بكهن و دژى گهندهلیێ براوهستن, چونكى ب نێرینا من پهرلهمنتار, ئهو چاڤه یێ ههردهم زیق و ڤهكرى!
چو پێنهڤێت جڤاكێ مه رۆژ بۆ رۆژێ یێ پێشكهفتنێ بخوهڤه دبینیت, گهریانا پهرلهمنتارى بو ههموو دهڤهران بێ جوداهى, دێ هند كێماسیان بهرچاڤـ كهت و هزرا هند پرۆژه قانوونان كهت یێن جۆرا و جۆر یێن سهردهمیانه كو بگونجن ل گهل پێشكهفتنێ و كهتوار و دابونهریتیێن جڤاكێ مه.
ب راستیژى دێ ههڤوهلاتیێن مه, ههردهم ههست ب خوهشیێ و ههبوونا راستهقینهیا نوونهرێن خوه كهت و ب درێژیا تهمهنێ پهرلهمانێ كوردستانێ مه نهدیت, پهرلهمنتار د ناڤ ههڤوهلاتیێن و گهریایین, لهو ههردهم جڤاكى گازندا ڤێ ئێكێ ههبوو!
ب تنێ د ڤان سالیێن داویێ نهبیت, تا رادهیهكێ باش بوو, دا ژبیر نهكهین د ڤێ گۆتارێدا مه بهحسێ نوونهرێن خوهیه د پهرلهمانێ عیراقێ ژى دا.
پێدڤیه پهرلهمانتار بزانیت, كو ئهو پهرلهمانتارێ ههموو دهڤهرێن كوردستانێ یه بێ جوداهى, واته نهك یێ دهڤهرا خوه ب تنێ, چونكى ب راستى د خۆلا بۆریدا, مه دیت ههر پهرلهمانتارهك بتنێ دچوو دهڤهرا خوه!.
ژ لایهكێ دیڤه, تشتهكێ باشه چونكى پهرلهمانتارێ وێ دهڤهرێ, پتر ئاگههدارن ژههر كێموكاسیهكێ و پێدڤیاتیێن وێ دهڤهرێ, ژپهرلهمنتارێ دهڤهرهكا دى.
ههروهسا دڤێت پهرلهمانتار یێ دهروون نزم و مرۆڤهكێ ئاسایى بیت و خوه مهزن نهكهت, ههروهسا دڤێت مرۆڤهكێ جڤاكناس بیت, واته د خێر و خۆشیێن ههڤوهلاتیێن خوه دا پشكدار ببیت.
ههروهسا گهلهكا گرنگه, پهرلهمانتار هندهك ژدهمێ خوه تهرخان بكهت بۆ كۆمبوون و چاڤپێكهفتنان, لهو پێدڤیه پهرلهمانتاران پهیوهندیێن پهرلهمانتاران دگهلێك بهێزبن و پهیرهوكریبن و راوێژى ب ئێكودو بكهن.
ل سهر هند پسیار و پرۆژه قانوون و گهنگهشێ ل سهر بكهن و بریاران ل سهر وهرگرن, ئهڤه ژبۆ روونشتنێن د هۆلا پهرلهمانی ڤه.
بهلێ بێ جوداهى, وژبهر وێ حهساسیا توندا د ناڤبهرا فراكسیۆنیێن كوتلهیێن سیاسى د ناڤا پهرلهمانی دا, دوور ژ پرهنسیپ و رهوشتێ پهرلهمانتاریهتیێ, ههر ئهڤـ جۆره پهیوهندیه نینن و راوێژ نینه, رهنگه هند ژپهرلهمانتاران دگهلێك نه ئاخڤن ژى!
ههڤركیێن ئێكن یێن نهڤیانێ و رهگهزپهرستیا پارتایهتیێ, نهك ل سهر سروشتێ كارێ پهرلهمانى.
ههروهسا پێدڤیه پهرلهمانتار و ژ بهر كو مولكێ گشت مللهتییه, د گهل دهنگدهران و كۆمپانیان و بتایبهت رێخراویێن جڤاكا سڤیل و كهرتێ تایبهت و ههموو تهخ و چینیێن جڤاكى كۆم ببیت, و گوهداریا دید و بۆچوونێن وان بكهت و پێكۆلێ بكهت, وان گله و گازندان و پێشنیاران بگههینیته پهرلهمانى و حوكمهتێ.
ههروهسا ب هزرا من, یا گرنگه پهرلهمانتار گهلهك دهمێ خوه ب كۆڤار و رۆژنامه و سوشیال میدیا ڤه ببۆرینیت, و چاوا بیت دڤێت دهنگوباس و روودانێن رۆژانه بزانیت.
ب تایبهت یا فهره, ههر پهرلهمانتارهك پهیجهكێ فهیسبۆكێ ههبیت, بۆ نموونه بهرى روونشتا پهرلهمانى ب چهند رۆژان, فلان پرۆژه قانوونى دپهیج و ئهكاونتێ خوهدا بینیت خوارێ.
ل گهل ههڤوهلاتیان و ب تایبهت كهسێن ئهكادیمى و شارهزایێن جڤاكى و قانوونزانان و تایبهتمهندكاران, بكهڤیته راوێژێ و گهنگهشێ و پێشنیاران.
چو پێنهڤێت دێ پهرلهمانتار گهلهك مفاى ژێ بینیت و پر پێزانیین بیت, ژهزر و بۆچوونێن وان پشكداربوویان, ل ڤێره رهنگه ئهو پرۆژه قانوونه یا كێم كێم و كاسى بیت, بهلگه ل سهر گۆتنا من, نوكه گهلهك قانوون دهێنه دهركرن, گهلهك كێموكاسى تێدا ههنه!.
ل ههموو جیهانێ, دهمێ قانوونهك دهێته دهركرن, بۆ چهندیین سالانه, لێ باوهر بكهن ب گشتى و د گهل رێزێن من بۆ شارهزایا ههموو پهرلهمانتاران, وهكو مه گۆتى ژبهر هند شاشى و كێماسیان, ئهڤـ قانوونه بۆ:
(1ـ2) سالانه و دیسا دهێته ههمواركرنڤه.
لهو ئهڤـ یهكه ل سهر كیستێ هند پرۆژه قانوون و بریارانه و گهلهك ژ دهمێ پهرلهمانى دكوژیت, دبیته ئهگهرێ كێم دهركرنا قانوونان دوێ خولێدا یان دوێ سالێ دا, و پاشئێخستنا ب دههان پرۆژه قانوونان بۆ خولا داهاتى!.
بهلێ ب هزرا من, ئهرك و كارێ ژههموویان فهرتر, ئهوه پێدڤییه و گهلهك پێدڤیه, پهرلهمانتار پهیوهندیێن بهردهوام ل گهل ههموو وهزارهت و ب تایبهت دامودهزگههێن میرى و ههموو رێڤهبهران.
ل ههموو ناوچه و دهرڤهرداریان و پارێزگههان و ههتا ل سهر ئاستێ كهسۆكى ژى, ژبهركو دا بزانیت, دهم بۆ دهمى یان سال بۆ سالێ, وێ ناوچێ یان وێ دهڤهرداریێ.
پێدڤى ب چو پرۆژه خزمهتگوزاریهكێ ههیه ب ههموو لایهكێ ڤه, یان چو پلان و ماستهر ههیه, بكهته پێشنیار و دانیته ل بهر سینگێ وى وهزیرێ تایبهتهمهند و پهیوهندیدار, ب مهرهما داكو بێخیته دپلان و بۆدجێ سالانه یا وێ وهزارهتێ دا.
چونكى حوكمهت بۆدجهكێ دانیت بۆ پرۆژیێن وێ وهزارهتێ و ههكه پرۆژه بودجه گههشته پهرلهمانى, دێ ئێكسهر داكۆكیێ ل سهر بۆدجێ وێ وهزارهتێ كهت, ئهگهر نه, دبیت پرۆژه بۆدجه دهباس ببیت و ئهو پرۆژه خزمهتگوزاریه نهكهڤنه د بۆدجێ وێ وهزارهتێ دا.
بۆ نموونه ههكه پهرلهمانتار داخوازا بۆدجهكا تایبهت بكهن ژحوكمهتێ, بۆ دهۆكێ ژبهر وێ غهدرا هنده ساله ژئهنجامێ شوونهوارێن دو ئیدارهیێ, ل دهۆكێ دهێتهكرن بكهن.
چونكى وى دهمى نهمهرجه, ههر تشتێ پهرلهمانتار بخوازیت بۆ پهسهند بكهن, نهخاسمه ژبهر فراكسیۆنێن ئوپوزوسیۆنێ.
دڤێت تشتهكێ ژبیر نهكهین, بۆدجا بهرى قهیرانێ, ههمبهر ههولێرێ و سلێمانیێ, ب دروستاهى نهدگههشته دهۆكێ!.
لهو ژبۆ بۆدجێن سالێن بهێت, وهكو بریاره بۆدجه بچیت پهرلهمانى, دڤێت پهرلهمانتارێن دهۆكێ, خوه زیرهك بكهن و بۆدجا گهشهپێدانا دهۆكێ بۆ خهلكێ دهۆكێ ب دروستى بهنێرن!
چونكى ب راستى پهرلهمانتارێن دهۆكێ, د خولێن بۆریدا, خهمسار بووینه, ههمبهر گله و گازندیێن خهلكێ دهۆكێ ل سهر ئاستێ ههموو پرۆژه و خزمهتگوزاریان و گههاندن و فشاركرن ل سهر حوكمهتێ!.
ههكه شاش نهبم ل سالا 2013ێ, ئهنجوومهنێ پارێزگهها دهۆكێ, گهنگهشا پارێ گهشهپێدانا دهۆكێ دهاتهكرن, ب راستى ژبلى ئامادهبوونا لایهنێن پهیوهندیدار, من نهدیت پهرلهمانتارهكێ دهۆكێ یێ ئاماده دوێ گهنگهشێ دا!.
یا پێدڤى بوو, وانا ژى ئاگههى ژوێ كۆمبوونێ ههبا, كا ئهرێ پارێ گهشهپێدانا پارێزگههێ د ئاستێ پێدڤى دایه یان نه, بۆ پرۆژێن خزمهتگوزارى ل دهۆكێ, یان ئهرێ چو بهێتهكرن باشه؟
چونكى ل گۆر قانوونا ئهنجوومهنێ پارێزگههان, یا هژمار(3) یا سالا 2009, و ل گۆر بهندێ (36) ئهنجوومهنێ پارێزگههان ل ژێر چاڤدێریا پهرلهمانی یه.
پێدڤیه بهردهوام چاڤدێریا پارێ گهشهپێدانا و ئهو ههموو پرۆژێن پارێزگههێ بهێنهكرن, ل سهر چاوانیا خهرجكرنا پارهى و ئهو پروژێن نههێنه جێبهجێكرن د سالێ دا, كا ئهرێ ئهو پاره كیڤه دچیت؟
لهو دێ بێژم, پێدڤیه پهرلهمانتار, پێكۆلیێن ب رژدى بكهن, ژبۆ ڤهكرنا ئۆفیسان ل ههموو دهڤهرداریان مینا (زاخۆ, ئاكرێ, ئامێدیێ …)
چونكى ب راستى كێماسیهكا مهزنه, ل ڤان دهڤهرداریان ئۆفیسێن ههردهمى یێن پهرلهمانتاران نهبن, نهخاسمه ئامێدیێ وهكو مهزنترین دهڤهردارى ل سهر ئاستێ كوردستانێ, و دوهم مهزنترین دهڤهردارى پشتى تهلهعفهر.
ئێدى ئهو بنه ئۆفیسێن خزمهتێ و گوهداریا گله و گازندیێن خهلكێ خوه و بگههیننه ل بهردهستێ دهستههلاتا جێبهجێكرنێ و دوڤچوونێ بكهن تا جێبهجێ دبن.
تێبینى دێ تشتهكێ جوان بیت و نهخاسمه دێ مفاى ژئێك بینن, ههكه ئهڤـ ئۆفیسه ل ڤان دهڤهران, ئۆفیسا پهرلهمنتارێن عیراقێ و كوردستانێ بن.
هیڤیا مه ئهوه ژنوونهرێن مه د پهرلهمانێ كوردستانێ دا, دهسپێكا ههر سالهكێ حهتا دووماهیێ, د خهما دهۆكێ دا بن و نههێلن ئێدى غهدر ل دهۆكێ بهێتهكرن؟
چونكى و نهخاسمه ل خولا بۆرى سالا (2013), نێزیكى (30) پهرلهمانتار بتنێ یێن دهۆكێ بوون و خوشبهختانه د ڤان ههلبژارتنان دا نێزیكى (24) پهرلهمانتار یێن دهۆكێ نه, ئهڤه پهرلهمانتارێن فراكسیۆنا ئێكگرتۆیان.
ئێدى بلا بهس بیت, رێژا باشا پهرلهمنتاران ل دهۆكێ بن و كار و خزمهتگوزارى ب تنێ بۆ ههولێر و سلێمانیێ بن؟
ل دووماهیێ پیرۆزباهیێ ل ههموو پهرلهمانتاران دكهین, داخوازا سهركهفتنێ و هیڤیه نوونهرێن راستهقینه بن بۆ گهل و ولاتێ خوه.